Qənimət : Mənası,Folklorda,Ədəbiyyatda

Qənimət anlayışı əsrlər boyu insan cəmiyyətində müxtəlif aspektlərdən əhəmiyyət kəsb etmişdir. Həm klassik, həm dini, həm də gündəlik dil və düşüncədə bu söz böyük bir yük, simvol və məna daşıyır. Qənimət təkcə müharibə və savaşlarda əldə edilən maddi əşyalar və sərvətlərlə məhdudlaşmır. O, həm də həyatda qəfil rast gəlinən fürsətlər, tapıntılar, dəyərli və təkrarı çətin olan anlar, ruhi qazanclar və hətta insan münasibətlərindəki nadir uğurlar üçün işlədilən, dərin mənəvi təbəqəyə malik bir kəlmədir.

Azərbaycan cəmiyyətində qənimət anlayışının yeri, onun kökləri, məna çalarları, hüquqi və dini aspektləri, folklordakı rolu, ədəbiyyatda işlənmə şəkilləri, eləcə də gündəlik həyatda bu sözün doğurduğu emosional və psixoloji təsirlər ayrı-ayrılıqda öyrənilməyə layiqdir. Qənimət anlayışı dəyərlər sisteminin formalaşmasında və fərdi-milli kimliyin təşəkkülündə əhəmiyyətli yer tutur.

Qənimət sözünün mənası və etimologiyası

Qənimət sözü Azərbaycan dilinə ərəb dilindən keçmişdir. Ərəb dilində “qanima” felindən yaranan “qanima” və ya “qanimat” sözləri, sözün əsas mahiyyətinə görə “qələbə nəticəsində əldə olunan mal, sərvət, nemət” mənalarını ehtiva edir. Müharibədə düşməndən zorla və ya qələbə ilə alınan hər cür əşyalar qənimət hesab olunmuşdur. Bu mənada qənimət tarixin ən qədim dövrlərindən bəri hüquqi və sosial sistemlərin tərkib hissəsi olmuşdur.

Söz, zamanla yalnız müharibə və savaş kontekstində deyil, həm də gündəlik həyatda, ədəbiyyatda və məcazlarda “bəxt, şans, tapıntı, nadir fürsət, qeyri-adi uğur” mənalarında da işlədilmişdir. “Qənimət bilmək”, “qənimət axtarmaq”, “həyatı qənimətə çevirmək” kimi ifadələr Azərbaycan dilinin zəngin frazeoloji birləşmələrində geniş yayılmışdır.

Qənimət tarixdə və ənənəvi hüquq sistemlərində

Tarixi cəmiyyətlərdə qənimət əsasən hərbi yürüşlər və savaşlar zamanı qələbə qazanmış tərəfin düşməndən ələ keçirdiyi mal, əmlak, heyvan, qida, silah, geyim, zinət əşyaları, bəzən isə insan resursları kimi qiymətləndirilirdi. Qənimət bölüşdürülməsi qədim türk, ərəb, fars və digər Şərq cəmiyyətlərində həm hüquqi, həm də adət-ənənəvi qaydalara uyğun şəkildə həyata keçirilirdi.

Bu baxımdan, qənimətin ədalətli bölüşdürülməsi, hərbi komandanın, döyüşçülərin, dövlətin və cəmiyyətin maraqlarının qorunması üçün ciddi qaydalar yaradılırdı. Qədim türk ordularında və islamda qənimət paylanması xüsusi diqqət mərkəzində olmuş, dövlətin iqtisadi gücünü artırmaqda və döyüşçülərin motivasiyasında rol oynamışdır.

Qənimət və dini-hüquqi aspektlər

İslam hüququnda qənimət anlayışına xüsusi önəm verilir. Qənimət – “ələ keçirilən mal və sərvət” kimi tanınır və onun bölüşdürülməsi Quranda açıq şəkildə göstərilmişdir. Ənfal surəsində qənimətin beşdə bir hissəsinin (xüms) Allah, Peyğəmbər, onun yaxınları, yetimlər, kasıblar və yolda qalanlara verilməsi qeyd edilir. Qalan beşdə dörd isə döyüşçülər və onları dəstəkləyənlər arasında paylanır. Burada əsas məqsəd sosial bərabərliyin, cəmiyyətdə ədalətin qorunması və zəif təbəqələrin rifahına dəstək verilməsidir.

İslam hüququna görə qənimət yalnız döyüş şəraitində, yəni müharibə zamanı əldə edilən mallar üçün keçərlidir və onun əldə edilməsi və bölüşdürülməsi dövlət nəzarətində aparılmalıdır. Bu, cəmiyyətin həm maddi, həm də mənəvi rifahı üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.

Qənimət folklorda və ədəbiyyatda

Azərbaycan folklorunda və klassik ədəbiyyatda qənimət kəlməsi həm müharibə, həm də həyatın digər məqamlarında rast gəlinən dəyərli tapıntı, bəxt və şans simvolu kimi işlədilir. Dastanlarda və rəvayətlərdə qəhrəmanlar qələbə çaldıqdan sonra əldə etdikləri nemətləri qənimət kimi dəyərləndirir, bu, onların qəhrəmanlıq yolunun tərkib hissəsinə çevrilir.

Azərbaycan klassik şeirində qənimət bəzən sevginin, bəzən qısa ömürlü xoşbəxtliyin, bəzən isə həyatın fani və qiymətli anlarının simvoludur. Məsələn, “Ömrün qənimət bil” ifadəsi həyatın, gəncliyin və sevginin qədrini bilmək çağırışıdır. Bu cür poetik yanaşma sözə dərin məna və emosional güc qazandırır.

Qənimət frazeoloji birləşmələrdə və gündəlik dildə

Azərbaycan dilində qənimət bir çox frazeoloji birləşmədə işlədilir. “Qənimət bilmək” – əlindəki fürsəti, vəziyyəti və ya insani dəyəri düzgün qiymətləndirmək, itirmədən və peşman olmadan faydalanmaq deməkdir. “Qənimət kimi baxmaq” ifadəsi isə nəyisə və ya kimisə nadir tapıntı və ya çox dəyərli fürsət kimi görmək mənasını verir. Gündəlik həyatımızda bu kəlmədən metaforik və hətta zarafatlı şəkildə də istifadə edilir.

Bir çox hallarda insanlar, təsadüfən əldə etdikləri nəsnə və ya uğuru “qənimət” adlandıraraq, bu tapıntının nə qədər qiymətli və nadir olduğunu vurğulayırlar.

Qənimət və fürsət anlayışları: psixoloji və sosial aspektlər

Qənimət anlayışı psixoloji baxımdan insanın həyatda qarşılaşdığı nadir və təkrarı çətin olan şans, tapıntı və imkanlarla bağlıdır. İnsan psixologiyasında qənimət – əldən vermək istəmədiyin, qədrini bildiyin və hətta bəzən itirməkdən qorxduğun dəyərli fürsət və nemətlərin ümumiləşmiş adıdır. Bu baxımdan qənimət insanı daha diqqətli, ehtiyatlı və təşəkkür hissi ilə yaşamağa sövq edir.

Sosial aspektdə isə qənimətin ədalətli bölüşdürülməsi, cəmiyyətin fərqli təbəqələri arasında bərabərliyin təmin olunması, güclünün zəifə dəstək göstərməsi üçün istifadə edilir. Müasir dövrdə bu anlayış əsasən simvolik, bəzən isə sosial və iqtisadi siyasətlərin istiqamətverici ideyası kimi işlədilir.

Qənimət və maddi-mənəvi dəyərlər

Həyatda insan yalnız maddi qənimətə deyil, həm də mənəvi dəyərlərə can atmalıdır. Əsl qənimət – bəzən ailə, dostluq, sevgi, sağlamlıq, ləyaqət, insanlıq və vicdan kimi qiyməti pulla ölçülməyən dəyərlər olur. Beləliklə, qənimət anlayışı insanın təkcə xarici uğurlarını deyil, daxili zənginliyini, mənəvi böyüklüyünü də simvolizə edir.

Bu düşüncə insanı həm maddi, həm də mənəvi baxımdan inkişaf etdirir, fərdi və ictimai həyatında yeni bir mərhələ açır.

Qənimət və milli kimlik

Azərbaycan milli kimliyində qənimət sözü həm tarixi, həm də mənəvi kodlarımızın bir hissəsidir. Tarixi dastan və qəhrəmanlıq əfsanələrində qənimət uğrunda mübarizə, onu ədalətli şəkildə paylaşmaq, zəfər və uğur anlayışını formalaşdıran əsas məqamlardandır. Eyni zamanda, xalqımızın lətifələrində və atalar sözlərində də bu anlayış tez-tez vurğulanır.

Qənimət əldə etmək arzusu insanı həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində daha böyük nailiyyətlərə və dəyərlərə can atmağa həvəsləndirir.

Qənimət və çağdaş cəmiyyət

Müasir dünyada qənimət anlayışı daha çox metaforik və motivasiyaedici mənalarda istifadə olunur. Hər bir yeni fürsət, iş təklifi, şans, tapıntı, ailədə və ya dostluqda əldə olunan hər bir müsbət məqam qənimət kimi qəbul edilir. Eyni zamanda, sosial şəbəkələrdə, motivasiya və fərdi inkişaf mövzularında da bu anlayışa tez-tez rast gəlinir. İnsanlar uğurlarını və yeni fürsətləri dəyərləndirmək üçün qənimət fəlsəfəsindən ilham alırlar.

Bu, insanı daha diqqətli, təşəkkür hissi ilə yaşayan və əldə etdiklərinin dəyərini bilən fərd olmağa sövq edir.

Qənimət anlayışı Azərbaycan cəmiyyətinin və dilinin dərin qatlarında kök salmış, tarixi, dini, hüquqi, ədəbi, mənəvi və gündəlik həyatın bütün aspektlərinə nüfuz etmiş bir simvoldur. Qənimət yalnız müharibənin, zəfərin və sərvətin göstəricisi deyil, həm də hər insan üçün nadir, qiymətli və təkrarı olmayan fürsət, tapıntı və dəyərin ümumiləşdirilmiş adıdır. Hər bir fərd və cəmiyyət üçün qənimət anlayışını düzgün və ədalətli şəkildə dərk edib yaşamaq uğur və rifah üçün açar amildir. Ən böyük qənimət – həyatda, dostluqda, sevgidə, ailədə, vicdanda və şükürdə gizlidir.

Ən Çox Verilən Suallar