Xəkəndaz Rusça Mənası : Rusca İzah

Azərbaycan dilində xalq məişətinə, ustalıq və sənətkarlıq sahələrinə aid çoxsaylı qədim söz və ifadələr var ki, onların bəzisi, xüsusən “xəkəndaz”, yalnız milli leksikonun deyil, həm də maddi-mədəni irsin bir hissəsidir. Xəkəndaz sözü əsasən dülgərlik, sənətkarlıq, tikinti və məişətdə düz xətt çəkmək, ölçü aparmaq, bəzən isə simmetrik cızıq salmaq üçün istifadə olunan əl alətini bildirir. Bu termin Azərbaycanda geniş yayılmış olsa da, bəzən onun rus dilində tam qarşılığı və ya analoqu barədə aydınlıq olmur. Müasir dövrdə, tərcümə, texniki sənədləşmə və beynəlxalq əməkdaşlıqda dəqiq terminologiya mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Xəkəndaz sözünün mənası və əsas funksiyası

Xəkəndaz Azərbaycan dilində ənənəvi dülgərlik və sənətkarlıq alətidir. Əsas funksiyası müxtəlif materiallar üzərində (taxta, dəmir, daş, plastik və s.) düz və dəqiq xətt cızmaq, ölçü götürmək, bəzən də ornament, naxış və simmetrik işlər aparmaqdır. Alətin quruluşu çox sadədir: korpus (əsas hissə), iti ucluq (cızmaq üçün), bəzən tutacaq və ölçü nişanları. Əl aləti kimi praktiki və çoxfunksiyalı olması onun populyarlığını artırıb.

Xəkəndazın rusca qarşılığı və terminologiyası

Xəkəndazın rus dilində dəqiq qarşılığı yoxdur, çünki bu alət əsasən türk və cənubi Qafqaz regionuna xasdır. Lakin rusca tərcümədə onun funksiyası və mahiyyətinə əsaslanaraq müxtəlif terminlərdən istifadə olunur. Ən çox rast gəlinən ifadələr:

• Разметочный циркуль (“razmetoçnıy tsirkul”) – “cızmaq üçün perqel”, “cızıq çəkən sirkul”. Bu alət taxta, dəmir və ya başqa səth üzərində dəqiq xətt cızmaq üçün işlədilir və ən çox xəkəndaza uyğun gəlir.
• Разметчик (“razmetçik”) – “cızıq çəkən alət”, “ölçü və xətt aparan alət”.
• Кернер (“kerner”) – “metal üzərində işarələyici”, daha çox dəmirçilərdə işlənir, lakin bəzən xəkəndaz funksiyasını icra edir.
• Разметочный инструмент – “ölçü və xətt çəkən alət” ümumi texniki ad kimi.
• Чертилище və ya чертач – qədim rus dilində bəzən bu sözlər də cızmaq üçün istifadə olunan alətlərə deyilib, lakin müasir dövrdə işlənmir.

Qeyd etmək lazımdır ki, xəkəndazın tipindən, ölçüsündən və istifadə sahəsindən asılı olaraq onun rusca izahı fərqlənə bilər. Bəzən texniki tərcümələrdə “циркуль”, “разметочная линейка” (“ölçü üçün xətkeş”) kimi ifadələrdən də istifadə olunur.

Tarixi baxımdan xəkəndaz və rus sənətkarlığı

Rusiya ərazisində taxta emalı, dəmirçilik, memarlıq və dülgərlikdə oxşar alətlərdən istifadə olunub. Ən qədim rus sənətkarlığında “разметочный циркуль” və “разметочная линейка” ənənəvi ölçü və düz xətt aləti olub. Lakin xəkəndazın Azərbaycan məişətindəki simvolik və məişət mənası, folklordakı rolu rus mədəniyyətində o qədər də yayılmayıb.

Lüğətlərdə və terminoloji mənbələrdə “xəkəndaz”ın rusca izahı

• Azərbaycan-Rus lüğətlərində “xəkəndaz” üçün “разметочный циркуль”, “разметчик”, bəzən isə sadəcə “разметочный инструмент” yazılır.
• Texniki ədəbiyyatda, tikinti və memarlıq lüğətlərində “разметочный циркуль” və ya “разметочная линейка” ən uyğun analoq sayılır.
• Bəzi bölgələrdə xalq danışığında “чертилка” və ya “чертач” da işlədilir, lakin bu sözlər bədii və arxaik üslubdadır.

Müasir dövrdə xəkəndazın rus məişətində və sənayesində yeri

Hazırda Rusiyada texniki işlərdə “разметочный циркуль”, “кернер”, “разметчик”, “штангенциркуль” (qələmli və ya qələmsiz ölçü alətləri) kimi cihazlar istifadə olunur. Xəkəndaz, əsasən, Azərbaycan, Türkiyə, Orta Asiya, Gürcüstan və qonşu regionlarda orijinal adla tanınır və işlədilir. Lakin funksional olaraq rus sənətkarlığı və texniki sahələrdə də eyni məqsədli alətlər var.

Xəkəndaz və onun rusca izahı gündəlik həyatda

Dülgərlər, tikinti ustaları, dizaynerlər, zərgərlər və sənətkarlar üçün rusca texniki ədəbiyyatda “разметочный циркуль” və ya “разметочный инструмент” ifadələri işlədilir. Eyni zamanda, bu alət, təhsildə və məktəb rəsmetmə dərslərində də istifadə edilir.

Azərbaycan və rus dillərində xəkəndaz anlayışının müqayisəsi

Azərbaycan dilində “xəkəndaz” yalnız alət deyil, həm də simvolik olaraq “düzgünlük”, “ədalət”, “doğruluq” anlamı daşıyır. Rus dilində bu anlamlar “честность”, “прямота” sözləri ilə ifadə olunur, lakin bu, xəkəndaz alətinin funksiyası ilə birbaşa bağlı deyil. Rus mədəniyyətində xəkəndaz funksiyasına uyğun olan alətlər var, amma xalq arasında xüsusi simvolik statusa malik deyil.

Rus dilində xəkəndazla bağlı terminlərin işlənmə nümunələri

• Разметочный циркуль для столяров – dülgərlər üçün xəkəndaz
• Разметчик металла – metal üçün cızıq aparan alət
• Разметочный инструмент для плотников – dülgərlər üçün ölçü və xətt aləti
• Чертилище по дереву – taxta üzərində xətt çəkən qədim alət

Xəkəndazın rusca izahı ilə bağlı çətinliklər və tərcümə tövsiyələri

Çox vaxt tərcümə zamanı birbaşa “xəkəndaz” yazılıb, mötərizədə izah verilir. Məsələn: “xəkəndaz (разметочный циркуль)” və ya “xəkəndaz – разметчик”. Texniki sənədlərdə və təhsil vəsaitlərində daha dəqiq izaha ehtiyac olduqda, alətin şəkli, funksiyası və materialı əlavə qeyd olunur.

Xəkəndaz və rusca analoqlarının gələcək perspektivləri

Rəqəmsal və lazer ölçü cihazlarının artması ilə ənənəvi xəkəndazların funksiyası dəyişir, lakin peşəkar ustalar hələ də klassik xəkəndazı istifadə edir. Rusiyada yeni materiallardan və texnologiyadan istifadə ilə bu tip alətlər modernləşir və funksionallığı artır.

“Xəkəndaz” sözü Azərbaycan dilinin və məişətinin ayrılmaz hissəsidir. Onun rusca analoqları funksional baxımdan “разметочный циркуль”, “разметчик”, “разметочная линейка” kimi terminlərlə verilir. Terminoloji dəqiqlik, tərcümə və texniki istifadədə bu fərqləri bilmək, peşəkar ünsiyyətdə düzgün anlaşmanı təmin edir. Xəkəndaz həm tarix, həm də müasir dövrdə dülgərlik və sənətkarlığın simvoludur.

Ən Çox Verilən Suallar