Hidronefroz : Anatomiya, Yaranma Səbəbləri,Növləri

İnsan orqanizmində böyrəklər həyati əhəmiyyətli orqanlar hesab olunur. Onların əsas funksiyası bədəndə su-duz balansını qorumaq, zərərli maddələri və artıq mayeni sidik vasitəsilə orqanizmdən xaric etməkdir. Lakin bəzi xəstəliklər nəticəsində böyrəklərin normal fəaliyyəti pozulur və bu, müxtəlif ağırlaşmalara yol aça bilər. Bu patologiyalardan biri də hidronefroz adlanır. Hidronefroz böyrəyin içərisində sidik toplanmasının artması və böyrək kasacığının (böyrək ləyəninin) genişlənməsi ilə xarakterizə olunan klinik vəziyyətdir. Hidronefrozun vaxtında diaqnozu və düzgün müalicəsi böyrək toxumasının saxlanması və insan sağlamlığının qorunması baxımından həyati önəm daşıyır.

Hidronefrozun mahiyyəti və anatomiya

Hidronefroz termini qədim yunan dilindən gəlir – “hydro” (su) və “nephros” (böyrək) sözlərinin birləşməsidir. Əsas mahiyyəti – böyrək ləyənində və kasalarında sidik durğunluğunun yaranması və bu səbəbdən onların anormal şəkildə genişlənməsidir. Sidik axınının qarşısı alındıqda və ya çətinləşdikdə, sidik böyrəkdə yığılır, təzyiq artır, nəticədə böyrək toxuması incəlir, iltihab və ya funksional pozğunluqlar baş verir.

Hidronefrozun yaranma səbəbləri

Hidronefrozun başlıca səbəbi sidik axarlarında (ureter, sidik kisəsi və s.) olan maneədir. Ən çox rast gəlinən səbəblər:

• Urolitiyaz (sidik-daşı xəstəliyi): Böyrək və ya sidik axarında daşlar axını bloklayır.
• İltihabi proseslər: Sidik yollarında infeksiya və iltihab.
• Şişlər: Böyrək, sidik axarı və ya yaxın orqanlarda olan xoş və ya bədxassəli törəmələr.
• Qapalı travmalar və ya cərrahi əməliyyatlardan sonra yaranan çapıqlar.
• Doğuşdan gələn qüsurlar: Sidik yollarında anadangəlmə anomaliyalar, ureterin darlığı və s.
• Hamiləlikdə uterusun böyüməsi nəticəsində sidik axarlarının sıxılması.
• Prostat vəzin böyüməsi (kişilərdə).

Hidronefrozun növləri

• Birincili (anadangəlmə) hidronefroz: Adətən doğuşdan sonra, uşaqlarda aşkarlanır, əsas səbəb sidik yollarının inkişaf qüsurlarıdır.
• İkincili (qazanılmış) hidronefroz: Sonradan – daşlar, şişlər, travmalar və ya infeksiyalar nəticəsində yaranır.
• Tək tərəfli və ya ikitərəfli hidronefroz: Bir böyrəkdə və ya hər iki böyrəkdə inkişaf edə bilər.

Patogenez və böyrəkdə baş verən dəyişikliklər

Sidik axınının pozulması böyrək ləyənində təzyiqin artmasına, böyrək toxumasının incəlməsinə, nefronların (böyrəyin əsas funksional hissəsi) fəaliyyətinin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Uzunmüddətli hidronefroz zamanı böyrək funksiyası ciddi şəkildə pozula və hətta orqanın atrofiyasına səbəb ola bilər.

Klinik əlamətləri və simptomlar

Hidronefrozun simptomları, adətən, xəstəliyin səbəbinə və dərəcəsinə görə dəyişir:

• Kəskin formada: Böyrək nahiyəsində qəfil, kəskin ağrı (böyrək koliki), sidiyin azalması və ya tam kəsilməsi, ürəkbulanma, qusma, qızdırma.
• Xroniki formada: Dull, sızıldayan ağrılar, arıqlama, iştahanın azalması, halsızlıq, bəzən heç bir simptom olmadan da inkişaf edə bilər.
• Uşaqlarda: Böyrək nahiyəsində şişkinlik, tərləmə, iştahasızlıq, inkişafdan qalma, bəzən sidiyin rənginin dəyişməsi.

Diaqnostika üsulları

Hidronefrozun diaqnozu üçün aşağıdakı üsullardan istifadə edilir:

• Ultrasəs müayinəsi (USM): Böyrəyin ölçüləri, ləyənin genişlənməsi, sidik axarıdakı maneələr aşkar olunur.
• Kompyuter tomoqrafiyası (KT) və maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT): Orqanların detallı görüntüsü, səbəbin dəqiq təyini.
• Ekskretor uroqrafiya: Sidik yollarının rentgen kontrast müayinəsi.
• Laborator analizlər: Qanda və sidikdə göstəricilər, infeksiya əlamətləri, böyrək funksiyasının qiymətləndirilməsi.

Müalicə üsulları

Hidronefrozun müalicəsi xəstəliyin səbəbindən və dərəcəsindən asılıdır:

• Konservativ müalicə: Əgər səbəb infeksiya və ya iltihabdırsa, antibiotiklər və iltihabəleyhinə dərmanlar təyin olunur.
• Endoskopik və ya açıq cərrahi müdaxilə: Daşlar, şişlər və ya anatomik maneələr aradan qaldırılır, sidik axını bərpa edilir.
• Stent və ya nefrostomiya: Sidiyin axarını bərpa etmək üçün böyrəyə xüsusi boru (stent) və ya drenaj qoyula bilər.
• Uşaqlarda: Doğuşdan gələn qüsurlar üçün erkən cərrahi müdaxilə və monitorinq.

Hidronefrozun fəsadları və ağırlaşmaları

• Böyrək çatışmazlığı: Uzunmüddətli, müalicə olunmayan hidronefroz böyrəyin fəaliyyətinin tam dayanmasına səbəb ola bilər.
• Sidik yollarında infeksiya: Hidronefroz infeksiyanın inkişafı üçün zəmin yaradır.
• Hipertoniya: Böyrəklərdə təzyiqin artması bədəndə arterial təzyiqin yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər.
• Orqanizmin ümumi intoksikasiyası və sepsis.

Hidronefrozun profilaktikası

• Vaxtında sidik-daşı xəstəliyinin, infeksiyaların, prostat problemlərinin müalicəsi
• Hamilə qadınlarda müntəzəm həkim nəzarəti və USM
• Uşaqlarda böyrək və sidik yolları problemlərinə diqqətli yanaşmaq
• Zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq və su balansına nəzarət

Hidronefroz və hamiləlik

Hamiləlikdə böyrək və sidik axarlarının sıxılması nəticəsində müvəqqəti hidronefroz yarana bilər. Belə hallarda daim həkim nəzarəti və əlavə müayinələr lazımdır.

Hidronefrozun müasir cərrahi və qeyri-cərrahi müalicə imkanları

Texnologiyanın inkişafı nəticəsində minimal invaziv (laparoskopik və endoskopik) cərrahi üsullar, müasir drenaj və stent texnologiyaları böyrək toxumasını qorumaq üçün geniş tətbiq olunur. Həmçinin, qeyri-cərrahi yanaşmalar, diet və həyat tərzi dəyişiklikləri də vacibdir.

Hidronefroz insan sağlamlığı üçün təhlükəli, lakin vaxtında aşkarlanarsa və düzgün müalicə edilərsə, tam sağalması mümkün olan bir xəstəlikdir. Erkən diaqnostika, mütəmadi tibbi müayinə və profilaktika tədbirləri böyrəklərin sağlam saxlanmasında əsas rol oynayır.

Ən Çox Verilən Suallar