Kahin : Mənası, Orta Əsrlərdə Kahinlərə Münasibət

Kahin sözü qədimdən bəri dünyanın bir çox xalq və mədəniyyətlərində mistik, dini və sosial anlamlar daşıyan, xüsusi bilik və bacarığa malik olduğu iddia edilən şəxs kimi qəbul olunub. Sözün kökündə “gələcəyi bilən”, “görə bilən”, “sirli bilik sahibi”, “peyğəmbər”, “falçı” kimi anlayışlar dayanır. Bir çox mənbələrdə kahinlər ilahi və ya fövqəltəbii varlıqlarla əlaqədə olan, insan taleyi, cəmiyyətin gələcəyi, təbiət hadisələri və dövlətin işləri ilə bağlı qabaqcadan xəbər verən, ritualları və mərasimləri idarə edən şəxslər kimi təsvir edilir. Onlar bəzən peyğəmbər, falçı, sehrbaz, şaman, monax, ruhani, müdrik, astrolog və s. kimi də qəbul olunur, lakin fərqli cəmiyyətlərdə bu adlar və funksiyalar müxtəlif çalarlara malikdir.

Kahin anlayışının tarixi və etimologiyası

Kahin anlayışının tarixi insan cəmiyyətinin formalaşmağa başladığı qədim çağlara qədər uzanır. Qədim Şərq və Antik Yunan, Misir, Roma, Skandinaviya, Türk və Orta Asiya, həmçinin qədim Yaxın Şərq xalqlarında kahinlər böyük nüfuza malik idilər. Onlar çox vaxt tayfa başçılarının yanında müşavir, hökmdarların məsləhətçisi, xalq arasında isə “gizli biliklərin daşıyıcısı” rolunu oynayırdılar. Sözün etimoloji kökü ərəb dilindəki “kahin” (كاهن) sözünə gedib çıxır. Ərəb dilində kahin “gələcəkdən xəbər verən, falçı, kahin, peyğəmbər” mənasına malikdir. Bu söz, həmçinin yəhudi, xristian və islam dini mənbələrində də müxtəlif formalarda işlədilib. Türk dillərində də “kahin” sözünün işlədilmə arealı olduqca genişdir və bəzən “molla”, “baxıcı”, “şaman” kimi sinonim anlamlar daşıyır.

Qədim və orta əsrlərdə kahinlərə münasibət

Qədim cəmiyyətlərdə kahinlər yalnız gələcəyi proqnozlaşdırmaqla yox, həm də rituallar, ayinlər, qurbanlar, təmizlənmə mərasimləri, xalqın mənəvi və fiziki sağlamlığı ilə məşğul olurdular. Misirdə məbədlərin baş kahinləri, Yunanıstanda Delfi kahinləri, Skandinaviyada “volva” adlanan qadın kahinlər, türklərdə şamanlar, slavyanlarda isə “волхв” adlanan mistiklər var idi. Onların sözləri, verdikləri xəbərlər və proqnozlar xalq, ordu və dövlət tərəfindən müqəddəs və vacib qəbul olunurdu. Bəzi dövrlərdə kahinlər həm də cəmiyyətin ən varlı və nüfuzlu təbəqəsini təşkil edirdilər.

Kahinlik və din

Kahinlik anlayışı dünyanın böyük dinlərində də özünəməxsus yer tutub. Qədim yəhudilikdə “kahin”lər, yəni “koenlər” Allahın məbədində xidmət edən, ritualları icra edən və dualar edən ruhani şəxslər idi. Xristianlıqda kahinlik məfhumundan rahiblik (priest) anlayışı inkişaf edib. İslamda isə kahinlik, əsasən, gələcəkdən xəbər verən, ulduzlara, ruhlara, cinlərə inanan şəxslərə aid edilir və dinin əsas prinsipləri baxımından qəbul edilmir, hətta haram və küfr hesab olunur. Quranda kahinlərin “gizli elmə” malik olduqlarına inam rədd edilir. Lakin bəzi Sufi məktəblərində və Orta Asiya türklərinin şaman ənənəsində kahinlik elementi uzun illər qorunub saxlanıb.

Kahin və falçı, peyğəmbər, şaman: fərqlər və oxşarlıqlar

Çox vaxt kahin, falçı, peyğəmbər, şaman, baxıcı anlayışları qarışıq salınır. Lakin klassik mənada peyğəmbər yalnız ilahi vəhy alan, cəmiyyətə dini təlim gətirən şəxsdir; kahin isə əsasən qabaqcadan xəbər verən, ancaq vəhy deyil, mistik, astrologiya, təbiət hadisələri və ya gizli işarələrdən istifadə edən insandır. Falçı isə, adətən, fərdi taleyi müxtəlif əlamətlərə və predmetlərə (qaşıq, kart, çay, əllə, ulduzlar və s.) baxaraq proqnozlaşdırır. Şaman isə ruhlar və təbiət qüvvələri ilə ünsiyyətə girib həm də müalicə və qoruma ritualları icra edir. Bu fərqlər mədəniyyətlərdə həmişə sərhədli olmayıb və bəzən bir şəxs həm kahin, həm falçı, həm də şaman funksiyası daşıya bilər.

Kahinlərin cəmiyyət və mədəniyyətdə rolu

Tarixin müxtəlif mərhələlərində kahinlər cəmiyyət üçün qorxu və maraq obyektinə çevrilib. Onların sözləri dövlətlərin, orduların, tayfaların taleyinə təsir edib, mühüm döyüşlərin, siyasi hadisələrin nəticəsi bəzən məhz kahinlərin proqnozları ilə bağlı olub. Orta əsrlər Avropasında, Misirdə, qədim Babil və Asurda kahinlik məktəbləri və irsi kahin ailələri mövcud idi. Xalq arasında isə kahinlər bəzən möcüzə sahibi, bəzən “cadugər”, bəzən isə müqəddəs şəxs kimi qəbul olunub. Mədəniyyətdə, ədəbiyyatda, nağıllarda, dastanlarda, hətta müasir filmlərdə və seriallarda kahin obrazına tez-tez rast gəlinir.

Kahinliyin rədd edilməsi və tənqidi

Yeni dövrdə elmin inkişafı ilə kahinliyin mistik funksiyaları ciddi tənqid olunmağa başladı. XIX-XX əsrlərdən etibarən mistik, fövqəltəbii və qeyri-elmi biliklərə inam azalır, kahinlər cəmiyyətdə daha çox folklor, etnoqrafik və psixoloji fenomen kimi qəbul edilir. Müasir elm və din xadimləri kahinlik fəaliyyətini dəlil və sübut baxımından etibarsız hesab edir. Lakin psixoloji və sosial baxımdan, kahinlərin məsləhət və proqnozlarına inanan, talehə təsir edəcəyinə ümid bəsləyən insanlar hələ də mövcuddur.

Müasir dövrdə kahinlik

Bu gün bir çox ölkədə kahinlər daha çox ekstrasens, astrolog, bioenergetik, spiritist, parapsixoloq və s. adlarla fəaliyyət göstərirlər. Onlar bəzən fərdi konsultasiya, bəzən isə ictimai tədbirlərdə proqnoz, enerji terapiyası, aura təmizlənməsi kimi xidmətlər göstərir. Kütləvi informasiya vasitələrində, sosial şəbəkələrdə kahinlərin, falçıların reklamları, proqnozları və “möcüzəvi” xidmətləri geniş yayılıb. Lakin əksər hüquqi sistemlərdə belə fəaliyyətlərin fırıldaqçılıq, aldatma, psixoloji manipulyasiya riskləri səbəbilə nəzarət və tənzimləmə mexanizmləri mövcuddur.

Kahin obrazı və ifadələri Azərbaycan dilində

Azərbaycan xalqının folklorunda, klassik və müasir ədəbiyyatında kahin obrazı tez-tez rast gəlinir. Dədə Qorqud dastanında, xalq nağıllarında, klassik şeirlərdə, roman və povestlərdə kahin adlanan şəxslər müdrik məsləhətçi, taleyin sirrini bilən, gələcəkdən xəbər verən obraz kimi təsvir edilir. El arasında “kahin kimi danışdı”, “kahin söylədi” kimi ifadələr, qabaqcadan xəbər vermək, proqnozlaşdırmaq mənasında işlədilir.

Kahin sözünün müxtəlif dillərdə işlənmə formaları

Kahin sözü bir çox dilə məhz ərəb və türk mənbələrindən keçib. Ərəb, fars, türk, rus, ingilis (soothsayer, seer, oracle, prophet), fransız (devin, voyant), alman (Wahrsager) dillərində fərqli çalarlara malikdir. Hər bir dil və mədəniyyətdə kahinliklə bağlı milli və dini özəlliklər var və bu fərqlər onun tarixi inkişafını və mənasının zənginliyini göstərir.

Kahin sözü, insanlıq tarixində daim maraq, qorxu, ümid və inam obyektinə çevrilmiş, qədim dövrlərdən bu günə qədər həm fərdi, həm də ictimai şüurda iz buraxan anlayışdır. Onun tarixi, dini, sosial və mədəni kökləri bu sözün Azərbaycan dilində də dərin, çoxqatlı və canlı mənaya sahib olmasını təmin edib.

Ən Çox Verilən Suallar