Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidməti Azərbaycanın milli təhlükəsizlik sistemində informasiya məkanını qoruyan başlıca dayaqlardan biridir. Rəqəmsallaşmanın sürətləndiyi çağımızda dövlət idarələrinin fasiləsiz işi, kritik infrastrukturun sabitliyi və vətəndaş məlumatlarının məxfiliyi bu qurumun nəzarəti ilə təmin olunur. İnternet şəbəkəsi genişləndikcə kiberhücumların həcmi və mürəkkəbliyi də artır, strateji resurslar daha çox hədəf seçilir. Belə şəraitdə Xidmətin çevik strukturu, möhkəm normativ bazası və qabaqcıl texnologiyaları dövlət idarəçiliyi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. 1994-cü ildə xüsusi rabitə bölməsi kimi əsası qoyulan struktur 2012-ci ildən agentlik statusu alıb, 2020-ci il martın 16-da ayrıca Dövlət Xidməti kimi fəaliyyətə başlayıb. Bu müddətdə kriptoqrafiyadan TETRA radiosistemlərinə, AzStateNet şəbəkəsindən GOV.AZ domen zonasının idarəsinə qədər geniş səlahiyyət portfeli formalaşdırılıb. Qurum 24/7 monitorinq, kiberinsidentlərin koordinasiyası və məxfi rabitə kanallarının qorunması ilə dövlətin rəqəmsal ekosistemində dayaq rolunu oynayır. 2025-ci ildə kibertəhlükəsizliyin milli səviyyədə prioritet elan olunması ilə Xidmət yeni emblemini qəbul edib və kritik informasiya infrastrukturunun müdafiəsi üzrə komissiya yaradıb. Rəhbər postuna 2022-ci ildə general-mayor İlqar Musayevin təyin edilməsi idarəetmədə modern yanaşmaları gücləndirib. Hüquqi təkmilləşmə, beynəlxalq əməkdaşlıq və milli kiberdözümlülüyün artırılması istiqamətində görülən işlər bu qurumu regionda nüfuzlu kiber-təhlükəsizlik subyektinə çevirib. Xidmət təkcə dövlət strukturlarını deyil, enerji, nəqliyyat və maliyyə kimi kritik sahələri də qoruyur; mütərəqqi texniki həllər, ixtisaslı kadrlar və səmərəli hüquqi mexanizmlər sayəsində risklər minimallaşdırılır, yeni rəqəmsal imkanlar üçün dayanıqlı zəmin yaradılır.
Yaranma Tarixi və Hüquqi Baza
İlk xüsusi rabitə vahidi 1994-cü il 1 oktyabrda Ali Dövlət Hakimiyyəti orqanlarına xidmət edən “Rabitə və texniki bölmə” kimi formalaşıb. Artan tələblər bölməni müstəqil idarəyə, sonra departamentə, 2012-ci ildə isə Prezident fərmanı ilə Agentliyə çevirdi. 2020-ci il martın 16-da imzalanan fərman əsasında Agentlik Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidməti statusu aldı və səlahiyyətləri genişləndi. Hüquqi inkişaf mərhələləri qurumun texnoloji, təşkilati və maliyyə müstəqilliyini möhkəmləndirib.
Struktur və İdarəetmə Sistemi
Xidmət birbaşa Prezidentə tabedir və Bakıda yerləşən operativ qərargah vasitəsilə idarə olunur. Rəis, onun müavinləri və departament direktorlarından ibarət rəhbər heyət qərarların operativ qəbuluna cavabdehdir. Kriptoqrafiya, kibertəhlükəsizlik, AzStateNet, feldyeger rabitəsi, hostinq və analitik şöbələr vahid təhlükəsizlik dairəsi yaradır. Hər departament illik plan hazırlayaraq Prezident Administrasiyasına hesabat verir, çevik qərar mexanizmləri isə fövqəladə situasiyalarda reaksiyanı sürətləndirir.
Əsas Səlahiyyət və Funksiyalar
Qurum dövlət orqanları üçün xüsusi rabitə kanalları yaradır, elektron imza infrastrukturunu idarə edir və AzStateNet üzərindən təhlükəsiz trafik mübadiləsinə nəzarət edir. GOV.AZ domeninin inzibatçısı kimi dövlət resurslarının internet identifikasiyasını təmin edir, 24/7 növbətçilik və Kompüter İnsidentlərinə qarşı Mübarizə Mərkəzinin koordinasiyasını həyata keçirir. Eyni zamanda kritik infrastruktur subyektlərinə metodiki dəstək verir, kiber-higiyena proqramları təşkil edir və audit proseslərini əlaqələndirir.
Kriptoqrafiya və Texniki Mühafizə Çözümləri
Kriptoqrafiya sahəsində qurum milli və beynəlxalq standartlara uyğun şifrələmə protokolları tətbiq edir. Hardware təhlükəsizlik modulları, milli sertifikat mərkəzi və kvant-dözümlü alqoritmlər məlumatların məxfiliyini qoruyur. TETRA radiosistemi, SDH və DWDM optik xətləri, eləcə də gigabit portlar təhlükəsiz rabitə üçün əsas infrastruktur rolunu oynayır. Sistemlər periodik sınaqlardan keçir, zəifliklər dərhal aradan qaldırılır.
AzStateNet və Telekom İnfrastrukturunun Təhlükəsizliyi
AzStateNet dövlət orqanlarının informasiya magistralıdır; daxil olan trafik IDS/IPS, SIEM və süni intellekt əsaslı anomaliya aşkarlama platformaları ilə analiz olunur. Şəbəkədə DNS, hostinq və e-poçt xidmətləri vahid qoruma qatında birləşdirilir. Coğrafi ehtiyat nüsxələnmə, yeddi mərtəbəli etibarlılıq modeli və yüksəksürətli fiber bağlantılar infrastrukturun dayanıqlığını artırır.
Kritik İnformasiya İnfrastrukturunun Qorunması
2025-ci ildə yaradılan Komissiya energetika, nəqliyyat, telekommunikasiya və bank sektorlarında risk xəritəsi tərtib edib. Audit mexanizmləri, insident cavab prosedurları və “bug bounty” təşəbbüsləri təhlükəsizliyi gücləndirir. Milli CERT ilə real-vaxt telemetriya məlumat mübadiləsi həyata keçirilir, zərərli keçidlər avtomatik bloklanır.
Beynəlxalq Əməkdaşlıq və Sertifikat Proqramları
Qurum ITU, Avropa Şurasının “CyberEast” layihəsi və NATO-nun CCDCOE platforması ilə əməkdaşlıq edir. ISO/IEC 27001 və 22301 sertifikat auditləri beynəlxalq uyğunluğu təsdiqləyir. Mütəxəssislər Avstriya, Estoniya və Türkiyədə kibertəhlükəsizlik akademiyalarında təlim alır, qabaqcıl texnologiyalarla bağlı tədqiqatlar aparırlar.
Rəqəmsal Transformasiya və Gələcək Perspektivlər
2025-2028 Strateji Planı kvant-dözümlü kriptoqrafiya, süni intellekt əsaslı SOC, “Zero Trust” modelinə keçid və dövlət buludunun genişləndirilməsini nəzərdə tutur. Elektron hökumət xidmətlərinin miqyaslanması üçün təhlükəsiz identifikasiya texnologiyaları prioritet hesab olunur. Kadr hazırlığı, startap ekosistemi ilə əməkdaşlıq və normativ çərçivənin təkmilləşdirilməsi milli kiberdayanıqlığı möhkəmləndirəcək.
| İl | Sənəd və ya Hadisə | Əsas Məzmun |
|---|---|---|
| 1994 | Xüsusi rabitə bölməsinin təşkili | Ali dövlət orqanlarının təhlükəsiz rabitə ehtiyacının qarşılanması |
| 2012 | 708 nömrəli Fərman | Dövlət Agentliyinin yaradılması |
| 2020 | 957 nömrəli Fərman | Dövlət Xidməti statusunun verilməsi |
| 2022 | Rəis təyinatı | İlqar Musayevin rəhbərliyə gətirilməsi |
| 2025 | Emblem və Komissiya | Rəsmi emblem və kritik infrastruktur komissiyasının təsdiqi |
Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidməti müasir təhlükəsizlik çağırışlarına qabaqcıl texnologiyalar, səmərəli normativ baza və ixtisaslı kadrlar sintezində cavab verir. Qurum preventiv yanaşma, operativ reaksiya və daimi innovasiya prinsipləri ilə dövlət sistemlərini kiberhədəflərdən qoruyur. Beynəlxalq əməkdaşlıq və sertifikasiya proqramları texnoloji potensialı artırır, kvant-dözümlü həllərlə bağlı layihələr gələcək riskləri indidən neytrallaşdırır. Startap ekosistemi ilə işbirliyi, təhsil proqramlarında kibergigiyena dərsliklərinin tətbiqi və 24/7 monitorinq yeni nəsil təhlükəsizliyin əsaslarını formalaşdırır. Beləliklə, Azərbaycan rəqəmsal transformasiyanın gətirdiyi fürsətləri etibarlı şəkildə reallaşdıraraq informasiya məkanında dayanıqlığını möhkəmləndirir.
Ən Çox Verilən Suallar
Strukturun əsası 1994-cü ildə qoyulub, 2012-ci ildə Agentliyə, 2020-ci ildə isə Dövlət Xidmətinə çevrilib. Bu müddət ərzində səlahiyyətləri və texnoloji bazası xeyli genişlənib. Təbii ki, etap-etap hüquqi çərçivə də təkmilləşdirilib. Bugünkü statusu quruma daha çevik idarəetmə imkanı verir.
Xidmət xüsusi rabitə kanallarının təşkili, məlumatların kriptoqrafik mühafizəsi, AzStateNet şəbəkəsinin idarəsi və kiberinsidentlərə cavab funksiyalarını həyata keçirir. Həmçinin GOV.AZ domen zonasını inzibatçı kimi qoruyur və elektron imza infrastrukturuna nəzarət edir. Kritik infrastruktur subyektləri ilə audit və texniki-metodiki işlər də səlahiyyətlər sırasındadır. Məqsəd dövlətin informasiya məkanının bütövlükdə qorunmasıdır.
AzStateNet dövlət hakimiyyəti orqanlarının informasiya magistralıdır. Bütün dövlət trafiki bu şəbəkə üzərindən marşrutlanır və xüsusi təhlükəsizlik sistemləri ilə qorunur. IDS/IPS və SIEM platformaları real-vaxt analitikası aparır. Coğrafi ehtiyat mərkəzləri şəbəkənin dayanıqlığını artırır.
Qurum milli sertifikat mərkəzi, hardware təhlükəsizlik modulları və kvant-dözümlü alqoritmlərdən istifadə edir. TETRA və optik şəbəkələr üzərindən ötürülən məlumatlar güclü şifrələmə ilə qorunur. Şifrələmə sistemləri mütəmadi auditdən keçir və yenilənir. Bu yanaşma məlumatların məxfiliyini təmin edir.
Energetika, nəqliyyat, telekommunikasiya və bank sektoru üzrə risk xəritələri hazırlanıb. Audit mexanizmləri, real-vaxt monitorinq və zərərli keçidlərin avtomatik bloklanması sistemi fəaliyyət göstərir. “Bug bounty” təşəbbüsləri və kadr təlimləri müdafiəni daha da gücləndirir. Milli CERT ilə sıx əməkdaşlıq insident cavab müddətini optimallaşdırır.
Xidmət ITU, NATO CCDCOE və Avropa Şurası layihələri ilə çalışır, təcrübə mübadiləsi və birgə təlim proqramları keçirir. ISO/IEC 27001 və 22301 standartlarına uyğun sertifikatlar əldə edib. Xarici kibertəhlükəsizlik akademiyaları ilə təhsil layihələri həyata keçirir. Bu əməkdaşlıqlar qabaqcıl texnologiyaların ölkəyə transferini təmin edir.
Qurumun rəisi general-mayor İlqar Musayevdir, onun rəhbərliyi altında rəis müavinləri və departament direktorları fəaliyyət göstərir. Struktura texniki və analitik profilli idarələr daxildir. Hər bölmə illik fəaliyyət planı hazırlayır və hesabat verir. Təhlükəsizlik və innovasiya prioritet istiqamətlərdir.
2025-2028 Strateji Plan kvant-dözümlü kriptoqrafiya, süni intellekt əsaslı SOC, “Zero Trust” modelinə keçid və dövlət buludunun genişləndirilməsini hədəfləyir. Elektron hökumət xidmətləri üçün təhlükəsiz identifikasiya sistemləri qurulacaq. Startap ekosistemi ilə pilot layihələr reallaşdırılacaq. Kadr hazırlığı üçün kibergigiyena dərslikləri təhsil proqramlarına daxil ediləcək.
Qurum dövlət və vətəndaş məlumatlarının qorunmasını təmin edərək kiberhücum riskini azaldır. Elektron hökumət xidmətlərinin etibarlılığını yüksəldir və kritik infrastrukturun təhlükəsizliyinə töhfə verir. Bu, iqtisadi sabitliyə və ictimai etimada müsbət təsir göstərir. Vətəndaşlar informasiya məkanında özlərini daha güvənli hiss edirlər.
Qurum mütəmadi audit və testlərlə texniki bazadakı zəiflikləri aşkar edir. Qabaqcıl şəbəkə avadanlıqları, süni intellekt əsaslı analiz sistemləri və kvant-dözümlü alqoritmlər tədricən tətbiq olunur. Yeni texnologiyaların səmərəli inteqrasiyası üçün pilot layihələr reallaşdırılır. Beləliklə, infrastruktura daimi modernləşmə təmin edilir.
