İslam dünyasında ədəb qaydaları, insan münasibətləri və mənəvi möhkəmlik barədə danışarkən Qələm surəsi xüsusi dəyər daşıyır. Quranın altmış səkkizinci surəsi, Məkkə dövründə nazil olmuş bu ilahi mətn yazının, sözün və qələmin müqəddəsliyini ön plana çıxarır. Surənin başlanğıcında Allah-taala qələmə and içir, bununla elm, ədəb və bilik ocaqlarının əsas rəmzini ucaldır. Həm peyğəmbərin yüksək əxlaqını təsdiqləyir, həm qarşıdurma şəraitində möminlərin tutacağı düzgün mövqeyi göstərir. Qələm surəsi rədd cavabı alan haqqa sadiq insanların ümidini diri saxlayır, düşmənin mənəvi çöküşünü, haqq yolçusunun isə ucalığını xatırladır. İddia, böhtan və iftira qarşısında sarsılmamaq, ilahi mizanı unutmamaq üçün surə ardıcıl prinsiplər təqdim edir. Onun hər ayəsində ədalət, səbir, təvazö və ilahi ədəb prinsipləri görünür. Surə, öz dövründə cəhalətlə savaşan müsəlmanların ruhunu möhkəmləndirdiyi kimi, bu gün də ictimai, fərdi və mənəvi çətinliklər qarşısında yol xəritəsi təqdim edir. Qələm surəsi təkcə peyğəmbərin müdafiəsini ehtiva etmir, həm də ümumi bəşər cəmiyyətini öz iç dünyasına baxmağa, varlığın əsl məqsədini xatırlamağa dəvət edir. Ərəb ədəbiyyatında bənzərsiz bədii dərinlik, ritmik quruluş və məzmun zənginliyi ilə seçilən surə, həm qiraət, həm təfsir, həm də əxlaq elmi üçün tükənməz mənbədir. Dünyanın müxtəlif bölgələrində tərcümə və təfsir edilərək oxuculara həm ruh, həm ağıl qidası olmuş bu surə, yazının və düşüncənin hikmət dənizinə pəncərə açır.
Qələm surəsinin nazil olma mühiti
Qələm surəsi, İslamın ilk illərində peyğəmbərə və onun azsaylı tərəfdarlarına qarşı təzyiqlərin artdığı dövrdə nazil olub. Məkkə müşrikləri yeni dini təbliğ edənləri ağılsız, cadugər, şair adlandırır, haqqa çağırışı cəmiyyət üçün təhlükə kimi təqdim edirdilər. Surənin ilk ayələri məhz bu böhtanların cavabıdır. Allah peyğəmbərə “sən dəli deyilsən, sənin üçün tükənməz mükafat var” deyərək mənəvi dayaq verir
Məkkə dövründə ayələrin poetik üslubu və kəskin məntiqi müşriklərə ciddi təsir göstərirdi. Qələm surəsi bu təsiri gücləndirən və sözün gücünü xatırladan mətn oldu. Surə həm də qələm metaforu vasitəsilə insanları düşünməyə, yazı vasitəsilə həqiqəti yaymağa təşviq etdi
Qələm sözünün simvolik anlamı
“Qələm” sözünün ən mühüm semantik qatında elm, qeydəalma və haqqı sənədləşdirmə ideyası dayanır. Quranda qələm ilk dəfə surənin başlanğıcında xatırladılır, İslamda elmə və savada verilən dəyəri vurğulayır. Allah-taala qələmə and içməklə bilik vasitələrinə müqəddəslik çaları qazandırır
Qələm həm də sorumluluq simvoludur. Yazılan hər söz, atılan hər imza, tökülən hər mürəkkəb insanın dünya və axirət taleyində iz qoyur. Bu baxımdan qələm məsuliyyət, ədalət və hesabat prinsiplərinə işarədir. Surə, insanları yazdıqları və etdikləri hər işin qarşılığını düşünməyə səsləyir
Peyğəmbərin üstün əxlaqı
Surənin mərkəzi mövzularından biri Rəsulullahın əxlaqının ucalığıdır. “Sən böyük bir əxlaq üzrəsən” ayəsi peyğəmbərin ləyaqətini müdafiə edir, ona yönələn böhtanları dəf edir. Burada “əxlaq” sözü həm şəxsi davranış, həm ictimai münasibət, həm də ilahi ədəb göstəricisidir
Peyğəmbərin nümunəvi davranışı təkcə o dövr üçün deyil, bütün zamanlar üçün model kimi təqdim olunur. Qələm surəsi bu modeli mətndaşlıq, sözün dürüstlüyü, səbir və mərhəmət çərçivəsində şərh edir. Müasir insan üçün də dürüstlük, barış və təvazö mesajı aktuallığını qoruyur
İnadkar inkarçıların taleyi
Surə inadkar, haqqı bilərək danan insanların psixologiyasını və aqibətini geniş təsvir edir. Onlar var-dövlətləri, övladları və sosial statuslarına etibar edir, peyğəmbəri yalanlayırdılar. Ayələr bu təbəqənin iç dünyasındakı təntənəli təkəbbürü, xarici aləmdəki müvəqqəti üstünlüyünü ifşa edir
Həqiqəti inkar edənlərin, axirətdə sərt cəza, dünyada isə mənəvi boşluq yaşayacaqları bildirilib. Bu təsvir inananlara təskinlik, inkarçılara isə xəbərdarlıq xarakteri daşıyır. Cəmiyyətin müxtəlif dövrlərində oxşar sosial psixologiya müşahidə olunur, surənin mesajı aktual qalır
Bağ sahiblərinin hekayəsi
Qələm surəsində bəhs edilən bağ sahibləri hekayəsi xəsisliyin və nankorluğun acı aqibətini göstərən ibrət nümunəsidir. Övladlar atalarından miras qalan meyvə bağını yığıb kasıblara pay verməməyə and içirlər. Səhər bağa çatanda isə Allahın əmri ilə bağ yanıb külə dönmüş olur
Bu hekayə sosial ədalət, xeyriyyə və birgə rifah prinsiplərini önə çəkir. Eyni zamanda var-dövlətə həddindən artıq bağlılığın, qeybət və məkrli niyyətin fəlakət gətirdiyini xatırladır. İslam iqtisadi etikası baxımından bu nümunə çox əhəmiyyətlidir
Səbir və təmkin çağırışı
Peyğəmbərə və möminlərə səbir və təmkin göstərin mesajı surənin əsas sətirlərindəndir. Haqq yolunu seçənlər mütləq imtahanlardan keçir, şayiələrə və rəqib təzyiqlərinə məruz qalır. Qələm surəsi bu mərhələdə möminə psixoloji güc verir
Səbir müvəqqəti susmaq deyil, məqsəd və prinsiplərdən dönmədən irəliləməkdir. İlahi sözün işığında səbirli davranış həm fərdi, həm ictimai inkişafın açarı kimi təqdim olunur. Surə bu dəyərləri real hekayə və təşbeh nümunələri ilə möhkəmləndirir
İlahi ədalət və qiyamət perspektivi
Qələm surəsi qiyamət mövzusunu tövsiyə edərək, dünyadakı bütün sınaqların son həqiqəti xatırladır. İlahi ədalət mütləq bərqərar olacaq, heç bir əməl unudulmayacaq. Surənin qiyamət təsvirləri həm təskinlik, həm məsuliyyət duyğusu yaradır
Qurani-kərimdə tez-tez vurğulanan “ədalət” prinsipi surədə ətraflı şəkildə izah edilir. İnsan öz əməllərinin bədəlini dünyanın ötəri mühakiməsindən fərqli olaraq, ilahi tribunada alacaq. Bu perspektiv mömini vicdanlı, səbirli, mərhəmətli olmağa təşviq edir
Qiraət və təfsir ənənəsində Qələm surəsi
Ərəbcə qiraətdə Qələm surəsi melodik quruluşu ilə seçilir. Qiraət ustaları surənin ahəngini qorumaq üçün xüsusi tajvid qaydalarına diqqət edirlər. Səslərin uzadılması, dayaq nöqtələri və vurğular surənin mənəvi ritmini canlandırır
Təfsir ədəbiyyatında isə surə həm ədəb, həm ictimai psixologiya, həm də iqtisadi etika baxımından şərh edilib. Klassik müfəssirlər ayələrin zahiri və batini qatlarını araşdırıb, müasir təfsirçilər isə aktual mövzu və problemlərlə əlaqələndiriblər
| Qələm surəsi haqqında faktlar | Qısa izah |
|---|---|
| Sıra nömrəsi | 68-ci surə |
| Ayə sayı | 52 ayə |
| Nazil olduğu dövr | Məkkə dövrü |
| Əsas mövzular | Elm və qələm, peyğəmbərin əxlaqı, inkarçıların tənqidi, bağ sahibləri hekayəsi, səbir çağırışı |
| Rəmzi sözdizim | Qələmə and, hikmət dolu təşbehlə |
Qələm surəsi insanı üç əsas meyarla sınayır: sözə verdiyi dəyər, əxlaqına göstərdiyi qayğı və səbrindəki möhkəmlik. Qələm andı ilə başlayan ayələr elmə, yazıya, məlumatın qorunmasına ilahi möhür vurur. Surə peyğəmbərin yüksək əxlaqını bəşəriyyət üçün davamlı model kimi təqdim edir, böhtan və iftira qarşısında mənəvi dayaq olur. Bağ sahiblərinin faciəsi nankorluğun, sosial ədalətsizliyin əsl aqibətini göstərən canlı nümunədir, xeyriyyənin vacibliyini önə çəkir. İlahi ədalət motivi möminə ümid, inkarçıya xəbərdarlıq gətirir, hər əmələ cavabdehlik hissini möhkəmləndirir. Surənin poetik dili, qısa lakin kəsərli ayələri, məcaz və təşbehlərlə zəngin quruluşu oxucunu düşünməyə məcbur edir. Qiyamət təsvirləri dünyəvi həyatın müvəqqəti olduğunu xatırladaraq, əsas hədəfi əbədi qurtuluş kimi göstərir. Qələm surəsi yalnız dini mətn deyil, həm də sosial manifestdir: ədaləti, təvazöyü, səxavəti, elmə sevgini təbliğ edir. Müasir dövrdə informasiya bolluğu içində də qələmin və sözün məsuliyyəti daha da artır, surənin mesajı aktual qalır. Əxlaqın düşkünlüyü, böhtan kampaniyaları, sosial qeyri-bərabərlik fonunda Qələm surəsi etik kompas rolunu oynayır. Onun çağırışı açıqdır: yazdığın, söylədiyin, planlaşdırdığın hər addımda vicdan və ilahi mizanı unutma.
Ən Çox Verilən Suallar
Qələm surəsi 52 ayədən ibarətdir və Quranda 68-ci surə kimi yer alır. Məkkə dövründə nazil olub, mövzu baxımından əxlaq, ədəb, elm və səbir prinsiplərini ön plana çəkir. Surənin qısa, lakin məzmunca zəngin ayələri həm poetik, həm məntiqi gücə malikdir. Bu ayələrin hər biri ilahi hikmətin müxtəlif qatlarını əks etdirir.
Surə “Nun, qələmə və yazdıqlarına and olsun” ayəsi ilə başlayır. Qələm sözü elm, qeydəalma və ədəb simvolu kimi seçilib. Ilahi and elmə və söz məsuliyyətinə yüksək dəyər verir. Bu, müsəlman cəmiyyətində yazı və tədris ənənəsini həvəsləndirir.
Altıncı ayədə peyğəmbərin “böyük bir əxlaq üzərində” olduğu vurğulanır. Bu ifadə onun dürüstlük, səbir, mərhəmət və təvazö cəhətdən misilsiz nümunə olduğunu göstərir. Böhtan və təzyiq şəraitində belə, yüksək əxlaqından dönməməsi bütün zamanlar üçün örnəkdir. Ayə həm də möminləri eyni prinsiplərə sədaqətə çağırır.
Bağ sahibləri var-dövlətlərini gizlədib kasıblara pay verməkdən imtina edirlər. Səhər bağa qayıdanda yaşıllığın külə çevrildiyini görürlər. Bu hadisə xəsisliyin və nankorluğun fəlakət gətirdiyini göstərir. Hekayə ictimai ədaləti və ehsanın vacibliyini vurğulayır.
Qələm surəsi inkarçıların təkəbbürünü, söz və böhtan silahını tənqid edir. Həqiqətə sədaqət göstərənlərin səbirli olmasını tövsiyə edir. Sosial ədalət, xeyriyyə, elm və yazı mədəniyyətini önə çəkir. Eyni zamanda, var-dövlətin və nüfuzun ilahi sınaq olduğunu xatırladır.
Surənin sonunda inkarçıların peşmanlıq yaşayacağı, möminlərin isə mükafat alacağı bildirilir. İlahi ədalət anlayışı ilə insan əməli arasında düz mütənasiblik qurulur. Qiyamət təsviri məsuliyyəti gücləndirir, möminə ümid, günaha dalana xəbərdarlıq gətirir. Bu, müvəqqəti dünya nemətləri ilə aldanmamağı təşviq edir.
Surənin qiraəti ritmik ahəngi və qısa ayə strukturu ilə qulaqda iz buraxır. Tajvid qaydalarına riayət edildikdə məna qatları musiqili səslə daha aydın sezilir. Qiraət ibadət dəyəri daşımaqla yanaşı, ilahi mesajın qəlbdə möhkəmlənməsinə səbəb olur. Eyni zamanda Ərəb dilinin ədəbi gözəlliyinə heyranlıq yaradır.
Kütləvi informasiya mühitində söz məsuliyyəti, böhtandan çəkinmək və elmə qiymət vermək bəşəri ehtiyacdır. Qələm surəsi bu mövzulara işıq salır, etik kompas rolunda çıxış edir. Sosial ədalət mesajı varlı-kasıb uçurumunun artdığı dünyada daha da önəmlidir. İnkar və nifrət ritorikasına qarşı mərhəmət və təmkin çağırışı aktuallığını qoruyur.
Qələmə and içilməsi yazının, öyrənmənin və sənədləşmənin müqəddəsliyini göstərir. İslam mədəniyyəti tarixində bu ayə yüzlərlə elm ocağının qurulmasına ilham verib. Tədris, yazarlar və alimlər üçün qələm həm simvol, həm ruh motivasiya mənbəyidir. İlahi kəlam elmə aparan yolu ibadətin tərkib hissəsi seçir.
Surə qısa, lakin kəsərli ayələrdən ibarətdir və güclü poetik quruluşa malikdir. Metaforalar, təşbehlər, söz ritmi ayələrin təsir gücünü artırır. Klassik ərəbdilli ədəbiyyatda bu surə bədii üslub nümunəsi kimi dəyərləndirilir. Həm məna, həm forma baxımından oxucuya bənzərsiz estetik zövq bəxş edir.
