Zaman və onun ölçüləri insan düşüncəsində və ictimai həyatında daim mərkəzi rol oynayıb. Zamanı hissələrə ayırmaq, onu anlamlandırmaq və dəyərləndirmək üçün müxtəlif terminlər və ölçü vahidləri yaradılıb. Azərbaycan dilində və klassik Şərq ədəbiyyatında rast gəlinən qərinə sözü də bu baxımdan xüsusi maraq doğurur.
Qərinə insan ömrünün, tarixi proseslərin, ədəbi və ictimai hadisələrin qiymətləndirilməsində, zamanın dərinliyini vurğulayan poetik və məcazi ifadə kimi çıxış edir. Bu anlayış bir tərəfdən riyazi, digər tərəfdən isə fəlsəfi, mədəni və psixoloji məna daşıyır.
Qərinə nədir? Mənası və əsas izahı
Qərinə – əsas mənada 100 il, yəni bir əsr deməkdir. Sözün lüğəvi mənası bir dövrü, uzun müddət ərzində baş vermiş hadisələri və ya bir zaman kəsiyində yaşanmış ömrü ifadə edir. “Bir qərinə ömür”, “iki qərinəlik tarix”, “qərinələr boyu davam edən ənənə” ifadələri ilə tez-tez qarşılaşırıq. Bu termin həm tarix, həm də ədəbiyyatda zamanın təsvirində, hadisələrin, insan ömrünün və ənənələrin uzunluğunu vurğulamaq üçün istifadə olunur.
Qərinə həm də insan həyatı, bir nəsil, bir dövlətin, bir xalqın ömrü, cəmiyyətlərin inkişafı, tarixi proseslərin fasilələri və böyük dəyişikliklər üçün istinad məqamı kimi çıxış edir.
Qərinə sözünün etimologiyası və tarixi
Qərinə sözü ərəb mənşəli “qarn” kökündən gəlir. Ərəb dilində “qarn” həm dövr, həm də əsr mənasını verir. Ərəb və fars ədəbiyyatında, klassik türk poeziyasında bu terminə geniş şəkildə rast gəlinir. Qədim mənbələrdə və yazılı ədəbiyyatda qərinə əsasən zaman ölçüsü kimi işlənib.
Tarixdə “bir qərinə” ifadəsi ilə hansısa bir hadisənin və ya insan ömrünün 100 ilə bərabər müddət ərzində baş verdiyini bildirmək məqsədilə istifadə olunub. Bu ifadə həm tarixçilər, həm də şair və yazıçılar tərəfindən işlədilib. Bəzi mənbələrdə isə “qərinə” daha geniş – “bir böyük dövr”, “bir nəsil” mənasında da çıxış edir.
Qərininin ədəbiyyatda və folklorda yeri
Qərinə klassik və çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında, eləcə də ümumşərq poetikasında zamanın ölçülməsi, böyük tarixi dəyişikliklərin, ənənələrin və ömür yolunun poetik şəkildə ifadəsində vacib anlayışdır.
Şairlər “bir qərinə” deyərkən bəzən birbaşa 100 ili, bəzən də qeyri-müəyyən, uzun bir dövrü nəzərdə tuturlar. Nizami Gəncəvi, Füzuli, Səməd Vurğun, Bəxtiyar Vahabzadə kimi klassik və çağdaş yazarların əsərlərində “bir qərinə ömür”, “iki qərinəlik tarix”, “qərinələr boyu davam edən ənənə” kimi ifadələrə geniş yer verilir. Bu zaman anlayışı Azərbaycan xalq nağıllarında, dastanlarında və atalar sözlərində də rast gəlinir.
Qərinə sözünün bu şəkildə istifadə olunması mədəni yaddaş və tarixi şüur üçün olduqca vacibdir.
Qərininin ictimai və tarixi əhəmiyyəti
Tarixi proseslərdə qərinə anlayışı cəmiyyətlərin inkişaf mərhələlərinin təsvirində istifadə olunur. Məsələn, “Azərbaycanın minillik, çoxqərinəli tarixi”, “qərinələr boyu qorunan ənənələr”, “qərinələr boyunca xalqın birliyi” və s. ifadələrdə həm zaman ölçüsü, həm də mədəni irs vurğulanır.
Qərinə xalqın sosial-mədəni yaddaşında da dərin iz buraxır. Ənənələrin ötürülməsi, dövlətçiliyin formalaşması, dillərin inkişafı və elmi tərəqqi proseslərində “qərinə” ifadəsi mühüm yer tutur. Müasir dövrdə də mətbuatda, elmi və publisistik əsərlərdə bu söz həm məcazi, həm də rəsmi mənada işlədilir.
Qərinə və insan ömrü
Ədəbiyyat və gündəlik dildə “bir qərinə ömür” deyildikdə, adətən, insan ömrünün uzunluğu, ömrün məhsuldarlığı və ya bir insanın həyatında baş vermiş hadisələrin genişliyi nəzərdə tutulur. Bəzən “bir qərinəlik təcrübə” ifadəsi ilə bir şəxsin həyat və peşə yolunda qazandığı böyük təcrübə vurğulanır.
Bu baxımdan qərinə həm fiziki zaman ölçüsü, həm də insan taleyində, həyat fəlsəfəsində metaforik anlam daşıyır. Qədim və çağdaş poeziyada zamanın dəyəri, ömrün sürəti və keçiciliyi məhz “qərinə” obrazı ilə ifadə olunur.
Qərinə və mədəniyyət
Qərinə mədəniyyət tarixində də xüsusi məna daşıyır. Xalqın kollektiv yaddaşı, milli bayramlar, ailə və dövlət qurumlarının yaranması və dəyişməsi prosesində qərinə bir dövr göstəricisidir. Bir çox mədəni hadisə və ənənənin “bir neçə qərinə” davam etdiyi xüsusi vurğulanır.
Milli irs, memarlıq, incəsənət, adət-ənənə və folklorda qərinə uzunmüddətli sabitlik, davamlılıq və inkişaf simvoludur.
Qərinə və din
Dini mətnlərdə və ilahiyyatda “qərinə” anlayışına tez-tez rast gəlinir. İslamda bir dövrü, bir nəsli və ya bir xalqın müəyyən zaman içindəki yaşantısını ifadə etmək üçün “qərinə” işlədilir. Quranda və hədislərdə “qərinə” fərqli kontekstlərdə, xüsusilə zaman və nəsil baxımından istifadə olunur.
Bəzi dini mənbələrdə bir qərinə bəzən 100 il, bəzən isə “nəsil”, “zaman aralığı” kimi daha ümumi mənada işlədilir.
Qərinə gündəlik dildə və müasir dövrdə
Qərinə bu gün də həm ədəbi, həm elmi, həm də gündəlik dildə geniş istifadə olunur. İnsanlar hadisələrin uzunmüddətli olduğunu, bir ənənənin neçə illər davam etdiyini və ya bir ailənin, bir tayfanın tarixini vurğulamaq üçün “qərinə” sözündən istifadə edirlər.
Müasir tarix və mədəniyyətşünaslıq elmlərində “bir qərinə ərzində baş vermiş dəyişikliklər”, “bir qərinəlik inkişaf” kimi ifadələrdən istifadə olunur. Eyni zamanda, media və publisistikada da “qərinə” sözü zamana və tarixi yaddaşa poetik çalar qatmaq üçün işlədilir.
Qərinə ilə bağlı maraqlı faktlar
- Ədəbiyyatda “qərinə” tez-tez rəmzi və metaforik obraz kimi çıxış edir.
- Qədim Şərq poeziyasında “qərinə” ən çox zamanın axıcılığını və həyatın keçiciliyini vurğulamaq üçün istifadə olunur.
- Tarixdə “qərinə” ilə ölçülən hadisələr dövlətlərin, şəhərlərin, mədəni irsin davamlılığının dəyərləndirilməsində əsas ölçü kimi çıxış edir.
- Qərinə həm elmi, həm də poetik diskurs üçün universal anlayışdır.
Qərinə – insan həyatının, cəmiyyətlərin və tarixi proseslərin uzun müddətə yayılan, böyük dəyişikliklərin və ənənələrin zaman ölçüsü kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edən anlayışdır. O, həm tarixdə, həm ədəbiyyatda, həm də gündəlik dildə zamanın uzunluğunu, həyatın dəyərini və mədəniyyətin davamlılığını ifadə edir. Qərinə yalnız keçmişin izahı deyil, həm də gələcəyə baxışda, zamanın qiymətləndirilməsində və insan həyatının mənalandırılmasında əsas məfhumlardan biri olaraq qalır.
Ən Çox Verilən Suallar
Qərinə əsas mənada 100 il, yəni bir əsr deməkdir. Zamanın uzunluğunu və böyük dövrləri ifadə edir.
Qərinə ərəb mənşəli ‘qarn’ sözündən gəlir və dövr, əsr mənasını verir.
Ədəbiyyatda və poeziyada zamanın uzunluğunu, bir dövrün, ömrün və ənənənin davamlılığını təsvir etmək üçün işlədilir.
Bir hadisənin uzun illər davam etməsini, bir ailənin və ya ənənənin neçə nəsil sürməsini bildirmək üçün istifadə olunur.
Əsasən sinonimdir, hər ikisi 100 ili bildirir. Lakin qərinə bəzən daha məcazi, poetik mənada da işlədilir.
Dini mənbələrdə qərinə həm 100 il, həm də ‘nəsil’, ‘dövr’ mənasında işlədilir.
Qərinə tarixdə böyük dəyişiklikləri, dövlət və cəmiyyətin inkişaf mərhələlərini dəyərləndirmək üçün istifadə olunur.
Ədəbiyyatda ‘bir qərinə ömür’, ‘qərinələr boyu’, ‘iki qərinəlik tarix’ kimi ifadələr tez-tez işlədilir.
Rusca ‘vek’, ingiliscə ‘century’, türkcə ‘asır’, farsca ‘qarn’ kimi qarşılıqları var.
Elmi, ədəbi və publisistik mətnlərdə, gündəlik dildə zamanın uzunluğunu vurğulamaq üçün işlədilir.
