Küncüt yağı : Tərkibi, Faydaları, İstifadə sahələri

Küncüt yağı, Yaxın Şərqdən Asiyaya, Hindistandan Afrikaya qədər geniş coğrafiyada minilliklərdir istifadə edilən, həm sağlamlıq, həm də kulinariya baxımından əvəzsiz hesab olunan bir bitki yağıdır. Bu yağ, qədim sivilizasiyalardan günümüzə qədər dəyərini itirməyən, tərkibi və faydaları ilə bir çox elmi araşdırmalara mövzu olmuş məhsuldur. Küncüt yağı həm ənənəvi təbabətdə, həm də müasir tibbdə orqanizmə olan təsiri, həmçinin mətbəxlərdə ləzzət və aroma mənbəyi kimi tanınır. Onun tarixi, tərkibi, istehsal prosesi, istifadəsi və sağlamlığa təsiri daim maraq doğurub.

Azərbaycan əhalisi üçün də küncüt yağı tanış və dəyərli məhsuldur. Xüsusilə qış hazırlıqlarında, bəzi milli şirniyyat və xəmirdə, kosmetikada, hətta xalq təbabətində istifadə olunur. Hər regionun öz küncüt yağı ənənəsi, istifadə qaydası və yağdan gözləntiləri var. Bu məhsulun müxtəlifliyi və zənginliyi, onu digər yağlardan fərqləndirir. Küncüt yağının unudulmaz qoxusu və bənzərsiz dadı, tərkibindəki faydalı maddələr, onu təkcə süfrələrin deyil, eyni zamanda sağlam həyat tərzinin vacib hissəsinə çevirir.

Küncüt yağı necə əldə edilir və hansı növləri var

Küncüt yağı, küncüt toxumlarının preslənməsi yolu ilə alınan təbii bitki yağıdır. İstehsal prosesinə və istifadə olunan toxumun növünə görə iki əsas növ küncüt yağı mövcuddur: təmiz (ağ) küncüt yağı və qovrulmuş (qəhvəyi) küncüt yağı. Hər iki növün həm dadı, həm rəngi, həm də istifadə məqsədləri fərqlidir.

Ağ (təmiz, soyuq pres) küncüt yağı:
Ənənəvi olaraq çiy, yəni qovrulmamış küncüt toxumlarından əldə edilir. Bu üsulda toxumlar əvvəlcə təmizlənir, yuyulur və qurudulur, daha sonra isə mexaniki presləmə ilə yağ çıxarılır. Alınan yağ rəngcə açıq sarı və şəffaf olur, dadı yüngül və neytraldır, qoxusu isə zəifdir. Bu növ yağ ən çox tibbi məqsədlər və sağlam qidalanma üçün uyğundur.

Qovrulmuş (qaralmış) küncüt yağı:
Əsasən Asiya mətbəxlərində geniş istifadə olunur. Toxumlar əvvəlcədən qovrulur, sonra preslənir. Yağın rəngi daha tünd, qoxusu isə güclü və qoz kimi olur. Bu yağ salatlara, souslara, isti yeməklərə xüsusi aroma və ləzzət qatır.

Hazırda bazarda təbii, orqanik, soyuq preslənmiş və müxtəlif regional variantlarda küncüt yağı tapmaq mümkündür. Hər növün öz üstünlüyü, dadı və istifadəsi var. Seçim zamanı yağın tərkibinin təbii və əlavə qatqısız olmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Aşağıda əsas küncüt yağı növləri və xüsusiyyətləri cədvəl şəklində göstərilib:

Küncüt yağının tərkibi və qidalanmadakı əhəmiyyəti

Küncüt yağı çox zəngin kimyəvi tərkibə malikdir və bu, onu sağlamlıq üçün xüsusi faydalı edir. Yağın əsas hissəsini (90%-ə qədər) doymamış yağ turşuları – xüsusən olein (Omega-9), linolein (Omega-6) və bir qədər də palmitin və stearin turşuları təşkil edir. Küncüt yağı antioksidantlarla, vitaminlərlə və minerallarla çox zəngindir. Onun tərkibində A, E və B vitaminləri, kalsium, maqnezium, dəmir, sink, fosfor və manqan var.

Küncüt yağı həmçinin “sesamin” və “sesamol” kimi təbii antioksidant maddələrlə zəngindir ki, bu da yağı uzun müddət xarab olmadan saxlamağa və bədəndə hüceyrə yenilənməsinə kömək edir. Yağın tərkibindəki yüksək E vitamini səviyyəsi dəri və orqanizmin ümumi sağlamlığı üçün son dərəcə faydalıdır.

Küncüt yağının qida dəyəri və enerji miqdarı da yüksəkdir – 100 q yağ təxminən 900 kkal təşkil edir. Yağın tərkibində trans yağlar və xolesterin yoxdur, bu isə onu sağlam pəhriz üçün ideal edir.

Küncüt yağının sağlamlıq üçün faydaları

Küncüt yağı qədim dövrlərdən sağlamlıq üçün istifadə olunan təbii müalicə vasitəsi kimi tanınıb. Onun faydaları elmi tədqiqatlar və təcrübələr ilə də təsdiqlənib:

1. Ürək-damar sistemi üçün faydalıdır:
Küncüt yağı tərkibində yüksək miqdarda doymamış yağlar və antioksidantlar olduğuna görə, qan damarlarını qoruyur, xolesterini aşağı salır, infarkt və insult riskini azaldır.

2. İltihabəleyhin təsiri:
Sesamin və sesamol maddələri orqanizmdə iltihabı azaldır, immuniteti gücləndirir, artrit və oynaq problemlərində kömək edir.

3. Dəri və saç sağlamlığı üçün idealdır:
Küncüt yağı dərinin elastikliyini artırır, quruluğu və qocalmanı ləngidir, günəş yanıqlarının qarşısını alır. Masaj üçün istifadə olunduqda dəriyə yumşaqlıq və parlaqlıq bəxş edir. Saçlara çəkildikdə saç köklərini möhkəmləndirir və saç tökülməsini azaldır.

4. Həzm sisteminə təsiri:
Yağ mədə-bağırsaq traktında yumşaldıcı rol oynayır, qəbizliyi aradan qaldırır, həzmi asanlaşdırır.

5. Sümük və oynaq üçün faydası:
Kalsium və maqnezium zənginliyi sayəsində sümük toxumasının möhkəmlənməsinə və artrit əlamətlərinin yüngülləşməsinə yardım edir.

Küncüt yağının istifadə sahələri və tətbiq formaları

Küncüt yağı olduqca çoxfunksiyalıdır. Onu qida, sağlamlıq və kosmetika sahəsində müxtəlif məqsədlərlə istifadə etmək mümkündür:

Kulinariya:
Küncüt yağı salatların, tərəvəz və ət yeməklərinin üzərinə əlavə olunur. Xüsusilə Asiya mətbəxində, susam souslarında, “tahini” və “hummus” kimi yeməklərdə geniş istifadə edilir. Qovrulmuş küncüt yağı qızartmalara xüsusi aroma və rəng qatır.

Kosmetika:
Küncüt yağı dərinin nəmləndirilməsi, bədən və baş dərisinin masajı, günəş qoruyucu kimi, eyni zamanda uşaq yağı və aromaterapiya vasitəsi kimi istifadə edilir.

Xalq təbabəti:
Qədim zamanlardan küncüt yağı öskürək, boğaz ağrısı, dəri yaraları, revmatizm və hətta stressin aradan qaldırılması üçün təbii vasitə hesab olunub.

Uşaq və yaşlı qulluq:
Yüksək vitamin və mineral tərkibinə görə, uşaqlar və yaşlılar üçün xüsusi pəhrizlərdə məsləhət görülür.

Küncüt yağının düzgün saxlanması və seçilməsi

Küncüt yağı uzun müddət xarab olmadan saxlana bilən nadir bitki yağlarındandır. Bunun üçün yağ tünd şüşə butulkalarda, sərin və günəş şüasından uzaq yerdə saxlanmalıdır. Açıldıqdan sonra 3-6 ay ərzində istifadə olunması məsləhətdir.

Keyfiyyətli küncüt yağı seçərkən aşağıdakılara diqqət yetirin:

• Etiketdə “soyuq pres” və ya “orqanik” yazısı olmalıdır
• Rəngi və qoxusu təbii, tərkibi şəffaf olmalıdır
• Hər hansı əlavə qatqı və ya konservant olmamalıdır
• Yaxşı yağ tünd rəngli şüşədə satılır

Çox vaxt ucuz və saxta küncüt yağları bazarda olur. Onların tərkibində başqa bitki yağları qarışdırıla bilər. Ən yaxşısı, sertifikatlı, tanınmış brend məhsullarına üstünlük verməkdir.

Küncüt yağının potensial zərərləri və istifadə zamanı ehtiyat tədbirləri

Küncüt yağı əksər insanlar üçün təhlükəsiz və faydalıdır. Lakin bəzi hallarda ehtiyatlı olmaq lazımdır:

• Allergiya: Küncüt allergiyası bəzi insanlarda baş verə bilər. Belə hallarda dəridə səpki, öskürək və ya nəfəs darlığı yaranarsa, istifadə dərhal dayandırılmalıdır.
• Həddindən artıq istifadə: Çoxlu miqdarda qəbul edildikdə həzmsizlik və qarında ağırlıq verə bilər.
• Kronik xəstəliklər: Xüsusilə qida rasionunda yağ miqdarı azaldılmış xəstələr üçün həkim məsləhəti olmadan istifadə edilməməlidir.
• Uşaqlarda və hamilələrdə: İstifadə miqdarı həkim nəzarətində olmalıdır.

Küncüt yağı ilə bağlı maraqlı faktlar

• Küncüt yağı qədim Misirdə mumiyalanma üçün istifadə edilirdi.
• Hindistanda “Ayurveda” təbabətində küncüt yağı bədən masajı və “oil pulling” (ağız boşluğunun təmizlənməsi) üçün istifadə olunur.
• Orta əsrlərdə küncüt yağı gözün iltihabi xəstəliklərində xalq təbabətində təyin olunurdu.
• Bəzi Şərq ölkələrində yeni doğulmuş körpələrin dərisinə küncüt yağı çəkilərək infeksiyadan qoruyucu vasitə kimi istifadə edilir.
• Küncüt yağı “uzun ömrün sirri” adlandırılır və qocalmanı gecikdirən təbii eliksir kimi tanınır.

Küncüt yağının Azərbaycanda ənənəvi istifadəsi

Azərbaycanda küncüt yağı adətən şirniyyatlarda, çöxək və bəzi xəmirlərin hazırlanmasında, həmçinin bəzi yerlərdə səhər yeməyində çörək və bal ilə istifadə edilir. Kənd yerlərində əl üsulu ilə sıxılmış təmiz küncüt yağı xüsusilə yüksək qiymətləndirilir və ənənəvi bazarlarda satışa çıxarılır.

Bəzi bölgələrdə qışda soyuqdan qorunmaq və immuniteti artırmaq üçün uşaqlara və böyüklərə küncüt yağı verilir. Xalq arasında küncüt yağı “sağlamlıq yağı” və “şəfa mənbəyi” kimi tanınır.

Küncüt yağı qədimdən bu günə qədər təbii, faydalı və çoxşaxəli məhsul olaraq qalır. Onun qida, tibbi və kosmetik dəyərləri, insan sağlamlığına verdiyi töhfələr və unikal aroması onu həm evlərdə, həm də peşəkar mətbəxlərdə əvəzsiz edir. Mükəmməl tərkibi və universal istifadəsi ilə küncüt yağı, həm sağlamlığın qorunması, həm də ləzzətli yeməklər üçün seçilən təbii yağlardan biridir. Doğru seçildikdə və düzgün istifadə olunduqda, küncüt yağı Azərbaycan mətbəxinin və həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilir.

Ən Çox Verilən Suallar