Kaşı : Əsas Növləri, İstifadə Sahələri

İnsan mədəniyyətinin inkişafında materialların işlənməsi və məkanların bəzədilməsi mühüm rol oynayıb. Tarixən müxtəlif sivilizasiyalar ərazilərinin iqlimi, coğrafi şəraiti və həyat tərzinin tələblərinə uyğun olaraq, dayanıqlı və estetik baxımdan zəngin tikinti və bəzək elementləri hazırlamışlar. Kaşı – məhz belə materiallardan biridir. Əsasən keramika, daş, metal və hətta şüşə kimi davamlı materiallardan istehsal edilən bu parça həm dekorativ, həm də funksional əhəmiyyət daşıyır. Kaşılar adətən dam, döşəmə, divar, duş, pilləkən, masa zirvəsi kimi məkan və obyektləri örtmək üçün tətbiq olunur. Onlar həm məkanların qorunması, həm də onların vizual estetikası üçün vazkeçilməz bir elementdir. Bu gün kaşı həm memarlıqda, həm incəsənətdə, həm də gündəlik məişətdə mühüm yer tutur. Geniş istifadə sahəsi, çeşidləri və tarixə malik olan bu material barədə ətraflı araşdırma aparmaq vacibdir.

Kaşı nədir və əsas xüsusiyyətləri

Kaşı, ümumilikdə sərt, davamlı materialdan – adətən keramika, daş, metal, şüşə, bəzən də xüsusi kompozit materiallardan kəsilmiş və ya xüsusi forma verilmiş plitələrdən ibarət olan örtük növüdür. Kaşıların əsas məqsədi – səthləri qorumaq, təmizliyi asanlaşdırmaq və məkanı estetik cəhətdən gözəlləşdirməkdir. Kaşılar bir-birinə sıx və səliqəli şəkildə döşənərək səthdə homogen, bərk və bəzəkli bir örtük yaradır.

Kaşıların əsas xüsusiyyətləri arasında onların yüksək möhkəmliyi, aşınmaya, rütubətə, istilik dəyişikliklərinə və kimyəvi təsirlərə davamlılığı qeyd edilməlidir. Bu, onları həm daxili, həm də xarici məkanların dekorasiyası və qorunması üçün ideal edir. Kaşılar müxtəlif ölçü, forma, rəng və teksturada olur. Onların səthi bəzən şüşələnir, bəzən isə xüsusi naxış və ornamentlərlə işlənir.

Kaşıların əsas növləri və istifadə sahələri

Kaşılar funksional və dekorativ əhəmiyyətinə görə bir neçə əsas növə bölünür: keramika kaşı, mərmər və daş kaşı, metal kaşı, şüşə kaşı, mozaika kaşı və s. Keramika kaşılar ən geniş yayılmış və ucuz növdür. Onlar adətən divar və döşəmə örtüyü üçün istifadə olunur. Daş və mərmər kaşılar isə daha dəbdəbəli və təbii görkəmlidir, lüks interyer və eksteryerlərdə seçilir.

Metal kaşılar – müasir üslubda, bəzən isə sənaye obyektlərində tətbiq olunur, yüksək davamlılıq və fərqli vizual effekt verir. Şüşə kaşılar isə əsasən duş kabinələri, mətbəx, bəzi xüsusi dizayn layihələrində istifadə edilir, məkanlara dərinlik və parlaqlıq qatır. Mozaika kaşılar isə əsasən incəsənət və memarlıq abidələrində, dekorativ panellərdə və xüsusi bəzəklərdə tətbiq edilir.

Kaşıların hazırlanma texnologiyası və xammalı

Kaşıların hazırlanması üçün istifadə olunan əsas xammallar gil, kvars qumu, feldşpat, əhəng daşı, metal oksidləri və bəzən şüşə qırıntılarıdır. Keramika kaşılar gil və digər mineralların yüksək temperaturda bişirilməsi nəticəsində alınır. Bu proses zamanı kaşı yüksək mexaniki dayanıqlıq və suya qarşı müqavimət əldə edir. Şüşə və metal kaşılar isə xüsusi ərintilərdən və ya təmizlənmiş metal və şüşədən istehsal edilir.

Hazırlanma mərhələsində materiallar əvvəlcə formaya salınır, sonra istəyə uyğun bəzək və ornament vurulur, bəzi hallarda rənglənir və ən sonda yüksək temperaturda bişirilir. Bişirmə prosesi kaşının davamlılığını, suya və fiziki təsirlərə qarşı dözümlülüyünü artırır.

Kaşıların tarixi və mədəni rolu

Kaşıların tarixi minillərlə ölçülür. Qədim Mesopotamiya, Misir, Yunanıstan, Roma, Anadolu və Orta Asiya mədəniyyətlərində kaşıların müxtəlif formalarına rast gəlinir. Azərbaycanda, xüsusən Şərq memarlığında – saraylarda, məscid və türbələrdə, hamamlarda və ev memarlığında kaşıların möhtəşəm nümunələrinə rast gəlinir. Şirvanşahlar Sarayı, Gəncə İmamzadə kompleksi, Qarabağ və Naxçıvan memarlıq məktəblərində bəzəkli kaşılar təkcə funksional deyil, həm də sənət nümunəsi kimi dəyərləndirilir.

İslam memarlığında minarə, günbəz və mihrabların üzərinə müxtəlif ornamentli kaşıların döşənməsi sənətkarlığın zirvəsidir. Əndərun kaşıları və xüsusilə türk və fars kaşıçılıq məktəbləri dünya miqyasında məşhurdur. Bu ənənələr əsrlərlə formalaşıb və müasir dövrdə də aktuallığını qoruyur.

Kaşıların tətbiqi: Dam, divar, döşəmə və digər sahələr

Kaşıların ənənəvi tətbiq sahələri çox genişdir. Dam örtüyü üçün istifadə olunan kaşılar xüsusi suya və günəşə davamlı olur, adətən daha qalın və sıx materialdan hazırlanır. Divar kaşıları əsasən hamam, mətbəx, dəhliz və ictimai obyektlərdə, bəzən də eksteryerdə məkanı qorumaq və bəzəmək üçün istifadə edilir.

Döşəmə kaşıları isə yüksək möhkəmliyə malik olmalıdır və tez-tez insanların hərəkətinə tab gətirməlidir. Masa zirvələri, pilləkənlər, duş kabinələri, hətta bəzi dekorativ panellər üçün də müxtəlif ölçülü və formada kaşılar geniş istifadə olunur. Müasir interyerdə kaşılar təkcə funksional deyil, həm də dizaynın əsas komponentinə çevrilib.

Kaşıların üstünlükləri və müasir dizayndakı rolu

Kaşıların əsas üstünlükləri – davamlılıq, suya və rütubətə müqavimət, asan təmizlənmə, yanğına və kimyəvi təsirlərə qarşı dözümlülükdür. Həmçinin onlar ekoloji cəhətdən zərərsizdir və uzunömürlüdür. Müasir dizaynda kaşıların müxtəlif rəng, tekstura və forma imkanları sayəsində həm klassik, həm də minimalistik və avantqard üslubda interyer və eksteryer yaratmaq mümkündür.

Kaşıların səthi bəzəkli və ya sadə ola bilər, bəzi hallarda isə xüsusi 3D effektli və işıqlandırıcı dizayn həlləri tətbiq edilir. Bu, onların interyer və eksteryerdə yaradıcı və cəlbedici şəkildə istifadə olunmasına şərait yaradır.

Kaşıların düzgün seçilməsi və döşənməsi

Kaşı seçərkən məkanın təyinatı, istismar şəraiti, rütubət səviyyəsi, mexaniki yüklənmə və dizayn konsepsiyası nəzərə alınmalıdır. Dam üçün xüsusi qalın və sıx, divar və döşəmə üçün isə səthinin sərt və asan təmizlənən olması vacibdir. Döşəmə üçün istifadə olunan kaşılar, xüsusilə rütubətli zonalarda sürüşməyən səthə malik olmalıdır.

Kaşıların döşənməsi də peşəkar yanaşma tələb edir. Əsasən xüsusi yapışdırıcılar, məhlullar və bəzən də metal bağlayıcılar istifadə olunur. Səthin düzgün hazırlanması, aralıqların bərabər qoyulması və birləşmə yerlərinin izolyasiyası keyfiyyətli nəticə üçün əsas şərtlərdəndir.

Kaşıların təmiri və saxlanması

Kaşıların uzun müddət istifadəsi üçün onların üzərinə düşən mexaniki təsirlərə, nəm və kimyəvi maddələrə qarşı davamlı olması əsasdır. Təmizlik üçün əsasən nəm parça, xüsusi kaşı təmizləyici məhlullar istifadə olunur. Aşındırıcı kimyəvi vasitələrdən istifadə etmək tövsiyə edilmir, çünki kaşı səthində ləkələr və zədələr yarana bilər. Kaşıda çat və ya qırıq olduqda, həmin hissənin dəyişdirilməsi lazımdır.

Kaşıların ekoloji və iqtisadi üstünlükləri

Kaşılar ekoloji cəhətdən təhlükəsiz və uzunömürlü materiallardandır. Onların istehsalı zamanı təbii xammallardan istifadə olunduğuna görə, insan sağlamlığına və ətraf mühitə zərər vermir. Eyni zamanda, kaşılar enerjiyə qənaət və sərinlik təmin edir, məkanın temperaturunu sabit saxlayır və istidə məkanın həddindən artıq isinməsinin qarşısını alır.

İqtisadi baxımdan isə kaşıların uzunömürlü olması, təmir və təmizləmə xərclərinin azlığı və yüksək estetik dəyəri onları həm fərdi, həm də ictimai layihələrdə ən əlverişli örtük materiallarından birinə çevirir.

Kaşıların Azərbaycanda və dünyada tətbiqi

Azərbaycanda ənənəvi memarlıqda və müasir tikililərdə kaşıdan geniş istifadə edilir. Bakıda İçərişəhər abidələrində, Gəncə və Şamaxı tarixi məkanlarında, müxtəlif məscid, hamam və ictimai binalarda müxtəlif növ kaşılar bəzək və örtük funksiyasını yerinə yetirir. Müasir yaşayış kompleksləri, biznes mərkəzləri, restoranlar və otellərdə də kaşıdan istifadə artır. Dünyada isə Türkiyə, İran, Çin, İtaliya və İspaniya kaşı istehsalı və dizaynında qabaqcıl ölkələrdir.

Kaşı həm ənənəvi, həm də müasir memarlığın ayrılmaz hissəsidir. Onun uzunömürlülüyü, davamlılığı, estetik və funksional üstünlükləri onu yaşayış və ictimai məkanlarda, müxtəlif tikinti və dizayn layihələrində əvəzsiz örtük materialına çevirir. Müasir texnologiyalar və innovativ dizayn yanaşmaları kaşının tətbiq imkanlarını genişləndirir, yeni formalar və funksiyalar əlavə edir. Hər bir ev, obyekt və memarlıq nümunəsi üçün düzgün seçilmiş və döşənmiş kaşı uzun illər öz funksionallığını və gözəlliyini qoruyur.

Ən Çox Verilən Suallar