Kəşkül : Dizayn,Materialları

Kəşkül sözünün tarixi və mənası Azərbaycan və ümumən Şərq mədəniyyəti üçün əhəmiyyətli anlayışdır. Bu termin həm maddi, həm də mənəvi aspektdə dərin mənalar daşıyır. Azərbaycan xalq ədəbiyyatında, sufizm ənənələrində, xalq danışığında və folklor nümunələrində kəşkül xüsusi simvolik məna ilə işlədilir. Kəşkül həm fiziki obyekt olaraq, həm də metaforik mənada istifadə olunur və həyatın müxtəlif sahələrində, xüsusən də dini, ədəbi və mədəni müstəvilərdə dərin iz buraxır. Kəşkül adətən sufi təriqətlərində istifadə olunan, içərisinə xeyirxah məqsəd və ya sadə ərzaq, pulların qoyulduğu çanta və ya kisədir. Bununla yanaşı, söz bəzən zəngin metaforik mənaya malikdir, insanın daxili boşluqlarını doldurmağı, təmənnasızlığa və xeyirxahlığa işarə edir.

Kəşkülün tarixi Azərbaycan və ümumiyyətlə Türk-İslam dünyasında sufizmin inkişaf dövrü ilə bağlıdır. Sufi dərvişlərinin həyatı və təlimatı kəşkül anlayışı ilə sıx bağlıdır. Kəşkül həm ibadət, həm də gündəlik həyatın bir hissəsi kimi qəbul olunub və bu gün də bir çox mənbələrdə həm tarixi, həm mədəni, həm də ədəbi baxımdan araşdırılır.

Kəşkül nədir?

Kəşkül, əsasən metal, ağac və ya dəri kimi davamlı materiallardan hazırlanan, içərisinə pul, ərzaq və digər gündəlik əşyaların qoyulduğu kisə və ya çanta deməkdir. Sufizm ənənələrində isə kəşkül dərvişlərin gündəlik ehtiyaclarını təmin edən və təmənnasızlıq ruhunu simvolizə edən vasitədir. Kəşkül həm maddi, həm də mənəvi yük daşıyır: fiziki olaraq gündəlik ehtiyacları, mənəvi olaraq isə xeyirxahlıq, təvazökarlıq və daxili zənginliyi ifadə edir.

Ədəbiyyatda və folklorda kəşkül geniş metaforik mənada işlənir. O, həm yoxsulluq və təvazökarlığın, həm də zəngin mənəvi dünyaya sahib olmağın simvoludur. Sufilərin kəşkülü, insanların təmənnasız xeyirxahlıq və yardımlaşma dəyərlərini vurğulamaq üçün ədəbi mətnlərdə geniş istifadə olunmuşdur.

Kəşkülün tarixi

Kəşkülün tarixi İslam dünyası ilə bağlıdır və sufizmin inkişafı ilə sıx bağlıdır. İlk kəşkül nümunələri dərvişlər tərəfindən gündəlik həyatda istifadə olunmuşdur. Onlar dərvişlərin sadə və təvazökar həyat tərzini göstərir, dünyəvi mal-mülkə bağlı olmamağı və xeyirxah işlərə yönəlməyi simvolizə edirdi.

Tarixi mənbələr göstərir ki, XV-XVI əsrlərdə xüsusən Anadolu və Azərbaycan bölgələrində sufizmin təsiri ilə kəşkül yalnız gündəlik əşya deyil, həm də mədəni və dini simvol kimi qəbul olunurdu. Bu dövrdə kəşkül həm metal, həm də ağacdan hazırlanır, bəzi hallarda üzərinə xüsusi həkk və ornamentlər əlavə edilirdi.

Kəşkül və sufizm

Sufizm ənənələrində kəşkülün rolu olduqca əhəmiyyətlidir. Dərvişlər gündəlik ehtiyaclarını təmin etmək üçün kəşkülə etibar edirdilər. Bu çanta onların təvazökarlığını, sadə həyat tərzini və Allah qarşısında təmənnasızlıq prinsiplərini simvolizə edirdi. Kəşkül həmçinin dərvişlərin təlimində öyrədilən mənəvi yük və humanist dəyərləri dəşıyırdı.

Sufi təriqətində kəşkül insanın daxili boşluğunu, mənəvi inkişaf yolunda ehtiyac və arzularını simvolizə edir. Kəşkül metaforik olaraq insanın ruhi zənginliyi, təvazökarlığı və xeyirxahlığı ilə əlaqələndirilir.

Kəşkülün ədəbiyyatda və folklorda yeri

Azərbaycan və türk ədəbiyyatında kəşkül həm fiziki, həm də metaforik mənada geniş yer tutur. Ədəbiyyatçı və şairlər kəşkülü yoxsulluq, təvazökarlıq, xeyirxahlıq və mənəvi zənginlik simvolu kimi istifadə ediblər. Folklorda isə kəşkül dərvişin həyat tərzini, sadəliyi və ruhi zənginliyi ilə bağlı mədəni kod kimi işlənmişdir.

Bayatılarda, dastanlarda və lətifələrdə kəşkül sadə xalqın təvazökarlığını və mənəvi dəyərlərə bağlılığını göstərən bir obraz kimi çıxış edir. Həmçinin, kəşkül simvolik olaraq yardımlaşma, xeyirxahlıq və sosial ədalət anlayışlarını ifadə edir.

Kəşkülün dizayn və materialları

Kəşkülün ənənəvi hazırlanma materialları metal, dəri, ağac və bəzən keramika olmuşdur. Müasir dövrdə bəzi sənətkarlar kəşkülü dekorativ məqsədlər üçün müxtəlif materiallardan – şüşə, mərmər və tekstil materiallarından da hazırlayırlar. Kəşkülün forması çox vaxt oval, düzbucaqlı və ya xüsusi bəzəkli olur.

Metal kəşkül dayanıqlı və uzunömürlüdür, bəzən üzərinə dini yazılar, ornament və həkk əlavə olunur. Dəri kəşkül isə daha yüngül, daşınması asan və praktikdir. Ağac kəşkül isə sənətkarlıq nümunəsi və estetik baxımdan qiymətlidir.

Kəşkülün mədəni və simvolik mənası

Kəşkül təkcə fiziki əşya deyil, həm də mədəni və simvolik anlam daşıyır. O, yoxsulluq və təvazökarlıq, təmənnasızlıq və mənəvi zənginliyi simvolizə edir. Sufi ənənəsində kəşkül insanın mənəvi ehtiyaclarını, daxili boşluqlarını və Allah qarşısında təvazökarlığını ifadə edir.

Folklorda kəşkül həm də yardımlaşma, həmrəylik və xeyirxah niyyətlərin simvoludur. Məişətdə isə ailə ənənələri və qonaqpərvərlik mədəniyyətini əks etdirir.

Kəşkülün müasir istifadəsi

Müasir dövrdə kəşkül artıq yalnız sufi və dini kontekstdə deyil, həm də dekorativ obyekt və kolleksiya əşyası kimi istifadə olunur. Sənət sərgilərində, muzeylərdə və bəzi ailə evlərində kəşkül qədim mədəni irsin bir hissəsi kimi qorunur. Həmçinin, bəzi dizaynerlər kəşkülün formalarından ilham alaraq modern bəzək əşyaları və sənət əsərləri yaradırlar.

Kəşkül Azərbaycan və ümumən türk-İslam mədəniyyətində tarixi, dini, ədəbi və folklor baxımından zəngin bir anlayışdır. O, həm fiziki obyekt, həm metaforik simvol, həm də mənəvi dəyər kimi qəbul edilir. Kəşkül insanın təvazökarlığı, xeyirxahlığı, mənəvi zənginliyi və mədəni yaddaşın qorunması ilə sıx bağlıdır. Onun həm tarixi, həm ədəbi, həm də mədəni əhəmiyyəti bu gün də aktualdır və gələcək nəsillərə ötürülür.

Ən Çox Verilən Suallar