İslamın müqəddəs kitabı Qurani-Kərim hər bir surəsində insana həyat, iman, əxlaq, tarix və kainat haqqında dərin mənalar və təlimlər verir. Bu surələrdən biri olan əl-Həşr surəsi məzmun dərinliyi, tarixi motivləri və ilahi hikmətlərlə zənginliyi ilə xüsusi fərqlənir. Əl-Həşr surəsi, həm dövrünün sosial və siyasi hadisələrini, həm də insanlığın mənəvi dünyasına aid əbədi dəyərləri birləşdirən nadir surələrdən hesab olunur. Surə həm İslam icmasının formalaşma mərhələsinə, həm də Allahın adlarının (Əsmaül-Hüsna) bəyan edilməsinə görə böyük əhəmiyyət daşıyır.
Bu surə, yalnız dini ibadət və oxunuş məqsədi daşımır, həm də tarix, fəlsəfə, psixologiya və cəmiyyət elmləri baxımından öyrənilməsi lazım olan mühüm mətndir. Əl-Həşr surəsində insan ruhunun tərbiyəsi, cəmiyyətin təmizlənməsi, haqq və ədalətin təsdiqi üçün universal mesajlar verilir. Bütün bu xüsusiyyətləri ilə surə, hər bir müsəlmanın gündəlik həyatında yol göstərici ola biləcək bir kitabədir.
Əl-Həşr surəsinin əsas məlumatları və Qurandakı mövqeyi
Əl-Həşr surəsi Qurani-Kərimin 59-cu surəsidir və Medinədə nazil olmuş surələrə aiddir. Surə 24 ayədən ibarətdir və Quranın 28-ci cüzündə yerləşir. Surənin adı birinci ayədəki “əl-Həşr” (toplama, sürgün, çıxarma, bir yerə yığmaq) sözündən götürülüb. “Həşr” termini eyni zamanda axirət günündə insanların Allah qarşısında toplanmasını ifadə edir.
Əl-Həşr surəsi Medinə dövründə, xüsusilə müsəlmanlarla yəhudi qəbiləsi olan Bəni Nəzir arasında baş verən hadisələr fonunda nazil olub. Surədə bu hadisələrin tarixi səbəbləri, nəticələri və Allahın müsəlman icmasına verdiyi dərslər geniş təsvir edilir. Eyni zamanda, surənin son ayələrində Allahın gözəl adları və sifətləri (Əsmaül-Hüsna) bəyan olunur ki, bu da onu Quranın digər surələrindən fərqləndirir.
Aşağıdakı cədvəldə surə haqqında əsas məlumatlar ümumiləşdirilib:
| Göstərici | Məlumat |
|---|---|
| Surənin adı | Əl-Həşr |
| Nömrəsi | 59 |
| Ayələrin sayı | 24 |
| Nazil olduğu yer | Medinə |
| Mövzu | Tarixi hadisələr, Allahın sifətləri, ibrət |
| Əsas açar söz | Həşr (toplanma, köçürülmə) |
Surənin nazilolma səbəbləri və tarixi kontekst
Əl-Həşr surəsinin enməsi Bəni Nəzir qəbiləsi ilə bağlı tarixi hadisələrlə sıx bağlıdır. Bəni Nəzir Medinə şəhərində yaşayan, iqtisadi və hərbi baxımdan güclü olan yəhudi qəbilələrindən biri idi. Müsəlmanların Medinəyə köçündən sonra (hicrət) bu qəbilə ilə arada siyasi-müqavilə münasibətləri qurulmuşdu. Lakin sonradan qəbilə üzvləri müsəlmanlara qarşı sui-qəsd planı hazırladılar və Medinədə sabitliyi pozmağa başladılar. Nəticədə müsəlmanlar Bəni Nəzirin şəhərdən çıxarılması, yəni həşr (toplanma və sürgün) qərarı verdilər.
Surə məhz bu hadisələrdən sonra nazil oldu və burada Allah Bəni Nəzir qəbiləsinin şəhərdən çıxarılması və onların aqibətinin müsəlmanlara və gələcək nəsillərə ibrət olacağını vurğuladı. Burada həmçinin, müsəlmanların əldə etdiyi qənimətlərin (fəyi) necə bölüşdürülməsi, imana sadiq qalanların birliyi və Allah qarşısında hesabatçılığı məsələləri də izah olunur.
Əl-Həşr surəsinin struktur və əsas mövzuları
Surə tematik baxımdan üç əsas hissəyə bölünə bilər:
1. Tarixi hadisələrin təsviri və ibrətlər
İlk ayələrdə Bəni Nəzirin sürgünü, onların səhvləri və Allahın hikmətli tədbiri ətraflı təsvir edilir. Burada Allahın istədiyi anda, ən gözlənilməz anda cəmiyyətlərin dəyişdirilməsi, güclü hesab olunanların zəifləməsi və haqsızların cəzalanması mesajı verilir.
2. Qənimətlərin (fəyi) bölüşdürülməsi və sosial bərabərlik
Surənin orta hissəsində müsəlman cəmiyyətində əldə olunan qənimətlərin, mal-dövlətin, torpaq və resursların necə bölüşdürülməsi izah olunur. Bu ayələr sosial ədalətin, paylaşmanın, ehtiyacı olanlara yardımın, yoxsullara, muhacirlərə və sadiq möminlərə diqqət yetirilməsinin dini və əxlaqi zərurət olduğunu vurğulayır.
3. Allahın adları və sifətləri (Əsmaül-Hüsna) və ilahi hikmət
Son ayələrdə isə Allahın on dörd gözəl adı (Əsmaül-Hüsna) bir-bir bəyan olunur. Allahın əzəməti, mütləq qüdrəti, mərhəməti, yaradan və idarə edən olması, hər şeyin Ona məxsus olması ifadə edilir. Bu hissə həm iman, həm də Allahın tanınması baxımından möminlər üçün bənzərsiz bir dərsdir.
Surənin əsas ibrətləri və mənəvi mesajları
Əl-Həşr surəsi müsəlmanlara yalnız tarixi hadisə kimi deyil, həm də həyatın bütün sahələri üçün dərs verir. Surədə diqqət yetirilən əsas mövzular bunlardır:
- Səbəblər və nəticələr qanunu: Heç bir cəmiyyət öz səhvlərindən dərs almazsa, nəhayət ədalət və haqq təcəlli edəcək.
- İctimai birlik və paylaşma: Cəmiyyətdə resursların ədalətli bölüşdürülməsi, zəiflərə, kasıblara, qocalara və yetimlərə qayğı göstərmək həm dini, həm də sosial vəzifədir.
- Allahın adlarının dərk edilməsi: Surənin sonunda Allahın sifətləri və adları insanı Allaha yaxınlaşdırır, iman və tərbiyə baxımından onu ucaldır.
Əl-Həşr surəsinin dil və üslub xüsusiyyətləri
Surə həm poetik, həm də informativ üslubda nazil olub. Ayələrdə Allahın qüdrəti və insanın acizliyi müqayisə edilir, keçici dünya həyatına, səmavi və ilahi dəyərlərə önəm verilir. Surənin sonundakı Allah adları isə Quranın dil gözəlliyini və ilahi poetikasını ən bariz şəkildə əks etdirir.
Əl-Həşr surəsinin gündəlik həyat və ibadətdə rolu
Əl-Həşr surəsi müsəlmanlar tərəfindən gündəlik namazlardan sonra, xüsusilə axşam və səhər dualarında oxunan ən sevilən surələrdəndir. İslam elmi ənənəsində surənin son ayələrinin zikri, Allahın adlarının yad edilməsi, ruhun və qəlbin təmizlənməsi üçün tövsiyə edilir. Hətta bəziləri tərəfindən qoruyucu dua, şəfa və bərəkət məqsədilə də oxunur.
Surənin ayələrindən ilhamlanaraq, müsəlmanlar həyatın müxtəlif anlarında – sınaq, çətinlik, xoş gün və ictimai fəaliyyətlərdə Allahın rəhmət və ədalətinə sığınmağı öyrənirlər.
Əl-Həşr surəsi və Əsmaül-Hüsna
Əl-Həşr surəsinin son üç ayəsi İslam dünyasında “Əsmaül-Hüsna” (Allahın ən gözəl adları) kimi məşhurdur. Burada Allahın bir neçə müstəsna adı sıralanır: Allah, Malik, Quddus, Salam, Mümin, Müheymin, Əziz, Cəbbər, Mütəkəbbir, Xaliq, Bari, Musavvir və sair. Bu adlar ilahi qüdrətin, yaradıcılığın, bəşəriyyətə mərhəmətin simvoludur.
Cədvəldə surənin son ayələrində qeyd olunan Allahın adlarından bir neçəsi və mənaları təqdim olunur:
| Adı | Mənası |
|---|---|
| Malik | Hər şeyin sahibi |
| Quddus | Müqəddəs, pak |
| Salam | Sülh verən, salamatlıq |
| Əziz | Qüdrətli, qüvvətli |
| Xaliq | Yaradıcı |
| Musavvir | Formaverən |
| Cəbbər | Qüvvətli, güclü |
Əl-Həşr surəsinin Azərbaycan mədəniyyətində və ədəbiyyatında əks olunması
Tarixən Azərbaycan alimləri, şair və yazıçıları əl-Həşr surəsinin mənalarından və simvolikasından geniş istifadə ediblər. Orta əsr poeziyasından müasir elmi əsərlərə qədər bu surənin ibrətləri, ədalət və birlik çağırışları xalq düşüncəsində mühüm yer tutub. İlahiyyatçılar surəni maarifləndirici dərslərin, dini icma toplantılarının əsas mətnlərindən biri kimi istifadə ediblər.
Əl-Həşr surəsi tarix, ibrət, mənəvi tərbiyə, Allah sevgisi və mərhəməti kimi çoxşaxəli mövzuları özündə birləşdirir. Həm fərdi, həm də ictimai həyat üçün nümunə, inam və mənəvi dirçəliş mənbəyidir. Bu surənin hər bir ayəsi müsəlman insanı düşünməyə, özünü və cəmiyyətini dəyişməyə, Allaha daha yaxın olmağa səsləyir.
Ən Çox Verilən Suallar
Əl-Həşr surəsi Qurani-Kərimin 59-cu surəsi olub, Medinədə nazil olmuş, 24 ayədən ibarət olan və adını ilk ayədəki ‘həşr’ (toplanma, sürgün) sözündən alan surədir.
Surə əsasən Bəni Nəzir yəhudi qəbiləsinin Medinədən çıxarılması, qənimətlərin bölüşdürülməsi və Allahın gözəl adlarının bəyanı kimi mövzuları əhatə edir.
Surə Medinədə yaşayan Bəni Nəzir qəbiləsinin müsəlmanlara qarşı düşmənçiliyi və sonradan sürgün edilməsi ilə bağlı tarixi hadisə fonunda nazil olub.
Surənin son ayələrində Əsmaül-Hüsna – Allahın bir neçə gözəl adı: Malik, Quddus, Salam, Əziz, Xaliq, Musavvir və s. qeyd edilir.
Bu ayələr müsəlman cəmiyyətində qənimətlərin və maddi nemətlərin ədalətli şəkildə bölüşdürülməsi, ehtiyacı olanlara və mühacirlərə qayğı göstərilməsini vacib sayır.
Surə Azərbaycanda dini məclislərdə, dua və zikrlərdə, xüsusilə axşam namazı sonrası oxunan və mənəvi təmizlik üçün tövsiyə olunan surələrdəndir.
Surədə Allahın ədaləti, cəmiyyətin birliyi, səbəblər və nəticələr qanunu, paylaşma və insanın Allaha yaxınlaşması kimi mənəvi dəyərlər vurğulanır.
Surə həm poetik, həm də informativ üslubdadır, ayələrdə Allahın əzəməti, insanın acizliyi, dünya həyatının müvəqqətiliyi vurğulanır.
Surənin ayələrinin oxunması ruhi rahatlıq, qorunma, Allaha yaxınlaşma və mənəvi yüksəliş üçün faydalı sayılır.
Tarixi dərs, Allahın sifətlərinin dərk edilməsi, ədalətli cəmiyyət qurmaq, səbirli və paylaşan olmaq, Allaha sığınmaq əsas mesajlardır.
