Xaxol Milləti: Leksik, Mədəni Xüsusiyyətləri

Dünya xalqlarının tarixi, mədəniyyəti və özünəməxsusluğu etnik kimlik və millət anlayışının formalaşmasında hər zaman mühüm rol oynayıb. Keçmişdən bu günə qədər müxtəlif coğrafiyalarda yaşayan xalqlar özlərinin dil, adət-ənənə və mədəni mirası ilə tanınıb. Xaxol anlayışı da məhz belə maraqlı və çox vaxt suallar doğuran etnik terminlərdən biridir. Bəzi hallarda, bu termin Ukrayna əhalisinin, xüsusən də kənd və köklü ailələrinin təsviri kimi işlədilir, başqa kontekstdə isə stereotiplər və ya tarixi-mədəni kimliklə əlaqələndirilir. Xaxol sözünün mənşəyi, yayılma sahəsi, sosial və tarixi yüklənməsi, həmçinin bu terminə verilən münasibət müxtəlif dövrlərdə fərqli olub. Etnik kimlik axtarışlarında bu cür terminlərin işlədilməsi təkcə elmi deyil, həm də sosial və psixoloji proseslərdə əhəmiyyət daşıyır. Çox vaxt etnonim və ya milli təyinat kimi işlədilən terminlər xalqlar arasında identiklik, fərqlilik, bəzən isə təbəqələşmə mənbəyi olur. Xaxol milləti və onun xüsusiyyətləri haqqında fikirlər təkcə Ukraynada deyil, postsovet məkanında da geniş yayılıb. Sovet dönəmində, xüsusən də 20-ci əsrdə xaxol sözü bəzi hallarda xalq arasında zarafat, bəzən isə qeyri-ciddi yanaşma və ya hətta aşağılama mənasında işlədilib. Lakin elmi və obyektiv yanaşmada, hər bir etnik və mədəni termin dərin tarixi köklərə, sosial kontekstə və simvolik məzmuna malikdir. Xaxol anlayışının tarixi, leksik və mədəni mahiyyəti həm elmi, həm də ictimai müzakirələrin diqqət mərkəzindədir. Mövzuya aydınlıq gətirmək üçün, bu terminə müxtəlif elmi, tarixi və etnopsixoloji aspektlərdən yanaşmaq zəruridir. Xaxol kimliyi, onun stereotipləri, mədəniyyətdəki yeri və çağdaş dövrdəki rolu müasir etnologiyanın aktual mövzularından biridir.

Xaxol anlayışının tarixi və etimologiyası

Xaxol termini əsasən Ukrayna xalqına və ya onun bir hissəsinə aid edilir. Bu sözün etimologiyası haqqında müxtəlif fərziyyələr mövcuddur. Bir versiyaya görə, xaxol sözü Ukrayna dilində “хохол” (xoxol) şəklində səslənir və keçmişdə Ukrayna kişilərinin xüsusi saç düzümünə, yəni başın ortasında qoyulan uzun saç tutamına işarə edir. Bu saç düzümü, xüsusən də kazaklar arasında geniş yayılmışdı və onların döyüşçü kimliyinin simvolu sayılırdı.

Tarixi mənbələrdə bu termin əsasən 17–19-cu əsrlərdə daha geniş yayılıb. Rusiyada və digər slavyan ölkələrində “xaxol” termini təkcə saç düzümünü deyil, həm də Ukraynalıların özlərinə münasibətdə istifadə olunub. Elmi və etnoqrafik araşdırmalarda xaxol anlayışı Ukrayna kəndli sinfinə və milli kimlik axtarışlarına bağlanır. Lakin bəzən bu termin təhqiramiz və ya lağ məqsədi ilə də işlədilib.

Xaxol və Ukrayna milli kimliyi

Xaxol anlayışı təkcə xarici görünüş və ya folklor elementləri ilə məhdudlaşmır. O, Ukrayna xalqının tarixi və milli kimliyinin bir parçasıdır. Ukraynalılar öz milli oyanış dövrlərində xaxol terminini tez-tez qəbul etməmiş, daha çox “ukrayinets” və ya “malorus” kimi adlara üstünlük vermişlər. Lakin xalq şifahi ənənəsində, xüsusən kənd əhalisinin özünəməxsus xüsusiyyətlərini ifadə etmək üçün xaxol sözü geniş istifadə olunub.

XX əsrdə Ukrayna milli hərəkatı və dövlətçilik uğrunda mübarizə fonunda xaxol anlayışı bəzən stereotiplər və milli təhqir kimi səslənsə də, müasir dövrdə bir sıra vətəndaşlar tərəfindən bu termin yumor və ironiyanın, hətta özünütəsdiqin bir forması kimi qəbul edilir. Xaxol identikliyi Ukraynanın regional və kənd mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.

Xaxol sözünün leksik və mədəni xüsusiyyətləri

Xaxol termini lüğəvi baxımdan müxtəlif çalarlar kəsb edir. Bir tərəfdən, bu söz Ukrayna kəndlilərinin və ya kənd təfəkkürünün simvolu kimi qəbul olunur. Digər tərəfdən, bəzi dillərdə, xüsusilə rus və postsovet məkanında, xaxol bəzən həqarət və lağ məqsədi ilə istifadə edilib. Dilçi alimlər xaxol sözünün semantikasını və onun mədəniyyətdəki yeri barədə müxtəlif fikirlər səsləndirirlər.

Müasir ukrayna ədəbi və kütləvi dilində “xaxol” sözü əsasən nostalji, zarafat və ya bəzən özünəironiyanın əlaməti kimi işlənir. Bu, xalqın özünə xas olan yumor hissi və məişət ənənələrinin təzahürüdür. Lakin elmi və ictimai diskursda xaxol terminindən istifadə, bəzən mübahisə və fikir ayrılıqlarına səbəb olur.

Xaxol stereotipləri və ictimai münasibət

Xaxol anlayışına müxtəlif dövrlərdə müxtəlif münasibət bəslənib. Bəzi mənbələrdə xaxol – zəhmətkeş, sadə, qonaqpərvər və yumor hissi güclü olan insan obrazı kimi təqdim olunur. Digər mənbələrdə isə bu termin kəndlilərin guya tənbəl və ya savadsız olduğu kimi yanlış stereotipləri dəstəkləyib. Bu, etnik stereotiplərin və sosial münasibətlərin formalaşmasında mühüm rol oynayıb.

Sovet və postsovet dövründə xaxol termini daha çox məişət zarafatlarında və bəzən aşağılama mənasında işlədilib. Lakin Ukraynanın müstəqilliyi dövründə milli oyanış və mədəni fəallıq bu terminə münasibətin tədricən dəyişməsinə gətirib çıxarıb. Hazırda bəzi ukraynalılar xaxol sözünü özlərinin milli kimliyinin bir hissəsi kimi qəbul edir.

Xaxolun Ukrayna folkloru və incəsənətində yeri

Ukrayna xalq ədəbiyyatı, mahnıları, nağılları və folklorunda xaxol obrazı tez-tez rast gəlinir. Xüsusən də kazaklar haqqında rəvayətlərdə, xalq şerlərində və komik səhnələrdə xaxol tipi təsvir edilir. Xaxol obrazı xalqın məişət, ailə və kənd həyatının ayrılmaz parçası kimi təqdim olunur.

Xaxol obrazı teatrda, kinoda, karikatura və komikslərdə də müxtəlif formalarda əksini tapıb. Ukrayna təsviri incəsənətində xaxol obrazı, adətən, milli geyimdə, şlyapa və uzun saç tutamı ilə təsvir olunur. Bu, etnik özünəməxsusluğun və xalq şüurunun simvolu sayılır.

Xaxolun digər slavyan xalqları ilə münasibəti

Xaxol anlayışı təkcə Ukrayna daxilində deyil, ruslar, belaruslar və digər slavyan xalqları arasında da müxtəlif yanaşmalar doğurub. Rusiyada xaxol sözü bəzən həm zarafatla, həm də etnik fərqliliyin vurğulanması məqsədilə işlədilib. Ukraynalıların özləri bu termini bəzən qəbul edir, bəzən isə rədd edirlər.

Slavyan xalqları arasında qarşılıqlı münasibət və mədəniyyətlərarası dialoqda bu termin bəzən anlaşılmazlıq, bəzən də dostluq zarafatı mənbəyi olub. Xaxol anlayışı və onun qəbul forması çox vaxt ictimai-siyasi şəraitdən, tarixi münasibətlərdən və kütləvi informasiyadan asılı olur.

Xaxol kimliyinin çağdaş dövrdə transformasiyası

Son illərdə Ukraynada milli özünüdərk və identiklik məsələləri ön plana çıxıb. Xaxol anlayışının çağdaş dövrdə yeni mənalar kəsb etməsi, milli kimliyin və fərqliliyin qəbulunda rol oynayıb. Xaxol kimliyi artıq təkcə kənd təfəkkürü və folklorla deyil, müasir Ukrayna vətəndaşının ictimai mövqeyi, cəmiyyətə baxışı ilə də assosiasiya olunur.

Gənc nəsil, xüsusən şəhər mühitində, bəzən xaxol sözünə daha ironik və ya nostalji yanaşır. Bəzi hallarda isə bu termin milli qürur və dözümlülüyün simvolu kimi təbliğ olunur. Xaxol anlayışının bu cür yenilənməsi müasir Ukrayna cəmiyyətində etnik və sosial müxtəlifliyin ifadəsidir.

Cədvəl: Xaxol anlayışının əsas xüsusiyyətləri

Xaxol milləti anlayışı yalnız bir termin və ya etnik simvol kimi deyil, həm də Ukrayna xalqının tarixi, mədəni və sosial kimliyinin əlaməti kimi çıxış edir. Bu anlayış müxtəlif dövrlərdə fərqli məna kəsb edib, həm pozitiv, həm də neqativ çalarlarda işlədilib. Xaxolun etimoloji və tarixi kökləri, folklor və incəsənətdəki yeri, ictimai münasibətlərdə rolu və çağdaş dövrdəki transformasiyası onu Ukrayna milli şüurunun vacib elementi edir. Etnik stereotiplər və sosial münasibətlərdə bu termin bəzən anlaşılmazlıq və fikir ayrılığı, bəzən isə milli qürur mənbəyi olub. Ukrayna cəmiyyətində xaxol anlayışı yenilənməkdə, müasir dövrdə özünütəsdiqin, sosial dəyişikliklərin və milli kimliyin ifadəsinə çevrilməkdədir. Ən əsası isə, xaxol kimliyinin müxtəlif kontekstlərdə və müxtəlif ictimai qruplar arasında fərqli şəkildə qəbul olunması xalqın mədəni zənginliyini, tarixə və ənənələrə bağlılığını bir daha sübut edir. Müasir Ukrayna cəmiyyətində bu anlayış milli müxtəlifliyin və tolerantlığın simvoluna çevrilməkdədir. Hər bir xalq və etnos üçün özünü tanımaq və qəbul etmək, həm tarixə, həm də gələcəyə baxışda xüsusi yer tutur. Xaxol anlayışının elmi və ictimai müzakirəsi isə hələ uzun illər aktual qalacaq.

Ən Çox Verilən Suallar