Hindistan əhalisi təkcə rəqəmlərlə deyil, sosial, mədəni, dini və iqtisadi müxtəlifliyi ilə dünya miqyasında özünəməxsus yer tutur. Əsrlər boyunca bu ərazi dünyanın ən sıx məskunlaşan, ən zəngin demoqrafik palitrasına malik regionlarından biri kimi formalaşıb. Hindistan əhalisi yalnız say baxımından deyil, etnik, dil, dini mənsubiyyət, şəhər və kənd bölgüsü, cins və yaş strukturu, demoqrafik dəyişikliklər, iqtisadi və sosial faktorlar baxımından da diqqətəlayiqdir.
Bu ölkənin əhalisinin sürətli artımı, urbanizasiya səviyyəsi, regionlararası fərqlər, migrasiya prosesləri, ailə və cəmiyyət strukturu, gənclərin və yaşlıların nisbəti, təhsil və məşğulluq imkanları, qadınların sosial həyatda yeri kimi mövzular Hindistanın demoqrafik portretini daha da zənginləşdirir. Hindistanın əhalisi bütün qitədə və dünyada gedən demoqrafik proseslərin ən canlı nümunələrindən biridir. Bu yazıda Hindistan əhalisinin əsas xüsusiyyətləri, tarixi və müasir statistik göstəriciləri, sosial və iqtisadi təsirləri, çağdaş problemləri və perspektivləri geniş şəkildə araşdırılır.
Hindistan əhalisinin tarixi inkişafı
Hindistan əhalisinin formalaşmasında və artımında bir çox tarixi amillər mühüm rol oynayıb. Ərazidə ən qədim dövrlərdən etibarən intensiv məskunlaşma müşahidə olunub. İndus vadisi sivilizasiyası, Ariyanların gəlişi, müxtəlif imperiyaların (Maurya, Gupta, Delhi sultanlığı, Moğol imperiyası və s.) təsiri əhalinin sayına, etnik tərkibinə və bölgüsünə təsir göstərib.
İngilis müstəmləkə dövründə aparılan siyahıyaalmalar Hindistanın ilk rəsmi demoqrafik statistikasını ortaya çıxarıb. 1947-ci ildə müstəqillik əldə edildikdən sonra ölkədə əhalinin artım tempində ciddi dəyişikliklər baş verib. 1951-ci ildən bəri aparılan onillik siyahıyaalmalarda Hindistan əhalisinin sürətli artımı, urbanizasiya, kənd və şəhər bölgüsündə fərqlər aydın müşahidə olunur.
Müasir dövrdə Hindistanın əhali sayı və artım dinamikası
2024-cü ilin məlumatına görə, Hindistan əhalisinin sayı artıq 1,43 milyard nəfəri keçib və bu göstərici ilə Çin Xalq Respublikasını geridə qoyaraq dünyanın ən çox əhaliyə malik ölkəsi olub. Hər il əhali təxminən 13-15 milyon nəfər artır. Sürətli artım 20-ci əsrin ortalarından başlayaraq dövlətin əsas demoqrafik problemi və inkişaf resursu kimi dəyərləndirilir.
Əhali artım tempinin yüksək olmasının başlıca səbəbləri aşağıdakı faktorlardır:
- Doğum səviyyəsinin yüksək olması
- Uşaq və yeniyetmə nisbətinin çoxluğu
- Kənd yerlərində ənənəvi ailə modelinin üstünlüyü
- İqtisadi və sosial şəraitin bərabər olmaması
Etnik və dil müxtəlifliyi
Hindistan əhalisi dünyanın ən rəngarəng etnik və dil mozaikası ilə seçilir. Burada 2 mindən çox etnos və tayfa yaşayır. Ən böyük etnik qruplar hindilər, biharilər, bənqallar, teluqular, tamililər, marathilər, urdular və digərləridir.
Hindistan Konstitusiyasına görə, ölkədə 22 rəsmi dil var. Bunlara hindi, ingilis, benqal, teluqu, marathi, tamil, urdu, gujarati, malayalam və s. daxildir. Bundan əlavə, 1600-dən artıq yerli və regional dil, şivə və ləhcə mövcuddur.
Dini tərkib və sosial struktur
Hindistan əhalisinin dini tərkibi də olduqca rəngarəngdir:
- Hinduizm (təxminən 80%)
- İslam (təxminən 14%)
- Xristianlıq, Sihizm, Buddizm, Cayinizm, Yəhudilik və digər dinlər (ümumilikdə təxminən 6%)
Bu dini müxtəliflik cəmiyyətin sosial strukturuna, ailə münasibətlərinə, gündəlik həyata və hətta iqtisadi proseslərə təsir edir. Kast sistemi və onun müasir təzahürləri də sosial bərabərsizlik, diskriminasiya və cəmiyyətin bölünməsi ilə bağlı aktual mövzulardan biridir.
Şəhər və kənd əhalisi bölgüsü
Hindistan əhalisinin təxminən 65%-i kənd yerlərində, 35%-i isə şəhərlərdə yaşayır. Son onilliklərdə urbanizasiya prosesi sürətlənib, milyonlarla insan kənddən şəhərə köçür, böyük şəhərlər – Mumbay, Dehli, Kolkata, Çennai, Banqalor, Hayderabad, Pune və digərləri megaşəhər statusu alıb.
Kənd əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı, əl işləri və ənənəvi sənətkarlıqla məşğul olur. Şəhər əhalisi isə sənaye, xidmət, informasiya texnologiyaları və ticarət sahələrində fəaliyyət göstərir.
Cins və yaş strukturu
Hindistan əhalisinin orta yaşı 28-29-dur. 0-14 yaş arasında uşaqlar əhalinin təxminən 25-27%-ni təşkil edir, 15-64 yaş arasında olanlar isə 67-68%, 65 yaşdan yuxarılar isə 5-6% təşkil edir. Cins nisbətində kişilərin sayı bir qədər çoxdur – hər 1000 kişiyə təxminən 940-950 qadın düşür.
Bu cins və yaş strukturu əmək bazarı, təhsil, səhiyyə, sosial təminat və demoqrafik siyasətin formalaşmasında mühüm rol oynayır.
Əhalinin məşğulluğu və iqtisadi vəziyyəti
Hindistanda əmək bazarı əsasən kənd təsərrüfatı (təxminən 40%), sənaye (təxminən 23%) və xidmət sektoru (təxminən 37%) üzərində qurulub. Əhalinin böyük hissəsi qeyri-rəsmi məşğulluq sektorunda çalışır. İşsizlik səviyyəsi, regionlararası fərqlər, qadınların əmək bazarında iştirakı və gənclərin iş tapmaq imkanları demoqrafik problemlərin əsas istiqamətlərindəndir.
Eyni zamanda, urbanizasiya ilə əlaqədar sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsi regionlar və əyalətlər arasında kəskin fərqlənir.
Təhsil və savadlılıq səviyyəsi
Hindistanda təhsil və savadlılıq göstəriciləri son 30 ildə nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəlib. Orta savadlılıq səviyyəsi 77-78% təşkil edir (kişilər arasında 84%, qadınlar arasında 70%). Təhsilə qoyulan dövlət və özəl sərmayələr, “Digital India”, “Right to Education Act” kimi layihələr gənc əhalinin savadlanmasında, urbanizasiya və texnologiya sektorunda inkişafında mühüm rol oynayır.
Bununla belə, kənd və şəhər əhalisi, kişilər və qadınlar, müxtəlif regionlar arasında təhsil imkanları bərabər deyil.
Miqrasiya və demoqrafik problemlər
Hindistanda daxili və xarici miqrasiya güclü demoqrafik təsirə malikdir. Kənddən şəhərə, əyalətlər arası, habelə xaricə – Yaxın Şərqə, Avropaya, Şimali Amerikaya güclü axın müşahidə olunur. Miqrasiya prosesləri əhalinin bölgüsündə, urbanizasiyada, sosial infrastrukturda və ailə münasibətlərində dəyişikliklərə səbəb olur.
Əhalinin sürətli artımı, urbanizasiya, yoxsulluq, bərabərsizliyin dərinləşməsi, resurs çatışmazlığı, ekoloji problemlər və yaşlanma perspektivi Hindistanın əsas demoqrafik çağırışlarıdır.
Hindistan əhalisinin perspektivləri və çağdaş dövrdə rolu
Hindistanın gənc və dinamik əhalisi ölkənin iqtisadi və sosial inkişafında əsas potensial resursdur. Əhalinin artım tempinin gələcəkdə bir qədər azalacağı, urbanizasiya və təhsilin daha da yayılacağı, qadınların sosial mövqeyinin güclənəcəyi gözlənilir. İnnovasiya, informasiya texnologiyaları və startap sektoru Hindistanı dünya iqtisadiyyatında daha önə çıxarır.
Əhalinin müxtəlifliyi, sosial və dini mozaika, gənclik və dinamik dəyişikliklər Hindistanı gələcəkdə də qlobal miqyasda əsas oyunçulardan birinə çevirəcək.
Hindistan əhalisi dünyanın ən rəngarəng, ən sürətlə artan və ən maraqlı demoqrafik strukturuna malik nümunələrdəndir. Onun tarixi, sosial, iqtisadi və mədəni xüsusiyyətləri ölkənin inkişafında, regional və qlobal siyasətdə mühüm rol oynayır. Hindistanın əhalisi bu gün də cəmiyyətin ən böyük sərvəti və çağırış mənbəyi kimi qalır.
Ən Çox Verilən Suallar
2024-cü il üçün Hindistanın əhalisi təxminən 1,43 milyard nəfərdir.
Hindistan hazırda dünyanın ən çox əhalisi olan ölkəsidir və Çin Xalq Respublikasını geridə qoyub.
Ən böyük etnos hindilərdir, başlıca dinlər hinduizm (80%), islam (14%), xristianlıq, sihizm, buddizm və s. təşkil edir.
Hindistan Konstitusiyasına görə 22 rəsmi dil, ümumilikdə isə 1600-dən artıq dil və şivə mövcuddur.
Təxminən 65% əhali kəndlərdə, 35% isə şəhərlərdə yaşayır.
Orta yaş göstəricisi 28-29-dur.
Orta savadlılıq səviyyəsi 77-78%-dir, kişilər arasında 84%, qadınlar arasında 70% təşkil edir.
Əsasən kənd təsərrüfatı, sənaye və xidmət sahələri üstünlük təşkil edir.
Əsasən kənddən şəhərə, regionlararası və xaricə (Yaxın Şərq, Avropa, Amerika) miqrasiya baş verir.
Sürətli artım resurs çatışmazlığı, yoxsulluq, urbanizasiya, bərabərsizlik və ekoloji problemlərlə müşayiət olunur.
