Azərbaycan təhsil sistemində qiymətləndirmənin yeni modeli, şagirdin bilik və bacarıqlarının obyektiv və mərhələli şəkildə ölçülməsi üçün tətbiq olunan əsas alətlərdən biri KSQ (Kiçik Summativ Qiymətləndirmə) və BSQ (Böyük Summativ Qiymətləndirmə) mexanizmləridir. Son illərdə təhsil islahatlarının nəticəsi olaraq, məktəblərdə və liseylərdə ənənəvi imtahan formalarını əvəz edən bu qiymətləndirmə sistemi şagirdin illik, yarımillik və mövzu üzrə nailiyyətlərinin dinamik və şəffaf şəkildə müəyyən edilməsinə imkan yaradır. Hər iki qiymətləndirmə növü – həm KSQ, həm də BSQ – kurikulumun əsas standart və tələblərinə əsaslanır, tədris prosesində sistemli monitorinq və geribildirim üçün baza rolunu oynayır. Valideyn, müəllim və şagird üçbucağında qarşılıqlı inam və effektiv əməkdaşlıq mühiti məhz bu qiymətləndirmə mexanizmləri ilə gücləndirilir.
KSQ nədir? – Mahiyyət və tətbiq sahələri
KSQ – Kiçik Summativ Qiymətləndirmə deməkdir və tədris ili boyunca fənn üzrə müəyyən mövzu və ya bölmə başa çatdıqda şagirdin bilik və bacarıqlarının yoxlanılması üçün tətbiq edilir. KSQ-nin əsas məqsədi şagirdin qısa müddətli bilik və bacarıq səviyyəsini, mövzu üzrə mənimsəmə səviyyəsini və tətbiqetmə qabiliyyətini dəyərləndirməkdir. Adətən, hər bir fənnin tədris bölməsi başa çatdıqdan sonra 3-5 KSQ keçirilir və nəticələri müntəzəm olaraq bal cədvəllərinə daxil edilir. KSQ-lər şagirdin tədris proqramı üzrə dayanıqlı irəliləyişini izləməyə və yarımillik, illik yekun qiymətə bilavasitə təsir göstərməyə imkan verir.
KSQ-lər həm yazılı, həm şifahi, həm də praktiki tapşırıqlar formasında aparıla bilər və adətən 10-20 bal arası qiymətləndirilir. Burada qiymətləndirmə meyarları əvvəlcədən müəyyən olunur, obyektivlik və şəffaflıq təmin edilir.
BSQ nədir? – Mahiyyət və əhəmiyyəti
BSQ – Böyük Summativ Qiymətləndirmə – fənn üzrə yarımil və ya illik tədris dövrünün sonunda keçirilən və şagirdin mövzu üzrə ümumi bilik, bacarıq və kompetensiyalarını ölçən əsas qiymətləndirmə formasıdır. BSQ-lər tədris ilində bir və ya iki dəfə keçirilir və şagirdin kurikulum üzrə əsas proqramı nə dərəcədə mənimsədiyini, geniş diapazonlu tapşırıqları həll etmə bacarığını, analitik və yaradıcı düşüncə səviyyəsini obyektiv şəkildə üzə çıxarır. BSQ əsasən yazılı şəkildə aparılır, 40 və ya 50 bala qədər qiymətləndirilə bilər və nəticələri illik yekun qiymətdə həlledici rol oynayır.
BSQ-nin məqsədi yalnız bilik yoxlaması deyil, həm də şagirdin tədris ili ərzində əldə etdiyi inkişafı, bacarıq və vərdişlərini sistemli şəkildə qiymətləndirməkdir.
KSQ və BSQ-nin fərqləri
KSQ-lər və BSQ-lər arasında əsas fərq qiymətləndirmə zamanında, əhatə dairəsində və çəkidədir. KSQ-lər müəyyən mövzu və ya bölmə başa çatdıqdan sonra keçirilir və şagirdin lokal səviyyədə əldə etdiyi bilikləri ölçür. BSQ isə tədris dövrünün sonunda keçirilir və bütün tədris proqramının mənimsənilmə səviyyəsini qiymətləndirir. KSQ daha tez-tez və qısa müddətli, BSQ isə daha geniş və kompleks qiymətləndirmə formasıdır.
KSQ-lər şagirdə tez-tez geribildirim, mövzu üzrə problemlərin vaxtında aşkarlanması və aradan qaldırılması imkanı verir. BSQ isə illik və ya yarımillik yekun nəticə üçün əsas baza rolunu oynayır və şagirdin fənn üzrə kompetensiyasının son göstəricisi kimi çıxış edir.
KSQ və BSQ bal cədvəlləri – strukturu və qiymətləndirmə prinsipləri
Hər iki qiymətləndirmə növü üzrə xüsusi bal cədvəlləri aparılır. KSQ bal cədvəlində adətən şagirdin adı, fənn, bölmə, tapşırıqlar, hər tapşırıq üzrə maksimum bal və əldə olunan nəticələr qeydə alınır. KSQ-lər üzrə nəticələr fənn üzrə illik və yarımillik qiymətin formalaşmasında istifadə edilir.
BSQ bal cədvəli isə daha geniş və əhatəli olur, burada şagirdin həm tapşırıqlar üzrə, həm də ümumi olaraq yarımil və illik nəticələri qeyd edilir. BSQ bal cədvəli tədris proqramının əsas meyarlarına əsaslanır və qiymətləndirmədə şəffaflıq, obyektivlik, əsaslandırılmış qərar prinsipi əsas tutulur.
KSQ və BSQ tapşırıqlarının tərtibatı və qiymətləndirmə meyarları
KSQ və BSQ tapşırıqları kurikulumun məzmun standartlarına, məqsəd və nəticələrinə uyğun şəkildə hazırlanır. KSQ-lərdə əsasən əsas bilik, anlayış və gündəlik praktik bacarıqların yoxlanılmasına üstünlük verilir. BSQ-lər isə daha kompleks, geniş diapazonlu, analitik və yaradıcı düşüncə tələb edən tapşırıqlardan ibarət olur. Hər iki qiymətləndirmədə meyarlar əvvəlcədən hazırlanır və şagirdlərə izah edilir.
Qiymətləndirmə zamanı tapşırıqların düzgün cavablandırılması, arqumentasiyalı və yaradıcı yanaşma, məntiqi əsaslandırma və təqdimat qaydalarına əməl olunması xüsusi rol oynayır.
Elektron bal cədvəlləri və müasir tendensiyalar
Son illərdə Azərbaycan məktəblərində qiymətləndirmə nəticələrinin elektronlaşdırılması, KSQ və BSQ bal cədvəllərinin təhsil portalları, elektron jurnallar və rəqəmsal platformalarda aparılması təhsildə şəffaflıq və operativliyi daha da artırır. Elektron bal cədvəlləri nəticələrin asanlıqla monitorinqi, analizi və statistik hesabatların hazırlanması üçün böyük imkanlar yaradır. Valideynlər və şagirdlər də qiymətləndirmə prosesində daha aktiv iştirak edə bilir və nəticələrə real vaxtda çıxış əldə edir.
KSQ və BSQ-nin təhsildə rolu və əhəmiyyəti
KSQ və BSQ-lər şagirdin biliyinin davamlı monitorinqi, fərdi inkişaf trayektoriyasının izlənməsi, tədris keyfiyyətinin artırılması və müəllim-şagird-valideyn əməkdaşlığının gücləndirilməsi üçün vacib alətlərdir. Onlar həmçinin şagirdlərin öz bilik və bacarıqlarını obyektiv dəyərləndirməsinə, zəif və güclü tərəflərini müəyyən etməsinə, təhsil prosesində motivasiya və məsuliyyətinin artmasına xidmət edir.
KSQ və BSQ nəticələri həm məktəb daxilində, həm də ölkə səviyyəsində statistik təhlillərin aparılması, təhsil proqramlarının təkmilləşdirilməsi, metodiki dəstək və dövlət strategiyalarının hazırlanmasında əsas baza rolunu oynayır.
KSQ və BSQ qiymətləndirməsində problemlər və inkişaf ehtiyacları
Bəzi hallarda qiymətləndirmə prosesində obyektivlikdən yayınmalar, bal bölgüsündə qeyri-dəqiqliklər, müəllimlərin və şagirdlərin meyarlara tam əməl etməməsi, texnoloji imkanların bərabər olmaması kimi problemlər ortaya çıxır. Bəzən isə qiymətləndirmə tapşırıqlarının kurikuluma tam uyğun olmaması, qiymətləndirmənin yalnız test formasında aparılması, yaradıcı yanaşmaya yetərincə önəm verilməməsi də mövcuddur.
Bu problemlərin aradan qaldırılması üçün metodik göstərişlərin təkmilləşdirilməsi, müəllimlərin peşəkar hazırlığının artırılması və qiymətləndirmədə innovativ yanaşmaların tətbiqi vacibdir.
KSQ və BSQ-nin gələcək inkişafı
KSQ və BSQ sisteminin gələcək inkişafı üçün əsas prioritetlər şəffaflıq, obyektivlik, texnoloji imkanların genişləndirilməsi, fərdi inkişafın daha dərindən izlənməsi və beynəlxalq qiymətləndirmə modellərinə inteqrasiyadır. Elektronlaşdırma, süni intellekt və data-analitika imkanlarının tətbiqi qiymətləndirmənin insan faktorundan azad olunmasına və daha dəqiq nəticələrin əldə olunmasına xidmət edir.
Daha çevik və analitik qiymətləndirmə modeli, fərdi yanaşmanın gücləndirilməsi, sosial-emotional inkişafın qiymətləndirilməsi və yaradıcı tapşırıqların artırılması müasir dövrün tələblərindəndir.
KSQ və BSQ – Azərbaycan təhsilinin əsas qiymətləndirmə sütunlarıdır. Hər iki qiymətləndirmə forması həm şagirdin fərdi inkişaf trayektoriyasının dəqiq monitorinqi, həm də müəllim və valideynin tədris prosesində aktiv iştirakını təmin edir. Düzgün planlanmış, obyektiv və şəffaf KSQ və BSQ qiymətləndirməsi milli təhsilimizin keyfiyyətinin yüksəlməsinə, gələcək nəsillərin uğurlu formalaşmasına, dünya təhsil sisteminə inteqrasiyaya və innovativ yanaşmaların tətbiqinə geniş imkanlar yaradır.
Ən Çox Verilən Suallar
KSQ – Kiçik Summativ Qiymətləndirmə, mövzu və ya bölmə üzrə şagirdin biliyini və bacarıqlarını yoxlayan qiymətləndirmə növüdür.
BSQ – Böyük Summativ Qiymətləndirmə, tədris ilinin sonunda keçirilən və şagirdin ümumi bilik səviyyəsini ölçən qiymətləndirmə növüdür.
KSQ tez-tez və lokal xarakter daşıyan qiymətləndirmə, BSQ isə illik və ya yarımillik yekun qiymətləndirmədir.
Hər fənn və bölmə üzrə ildə bir neçə dəfə keçirilir və nəticələri dərhal bal cədvəlinə daxil edilir.
BSQ yazılı imtahan, test, layihə və ya digər qiymətləndirmə formalarında keçirilə bilər və adətən 40-50 balla qiymətləndirilir.
Hər iki qiymətləndirmənin nəticələri yarımillik və illik yekun qiymətin hesablanmasında istifadə olunur.
Tapşırıqlar kurikulumun məzmun standartlarına və fənnin məqsədlərinə uyğun hazırlanır.
Bəli, bir çox məktəbdə elektron jurnallar və təhsil portalları vasitəsilə aparılır.
Qiymətləndirmə meyarları əvvəlcədən hazırlanır, şəffaflıq və əsaslandırılmış qərar prinsipi əsas götürülür.
Metodik göstərişlərin təkmilləşdirilməsi, müəllim hazırlığı və texnoloji imkanların artırılması əsas prioritetlərdəndir.
