Azərbaycanın mədəni tarixində elə qadınlar var ki, onların taleyi, mübarizəsi və yaradıcılığı xalqın yaddaşında silinməz iz qoyub. Xədicə Qayıbova da məhz belə qadınlardan biridir. Onun adı həm musiqi tariximizdə, həm də qadın azadlığı, yenilikçilik və mədəni islahatların başlanğıcında xüsusi dəyərlə çəkilir. Xədicə Qayıbova – Azərbaycanın ilk qadın pianoçularından biri, maarifçi, ictimai xadim, eləcə də, sovet repressiyalarının qurbanı kimi milli yaddaşımızda əbədiləşib.
Onun ömür yoluna nəzər salanda, həm Qafqaz mühitində bir qadın olaraq musiqi təhsili almaq cəsarətini, həm də milli musiqimizin Avropa mədəniyyəti ilə qovuşmasında oynadığı rolu aydın görmək mümkündür. Xədicə Qayıbova yalnız professional musiqiçi kimi deyil, həm də cəmiyyətin yeniləşməsi uğrunda çalışan, qadınların ictimai həyata cəlb edilməsinə səy göstərən ziyalı kimi də örnəkdir.
Xədicə Qayıbovanın həyatı və ailə mühiti
Xədicə Qayıbova 1893-cü ildə Tiflis şəhərində ziyalı və mədəniyyətə bağlı bir ailədə dünyaya gəlib. Onun atası Əli Qayıbov o dövrün tanınmış hüquqşünası, ailəsi isə elm və sənətə meylli insanlardan ibarət olub. Ənənəvi Qafqaz mühitində doğulsa da, Qayıbova ailəsində qız uşaqlarının təhsilinə və musiqi tərbiyəsinə xüsusi diqqət yetirilirdi.
Ətrafında olan ziyalılar, yazıçılar, müəllimlər və musiqiçilər Xədicənin inkişafına güclü təsir göstərib. O, Tiflisin müxtəlif etnik-mədəni mühitində böyüyərək, bir tərəfdən Azərbaycan musiqi və ədəbiyyatına, digər tərəfdən Avropa klassikasına dərindən bələd olub. Bu mühit, onun gələcək taleyində musiqi ilə bağlı ən cəsarətli addımlar atmasına imkan yaradıb.
Musiqi təhsili və Avropa klassikasına yönəliş
Xədicə Qayıbova ilk musiqi dərslərini ailəsindən alsa da, Tiflis Qızlar Gimnaziyasında və musiqi məktəbində təhsili ilə peşəkar səviyyəyə yüksəldi. Onun əsas aləti piano idi. O illərdə bir qadının pianoçuluğu seçməsi, peşəkar səhnəyə çıxması sosial baxımdan həm böyük cəsarət, həm də yenilik hesab olunurdu. Xədicə Qayıbovanın piano təhsili musiqi duyumunu, Avropa klassik musiqisinin incəliklərini və ifaçılıq texnikasını yüksək səviyyəyə çatdırdı.
Avropa klassikləri – Bethoven, Şopen, List, Şuman və başqalarının əsərlərini öyrənmək və ifa etmək, Qayıbovanın musiqi dünyagörüşünü zənginləşdirdi. Onun klassik əsərləri orijinal üslubda təqdim etməsi, həm də xalq mahnılarını və Azərbaycan muğamlarını pianoda improvizasiya etməsi onu istedadlı musiqiçi kimi tanıtdı.
Milli musiqimizin öyrənilməsi və təbliği
Xədicə Qayıbovanın ən böyük xidmətlərindən biri – milli musiqimizin Avropa klassik musiqi sistemi ilə inteqrasiyası və təbliğidir. O, yalnız klassik Avropa musiqisi ilə məhdudlaşmayıb, həm də Azərbaycan muğamlarını, xalq mahnılarını və aşıq musiqisini pianoda ifa etməyə, onları nota köçürməyə başlamışdı.
Qayıbova, Azərbaycan musiqisinin zənginliyini Avropa musiqi dilində təqdim etmək üçün muğamlar, xalq mahnıları, bayatılar və rəqs havalarını notlaşdırır, öz ifasında təbliğ edir, konsertlərdə ifa edirdi. Onun bu sahədə fəaliyyəti, milli musiqimizin klassik musiqi ilə vəhdətində böyük rol oynadı. Həm də Azərbaycan qadınının səhnədə görünməsi, cəmiyyət üçün yenilik idi və yeni qadın ifaçı nəslinin formalaşmasına zəmin yaratdı.
Maarifçilik fəaliyyəti və qadın hərəkatında iştirakı
Yalnız musiqiçi deyil, maarifçi və qadın hüquqları uğrunda mübariz ziyalı olan Xədicə Qayıbova Azərbaycanın ilk qadın musiqi cəmiyyətlərinin, qadın klublarının, mədəni maarifləndirici tədbirlərin təşkilatçısı olub. O, qadınların musiqi təhsili almasının, ictimai həyata qoşulmasının vacibliyini çıxışlarında və yazılarında həmişə vurğulayıb.
Qayıbovanın təşəbbüsü ilə Tiflisdə və Bakıda qadınlar üçün xüsusi musiqi dərnəkləri, konsertlər, maarifləndirici məruzələr təşkil olunurdu. Onun fəaliyyəti sayəsində onlarla azərbaycanlı və qafqazlı qız peşəkar musiqi təhsilinə, səhnə və cəmiyyət həyatına cəlb olundu.
Xədicə Qayıbovanın əsas fəaliyyət istiqamətləri
| Fəaliyyət sahəsi | Əsas nailiyyətlər və təsiri |
|---|---|
| Musiqi ifaçılığı | İlk qadın pianoçu, klassik və milli əsərlərin ifaçısı |
| Maarifçilik və ictimaiyyət | Qadınların təhsil və musiqiyə cəlb edilməsi, klublar |
| Milli musiqi araşdırmaları | Muğam, xalq mahnılarının pianoda improvizasiyası və notlaşması |
| Tədris və müəllimlik | Gənc qadın musiqiçilərin yetişdirilməsi |
| Jurnalistika və publisistika | Qadın hüquqları, musiqi təhsili mövzusunda məqalələr |
Azərbaycan qadını obrazının yeniləşməsi
Xədicə Qayıbovanın həyatı və fəaliyyəti XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan qadınının ictimai statusunun dəyişməsində mühüm rol oynadı. O, öz fəaliyyəti ilə qadınların azadlığının, təhsilinin, sənətdə və ictimai həyatda iştirakının əsl təcəssümünə çevrildi. Onun simasında milli-mədəni intibah dövrünün parlaq qadın obrazı yarandı.
Xədicə Qayıbovanın səhnədə olması, çıxışları və təşkilatçılıq fəaliyyəti qadınların da kişilərlə bərabər yaradıcılıq və təhsil hüquqlarına sahib olduqlarını cəmiyyətə nümayiş etdirdi. Onun yetirmələri, müəllim kimi fəaliyyətinin nəticələri də bu istiqamətdə yeni nəsil ziyalı qadınların formalaşmasına təkan verdi.
Sovet repressiyaları və faciəli aqibət
1930-cu illərin sonlarında SSRİ-də başlanan siyasi repressiyalar Xədicə Qayıbovanın həyatına da faciəvi son qoydu. O, milli ziyalı, qadın maarifçisi, müstəqil düşüncəli insan kimi dövlət orqanlarının diqqətini çəkmişdi. Xədicə Qayıbova 1938-ci ildə əsassız ittihamlarla həbs edildi və güllələndi. Onun ömür yolu Azərbaycan ziyalılığının, qadın mübarizəsinin və musiqi tariximizin ən ağrılı səhifələrindən birinə çevrildi.
Qayıbovanın itkisi təkcə bir insanın yox, bütün bir mədəniyyətin, qadın azadlığı ideyasının məhrumiyyəti idi. Lakin onun ideyaları, öyrətdikləri, musiqi irsi və cəmiyyətə verdiyi töhfələr yaşamaqda davam edir.
Xədicə Qayıbovanın irsi və xatirəsi
Müasir dövrdə Xədicə Qayıbovanın adı Azərbaycan musiqi tarixində və qadın hüquqları hərəkatında qürurla çəkilir. Onun həyatı, fəaliyyəti, ideyaları tədqiq edilir, məqalələr, filmlər, sənədli əsərlər yaradılır. Musiqi məktəblərində və universitetlərdə onun adı çəkildikcə, gənc qadın musiqiçilər üçün əsl nümunə, ruhlandırıcı obraz olur.
Bütün bunlar göstərir ki, Xədicə Qayıbova Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin və cəmiyyətinin inkişafında, xüsusən qadınların azadlıq və yaradıcılıq hüquqlarının təmin edilməsində əvəzsiz rol oynayıb.
Xədicə Qayıbova haqqında maraqlı faktlar
- O, Azərbaycan və Qafqazda ilk professional qadın pianoçulardan biri idi.
- Hər iki dildə – Azərbaycan və rus dillərində sərbəst yazıb-oxuyurdu, bir neçə Avropa dilini bilirdi.
- Qadınların musiqi ifaçılığı sahəsində öncül olması üçün ilk təşəbbüsləri edənlərdən idi.
- Azərbaycan milli musiqisinin nota köçürülməsi və klassik musiqi ilə vəhdətini yaradaraq Avropa səhnələrində də ifa etmişdir.
- Onun təşkil etdiyi musiqi tədbirlərində Azərbaycan qadınlarının sosial fəallığının artmasına təkan verilib.
- Faciəli taleyinə baxmayaraq, onun adı bərpa edilib, fəaliyyəti və irsi Azərbaycanda əbədiləşdirilib.
Xədicə Qayıbovanın həyatı və yaradıcılığı Azərbaycanın mədəni, ictimai və qadın azadlığı tarixində ən önəmli səhifələrdən biridir. Onun simasında cəsarət, vətənə sevgi, yaradıcılıq, yenilikçilik və mübarizə ənənələri yaşamaqda davam edir. Xədicə Qayıbovanın öyrətdikləri və yaratdıqları nəsildən-nəsilə ötürülərək milli yaddaşımızda daim yaşayacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
Xədicə Qayıbova Azərbaycanın ilk qadın pianoçularından biri, maarifçi, ictimai xadim və milli musiqimizin ilk qadın təbliğatçılarındandır.
O, 1893-cü ildə Tiflisdə ziyalı və musiqisevər bir ailədə dünyaya gəlib.
Xədicə Qayıbova ilk musiqi təhsilini Tiflisdə alıb, pianoçuluq üzrə Avropa klassiklərini və milli musiqini yüksək səviyyədə ifa edib.
O, qadınların musiqi təhsilinə və ictimai həyata cəlb olunmasına böyük töhfələr verib, qadın klubları və musiqi dərnəkləri təşkil edib.
Azərbaycan muğam və xalq musiqisinin notlaşdırılması, Avropa musiqi üslubunda ifa olunması və təbliğində mühüm rol oynayıb.
O, maarifçilik fəaliyyəti ilə yanaşı, qadın hüquqları, təhsil və musiqi sahəsində müxtəlif məqalə və çıxışlar edib, cəmiyyətə təsir göstərib.
1938-ci ildə əsassız siyasi ittihamlarla həbs olunub və güllələnib, ömrü faciəli sonluqla bitib.
Klassik Avropa əsərlərinin və milli musiqi nümunələrinin ifaçısı, müəllim və maarifçi kimi çoxsaylı tələbələr yetişdirib.
Onun adı müasir musiqi məktəblərində, elmi tədqiqatlarda və qadın hərəkatı tarixində böyük ehtiramla anılır.
O, Azərbaycan qadınının cəsarət, yaradıcılıq və maarifçilik simvoluna çevrilib, nəsillərə ilham mənbəyidir.
