Qəsd: Mənası,Psixoloji Aspektləri

Qəsd sözü Azərbaycan dilində çoxistiqamətli, dərin və qədim köklərə malik anlayışlardan biridir. Bu söz gündəlik ünsiyyətdə, hüquqi mətnlərdə, dini ədəbiyyatda, eləcə də bədii əsərlərdə geniş yayılmışdır. Qəsd dedikdə, bir şəxsin müəyyən bir işi bilərəkdən, məqsədli şəkildə və iradəsini ortaya qoyaraq etməsi nəzərdə tutulur. İnsanların davranışlarını, qərarlarını və addımlarını şərtləndirən ən vacib psixoloji və iradi amillərdən biri də məhz qəsd və niyyətdir. Qəsd anlayışı, həm fərdi, həm də ictimai həyatda motivasiyanın, məsuliyyətin və davranışların qiymətləndirilməsində əsas meyar hesab olunur.

Qəsd sözünün lüğəvi və etimoloji mənası

Qəsd sözü ərəb mənşəlidir və “müəyyən bir məqsədə yönəlmək”, “iradə ilə bir işi etmək”, “planlamaq, niyyət etmək” kimi mənalara malikdir. Ərəb dilində “قَصْد” (qasd) kökündən yaranıb, türk və Azərbaycan dillərinə də elə bu formada keçib. Qədim mənbələrdə “qəsd” həm də “ölçü, təmkin, orta yol” mənalarını ifadə edir. Lüğətlərdə bu sözün başlıca izahı “bir işi bilərəkdən və məqsədli şəkildə görmək”dir. Yəni təsadüfi yox, qəsdən edilən, şüurlu şəkildə planlaşdırılmış və niyyətlə bağlı olan hərəkətlər qəsd adlanır.

Qəsd anlayışının psixoloji və fəlsəfi aspektləri

Qəsd insanın iradəsi, psixoloji vəziyyəti və motivasiyası ilə birbaşa əlaqədardır. İnsanların bütün qərarları, addımları və davranışları əsasən daxili niyyət və məqsədə əsaslanır. Qəsd, insanın istəyi və iradəsi ilə üzvi surətdə bağlıdır. Psixologiyada qəsd anlayışı planlama, məqsəd qoyma və şüurlu davranış strukturu kimi qəbul edilir. Yəni insan öz əməllərini qəsdli şəkildə qurursa, artıq burada daxili idarə, seçim və məsuliyyət ön plana çıxır.

Hüquqda və cinayət hüququnda qəsd anlayışı

Qəsd hüquqi terminologiyada xüsusilə cinayət hüququnda önəmli yer tutur. Hüquqda “qəsd” dedikdə, şəxsin müəyyən bir nəticəni bilə-bilə, məqsədli şəkildə törətmək niyyəti başa düşülür. Cinayət hüququnda qəsd iki növə bölünür: birbaşa və bilavasitə qəsd. Birbaşa qəsd – şəxs əməlin nəticəsini tam şəkildə anlayır və onu istəyir; bilavasitə qəsd isə – şəxs nəticənin ola biləcəyini bilsə də, həmin nəticəni qəbul edir və əməli icra edir. Qəsd hüquq üçün motivin və məsuliyyətin əsas qiymətləndirmə meyarıdır. Qəsdin müəyyən edilməsi, əməlin cinayət olub-olmadığını və cəza tədbirlərini müəyyənləşdirir.

Dini və əxlaqi kontekstdə qəsd

Dini mətnlərdə və islami ədəbiyyatda qəsd – niyyət və məqsəd anlamında işlənir. İslamda hər bir ibadət və əməlin qəbul olunması üçün niyyət, yəni qəsd şərtdir. Namaz, oruc, zəkat və digər ibadətlərdə insan niyyət etməli, yəni qəlbən və şüurlu şəkildə Allaha yaxınlaşmaq məqsədi güdməlidir. “Əməllər niyyətə görədir” hədisi də bu fikri təsdiqləyir. Əxlaqi baxımdan da qəsd insan davranışlarının saf, təmiz və məqsədli olması üçün əsas şərtdir.

Qəsd sözünün ədəbiyyatda və bədii yaradıcılıqda işlənməsi

Qəsd sözü klassik və müasir Azərbaycan ədəbiyyatında da çox geniş istifadə edilir. Poeziyada və nəsr əsərlərində qəhrəmanların niyyəti, məqsədi, planı və davranışı tez-tez “qəsd” termini ilə ifadə olunur. “O, buna qəsdən getdi”, “qəsdilə söylədi” kimi ifadələr qəhrəmanın hərəkətinin təsadüfi yox, düşünülmüş və məqsədli olduğunu göstərir. Xüsusilə faciə, məhəbbət və macəra janrlarında qəhrəmanların qəsdi, taleyi və məqsədi əsərin əsas xəttini təşkil edir.

Qəsd və niyyət: fərq və oxşarlıqlar

Qəsd və niyyət anlayışları bir-birinə yaxın olsa da, müəyyən fərqlər də mövcuddur. Niyyət – bir işi etməyi qəlbdə planlaşdırmaq və ona yönəlməkdir. Qəsd isə həmin planı şüurlu şəkildə həyata keçirmək, niyyətlə əməl arasında körpü rolunu oynayır. Yəni niyyət – daxili istək, qəsd isə o istəyə əsaslanaraq icra olunan konkret hərəkətdir. Hüquqda qəsd, ibadətdə isə niyyət anlayışı ön plana çıxır.

Qəsd sözünün sinonimləri və frazeoloji birləşmələri

Azərbaycan dilində qəsd sözünün sinonimləri – məqsəd, niyyət, iradə, istək, plan, hədəf və s. ola bilər. Frazeoloji birləşmələrdə isə “qəsd etmək”, “qəsdən”, “qəsdilə”, “qəsdi yoxdur”, “bunu qəsd edib” kimi ifadələr işlədilir. Bu ifadələr gündəlik dildə insanın davranışının məqsədli və planlı olduğunu vurğulamaq üçün istifadə olunur.

Qəsd sözünün dialekt və şivələrdə işlənməsi

Qəsd sözü Azərbaycanın bütün bölgələrində əsasən eyni mənada istifadə olunur. Lakin bəzi dialektlərdə “qəsd” yerinə “niyyət”, “məqsəd” kimi sözlər daha çox işlədilir. Şivələrdə “qəsd” bəzən “iradə”, “hədəf” mənasında fərqli formalarda da işlədilə bilər. Bütün hallarda əsas məna – şüurlu məqsəd, plan və niyyətli hərəkətdir.

Qəsd sözünün gündəlik həyatda əhəmiyyəti

Qəsd insan həyatında planlı, məqsədli və iradəli yaşamağın vacib faktorudur. Uğur, inkişaf və rifah məhz qəsdli, məqsədli fəaliyyət nəticəsində mümkün olur. Hər bir insanın həyatda qarşıya qoyduğu məqsədlər, planlar və atdığı addımlar onun iradə və qəsdinin gücündən xəbər verir. Qəsdli olmaq həyatda səmərəli, məsuliyyətli və uğurlu olmaq deməkdir.

Qəsd sözünün mənası Azərbaycan dilində və mədəniyyətində dərin köklərə, zəngin semantik qatlara malikdir. Bu anlayış insanın şüurlu fəaliyyəti, psixoloji vəziyyəti, hüquqi və dini dünyagörüşünün əsas elementlərindən biridir. Qəsd həm fərdi, həm də ictimai münasibətlərin tənzimində, məsuliyyətin, niyyətin və məqsədin müəyyənləşdirilməsində mühüm rol oynayır. Qəsdli yaşamaq – şüurlu, planlı və iradəli olmaq deməkdir. Bu dəyərlər Azərbaycan cəmiyyətində və ədəbi düşüncədə əsrlər boyu yüksək qiymətləndirilib və gələcək nəsillərə ötürülür.

Ən Çox Verilən Suallar