Azərbaycan ümumi təhsil sistemində son illərdə tətbiq edilən qiymətləndirmə modelləri arasında KSQ – Kiçik Summativ Qiymətləndirmə xüsusi yer tutur. Müasir qiymətləndirmə yanaşmasının ayrılmaz hissəsi olan KSQ, şagirdlərin fənn üzrə mənimsədikləri bilik və bacarıqların vaxtaşırı ölçülməsi, onların inkişaf dinamikasının obyektiv və şəffaf izlənməsi məqsədini daşıyır. KSQ qiymətləndirməsi məktəblərdə həm tədris prosesinin keyfiyyətinə, həm də şagirdlərin fərdi nailiyyətlərinin aşkarlanmasına şərait yaradır. Bu qiymətləndirmə forması müəllim və şagird arasında qarşılıqlı dialoqu, əks-əlaqə imkanını artırır və valideynlərin də təhsil prosesində daha fəal iştirakına stimul verir.
KSQ nədir? – Anlayışın mahiyyəti
KSQ (Kiçik Summativ Qiymətləndirmə) – Azərbaycan məktəblərində tədris olunan hər bir fənn üzrə müəyyən mövzu və ya bölmə başa çatdıqdan sonra şagirdlərin əldə etdiyi bilik və bacarıqların ölçülməsi üçün keçirilən qiymətləndirmə növüdür. KSQ-nin əsas məqsədi şagirdin fənn üzrə öyrəndiklərini tətbiq edə bilmək səviyyəsini, analitik və yaradıcı düşüncə bacarığını, yeni bilikləri inteqrasiya etmək bacarığını, praktik tapşırıqlar üzərində iş qabiliyyətini və gündəlik dərsə hazırlıq səviyyəsini müəyyənləşdirməkdir.
KSQ ənənəvi imtahanlardan fərqli olaraq daha tez-tez, daha çevik və daha lokal xarakter daşıyır. Burada əsas diqqət, tədrisin kiçik bölmələr üzrə mənimsənilməsinə və şagirdin fənn üzrə dayanıqlı irəliləyişinə yönəldilir.
KSQ-nin bal cədvəli və strukturu
KSQ bal cədvəli – müəllim tərəfindən aparılan bütün kiçik summativ qiymətləndirmə nəticələrinin sistemli və ardıcıl şəkildə qeydə alındığı sənəd və ya elektron cədvəldir. Hər bir şagird üçün bal cədvəlində aşağıdakı məlumatlar qeyd edilir: şagirdin adı, fənn, mövzu və ya bölmə, qiymətləndirmənin tarixi, verilən tapşırıqların və ya sualların sayı, hər bir tapşırıq üzrə maksimal bal, əldə olunan bal, qiymətləndirmənin növü (test, yazılı, şifahi, layihə və s.), şərhlər və yekun nəticə.
KSQ bal cədvəlində hər qiymətləndirmə mərhələsi üzrə bal toplanır və nəticədə şagirdin mövzu, yarımil və ya il üzrə ümumi nəticəsi formalaşır. Ənənəvi olaraq hər bir KSQ üçün maksimal bal 10-dan 20-yə qədər, bəzi hallarda 25 bala qədər müəyyən edilə bilər.
KSQ-nin tətbiqi qaydaları və aparılma prinsipi
KSQ məktəbin tədris planına əsasən, müvafiq fənnin bölmələri üzrə ildə bir neçə dəfə aparılır. KSQ sualları fənn kurikulumunun məzmun standartları, mövzunun məqsəd və nəticələri nəzərə alınmaqla müəllim tərəfindən hazırlanır. Qiymətləndirmənin aparılma prinsipi obyektivlik, şəffaflıq və aydınlıqdır. Şagirdlərin yazılı və ya şifahi işləri müəyyən meyarlar əsasında yoxlanılır və bal cədvəlinə daxil edilir.
Müəllim KSQ zamanı tapşırıqların düzgün cavablandırılması, analitik və yaradıcı yanaşma, arqumentasiyalı cavab, tərtibat və qaydalara əməl edilməsinə xüsusi diqqət yetirir. Qiymətləndirmə nəticələri şagird və valideynə izah olunur, əlavə sual və etiraz olarsa müzakirə aparılır.
KSQ-nin əsas məqsədləri və üstünlükləri
KSQ-nin ən əsas məqsədi şagirdin tədris proqramı üzrə müntəzəm olaraq inkişafını, fənn üzrə mənimsəmə səviyyəsini və mövzuya dair dərin anlayışını ölçməkdir. Bu qiymətləndirmə forması şagirdin mövzu üzrə çətinliklərini, zəif və güclü tərəflərini vaxtında aşkar etməyə və fərdi tədris planı qurmağa imkan yaradır. KSQ həm də şagirdin öz bilik və bacarıqlarını təhlil etməsinə, təhsil prosesinə aktiv yanaşmasına stimul verir.
Üstünlüklər arasında obyektivlik, vaxtında əks-əlaqə, tədrisin motivasiyaedici təsiri, təhsildə şəffaflıq və analitik yanaşma xüsusilə vurğulanmalıdır.
KSQ bal cədvəlində bal bölgüsü və qiymətləndirmə meyarları
KSQ bal cədvəlində qiymətləndirmə tapşırıqları üzrə bal bölgüsü əvvəlcədən müəyyən edilir. Məsələn, 10 baldan 6-sı əsas məzmun, 2 bal tətbiqetmə, 2 bal isə analitik və yaradıcı yanaşma üçün ayrılır. Hər bir tapşırığın meyarları və maksimum balı sualın çətinlik səviyyəsinə uyğun müəyyən olunur.
Qiymətləndirmədə obyektivlik üçün müəllim bəzən şagirdin cavablarını anonim kodlarla yoxlaya, nəticələri bir neçə müəllimlə qarşılıqlı şəkildə dəqiqləşdirə və ya rəsmi qiymətləndirmə rubrikalarından istifadə edə bilər.
KSQ və yekun qiymət: necə hesablanır?
Tədris ili ərzində keçirilən bütün KSQ-lər üzrə şagirdin topladığı bal ortalaması yarımillik və illik yekun qiymətə birbaşa təsir göstərir. KSQ bal cədvəli həm fənn üzrə, həm də ümumi tədris nəticələrinin şəffaf hesablanmasına imkan yaradır. Ümumi nəticə çıxarılarkən hər bir KSQ-nin çəkisi və şagirdin iştirakı əsas götürülür.
KSQ-lər həm də Böyük Summativ Qiymətləndirmə (BSQ) və digər qiymətləndirmə formaları ilə birlikdə yekun qiymətin formalaşmasında əsas rol oynayır.
KSQ bal cədvəlinin elektronlaşması və yeniliklər
Son illərdə Azərbaycan məktəblərində KSQ bal cədvəlləri daha çox elektron sistemlər üzərindən aparılır. Elektron jurnallar, təhsil portalı, onlayn qiymətləndirmə platformaları müəllim və şagirdlərə bal və nəticələri tez bir zamanda izləmək, hesabatlar çıxarmaq və şəffaflıq yaratmaq imkanı verir. Elektron cədvəllər valideynlərin də tədris prosesinə aktiv müdaxiləsini asanlaşdırır.
Bu sistemlər vasitəsilə statistik təhlil, qruplar üzrə müqayisə və şagirdin fərdi inkişaf trayektoriyası daha aydın şəkildə görünür. Müasir tendensiya – qiymətləndirmənin insan amilindən daha az asılı, obyektiv və texnoloji əsaslarla idarə olunmasıdır.
KSQ bal cədvəlində problemlər və təkmilləşmə ehtiyacı
Bəzi hallarda qiymətləndirmənin subyektiv aparılması, tapşırıqların düzgün seçilməməsi, bal bölgüsündə qeyri-dəqiqlik, texniki imkanların məhdudluğu, həmçinin bəzi bölgələrdə elektron cədvəllərin hələ də tam tətbiq edilməməsi problemlər yaradır. Eyni zamanda, bəzən valideynlər və şagirdlər KSQ-nin mahiyyətini, bal bölgüsünü və qiymətləndirmənin məqsədini tam başa düşmür.
Bu sahədə maarifləndirmə işlərinin aparılması, müəllimlərin peşəkar hazırlığının artırılması və qiymətləndirmə meyarlarının dəqiqləşdirilməsi aktualdır.
KSQ-nin Azərbaycan təhsilində rolu və əhəmiyyəti
KSQ Azərbaycan təhsil sistemində şagirdin tədris proqramını tam mənimsəməsi, bilik və bacarıqlarının ardıcıl ölçülməsi və təhsil prosesində motivasiyanın artırılması üçün müasir və effektiv qiymətləndirmə formasıdır. Düzgün və şəffaf KSQ qiymətləndirməsi müəllim-şagird-valideyn əməkdaşlığının güclənməsinə, fərdi inkişafın stimullaşdırılmasına və milli təhsil strategiyasının səmərəli həyata keçirilməsinə şərait yaradır. Gələcəkdə KSQ-nin texnoloji imkanlarla daha da təkmilləşdirilməsi və beynəlxalq qiymətləndirmə modellərinə inteqrasiya edilməsi əsas prioritetlərdəndir.
KSQ – Kiçik Summativ Qiymətləndirmə və onun bal cədvəli Azərbaycan təhsilinin müasir dövründə ən şəffaf, obyektiv və motivasiyaedici qiymətləndirmə alətlərindən biridir. Hər bir şagirdin inkişaf dinamikasının izlənməsi, zəif və güclü tərəflərin aşkarlanması, valideyn-müəllim-şagird üçbucağında effektiv əməkdaşlıq üçün KSQ bal cədvəlinin düzgün aparılması xüsusi önəm daşıyır. Bu qiymətləndirmə forması, həmçinin milli təhsil sistemimizin dünya standartlarına uyğunlaşmasına və təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Yaxşı planlanmış və tətbiq olunan KSQ bal cədvəli – uğurlu gələcək və inkişaf üçün möhkəm bünövrədir.
Ən Çox Verilən Suallar
KSQ (Kiçik Summativ Qiymətləndirmə) mövzu və ya bölmə üzrə şagirdin bilik və bacarıqlarını ölçən qiymətləndirmə növüdür.
KSQ bal cədvəli şagirdlərin nəticələrinin sistemli şəkildə qeyd olunması və obyektiv qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunur.
Şagirdin adı, fənn, mövzu, tapşırıqlar, hər bir tapşırıq üzrə bal, tarix və yekun nəticə qeyd edilir.
Adətən 10-20 bal arası olur, bəzən fənn və sinfə görə fərqlənir.
İl ərzində keçirilən bütün KSQ-lər yekun qiymətin hesablanmasında əsas rol oynayır.
Tapşırıqlar kurikulumun məzmun standartlarına və fənnin məqsədlərinə uyğun müəllim tərəfindən hazırlanır.
Bəli, bir çox məktəbdə elektron jurnallar və təhsil portalları vasitəsilə tətbiq olunur.
Ədalətli, obyektiv, şəffaf və dəqiq qiymətləndirmə prinsipi əsas götürülür.
Qiymətləndirmənin subyektiv aparılması, texniki imkanların məhdudluğu, tapşırıqların düzgün seçilməməsi kimi problemlər ola bilər.
Şagirdlərin davamlı inkişafını ölçmək, motivasiyanı artırmaq və şəffaf qiymətləndirməni təmin etmək üçün vacibdir.
