Qətran Təbrizi : Həyatı,Yaradıcılığı

Qətran Təbrizi Azərbaycan və ümumilikdə türk-islam poeziyasının ən böyük simalarından biri hesab olunur. Onun adı həm Azərbaycan, həm də fars ədəbiyyatının inkişafında xüsusi yer tutur. Qətran Təbrizi (təxminən 1009–1088-ci illər) XI əsrdə yaşamış məşhur şair, dərin savada malik mütəfəkkir, sözün, şeirin və mənəviyyatın vəhdətini təcəssüm etdirən sənətkar kimi tanınır. Təbriz şəhərində dünyaya gəlmiş Qətran öz dövründə yalnız şair deyil, həm də alim, dilçi və tərcüməçi kimi də tanınmışdır. Onun yaradıcılığı, dövrünün sosial-mədəni prosesləri, poetik ənənələr, bədii forma və məzmun baxımından dərin araşdırma və təhlil tələb edir. Qətran Təbrizi Azərbaycan poeziyasının inkişafı, onun ideya-estetik prinsipləri, dildə islahatçılıq missiyası və ədəbiyyatımızda qoyduğu iz baxımından son dərəcə qiymətlidir. Onun əsərlərində və həyat yolunda milli kimlik, fəlsəfi baxışlar, dil və üslub zənginliyi, xalq və saray ədəbiyyatının sintezi, poeziya janrlarının inkişafı kimi mövzular mühüm yer tutur.

Qətran Təbrizinin həyatı və dövrü

Qətran Təbrizi 1009-cu ildə Təbrizdə anadan olub. Onun yaşadığı dövr Səlcuqilər və Rəvvadilər dövlətlərinin hökmranlığı ilə xarakterizə olunur. Qətranın həyatının əsas hissəsi Təbriz, Həmədan, Rey kimi böyük mədəniyyət və elm mərkəzlərində keçib. Şair təhsilini doğma şəhərində alıb, dövrünün görkəmli alim və ədibləri ilə əlaqələr qurub, bir sıra dövlət adamlarının, şahzadə və əmirlərin saraylarında himayə görüb. Qətran Təbrizi öz dövrünün ictimai-siyasi hadisələrini dərindən təhlil etmiş, ədalətsizlik, haqsızlıq, zülm və cəhalətə qarşı çıxış etmişdir. Onun poeziyası təkcə şəxsi duyğuların deyil, həm də ictimai və milli problemlərin bədii təcəssümüdür.

Ədəbi irsi və poeziyasının əsas xüsusiyyətləri

Qətran Təbrizinin yaradıcılığında qəzəl, qəsidə, məsnəvi, rübai, qitə və digər şeir formaları geniş yer tutur. O, xüsusilə qəsidə janrında ustad hesab olunur. Şairin qəsidələri tərif, mədhiyyə, fəlsəfi, ibrətamiz və didaktik məzmunla zəngindir. Qətranın şeirlərində klassik Şərq poeziyasının ənənələri ilə yanaşı, xalq poetikası və milli motivlər, məcazlar, folklor elementləri, dərin obrazlılıq, fikrin bədii təsvir imkanları öz əksini tapır. Onun dili təmiz, obrazlı, canlı və zəngindir. Qətran Təbrizinin əsərlərində həm dini-mistik, həm də dünyəvi motivlər harmonik şəkildə birləşir.

Qətran Təbrizinin dilçilik və tərcümə fəaliyyəti

Qətran Təbrizi yalnız şair yox, həm də dilçi və tərcüməçi kimi şöhrət qazanıb. Onun “tərcüməçi Qətran” kimi tanınması təsadüfi deyil. Qətran Azərbaycan, fars və ərəb dillərini mükəmməl bilirdi və bu dillərin ədəbi üslublarını bir-birinə uğurla uyğunlaşdırırdı. O, bir sıra ərəb və fars klassiklərinin əsərlərini Azərbaycan dilinə və ya öz ana dilindəki folklor nümunələrini farsca poeziyada bədii şəkildə təqdim etmişdir. Şairin dilçilik fəaliyyəti Azərbaycan poeziyasının inkişafında əhəmiyyətli rol oynamış, yeni bədii ifadə vasitələri, söz yaradıcılığı, leksik və frazeoloji zənginlik yaratmışdır.

Qətran Təbrizinin poetik dünyası

Qətran Təbrizinin şeirlərində insan və təbiət, həyat və ölüm, sevgi və ayrılıq, zaman və fani dünya, mənəviyyat və ədalət mövzuları özünəməxsus bədii təsvirlərlə verilib. Onun poetik fikrində ilahi eşq, insanın mənəvi paklanması, həyatın ötəriliyi, ədalət və fədakarlıq ön plandadır. Qətranın obrazlar sistemi, məcazlar aləmi, simvolika və poetik üsulları klassik Şərq poeziyasının ənənələri ilə ahəng təşkil edir. Şairin poetik üslubu canlı, dinamik, aydın və təsirlidir.

Qətran Təbrizinin ədəbi nüfuzu və təsiri

Qətran Təbrizi öz dövründə və sonrakı əsrlərdə bir çox şair və yazıçıların ustadı sayılıb. Onun poetik məktəbi Səlcuqi dövrü Azərbaycan və fars poeziyasına güclü təsir göstərmişdir. Qətranın şeirləri təkcə Azərbaycan yox, bütövlükdə Şərq ədəbiyyatında poetik standartlara, yeni ideya və estetik dəyərlərə, janr və forma zənginliyinə səbəb olmuşdur. Onun təsiri Nizami, Xaqani, Füzuli, Sədi, Hafiz kimi böyük şairlərin yaradıcılığında da hiss olunur.

Qətran Təbrizinin əsərlərində ictimai və fəlsəfi ideyalar

Qətranın poeziyası dərin fəlsəfi məzmunu ilə seçilir. Onun şeirlərində insan həyatının məğzi, əxlaq, ədalət, vicdan, dövrün ictimai-əxlaqi problemləri, dövlət və hakimiyyət münasibətləri fəlsəfi baxımdan təhlil edilir. Qətran dövrün ziddiyyətlərinə, cəmiyyətin sosial ədalətsizliklərinə bədii reaksiya verir, insanı kamilliyə, mənəviyyata, cəmiyyətə faydalı olmağa səsləyir.

Qətran Təbrizinin irsinin Azərbaycan ədəbiyyatında rolu

Qətran Təbrizinin yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında, klassik poeziya məktəbinin formalaşmasında, milli bədii dilin zənginləşməsində, obraz və motivlərin inkişafında əsaslı yer tutur. Onun yaradıcılığı Azərbaycan milli poeziyasının formalaşmasında, dildə və üslubda yenilikçi meyllərin bərqərar olmasında, gənc şairlərin yetişməsində aparıcı rol oynamışdır. Qətranın əsərləri hələ də tədqiqat və yeni ədəbi axtarışlar üçün qiymətli mənbə olaraq qalır.

Qətran Təbrizinin əsərlərinin müasir dövrdə öyrənilməsi və tədqiqi

Hazırda Qətran Təbrizinin ədəbi irsi Azərbaycan və dünya alimləri tərəfindən geniş şəkildə araşdırılır. Onun şeirləri, poetik dili, bədii dünyagörüşü müasir ədəbi təhlil və filoloji tədqiqatların obyektinə çevrilib. Qətranın əlyazmaları, orijinal mətnləri, fərqli dövrlərin tədqiqatçıları tərəfindən yenidən nəşr və tərtib olunur. Şairin irsinin təbliği və gənc nəsilə çatdırılması milli-mədəni özünüdərkin vacib hissəsidir.

Qətran Təbrizi – klassik Azərbaycan poeziyasının və ümumiyyətlə türk-islam ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. Onun yaradıcılığı Azərbaycan xalqının mədəni və mənəvi dünyasının inkişafında böyük rol oynamış, poeziyamızda əbədi iz qoymuşdur. Qətranın əsərləri insanlıq, ədalət, sevgi, mənəviyyat, ictimai məsuliyyət kimi ali dəyərlərin təbliği ilə fərqlənir və bu gün də aktuallığını saxlayır.

Ən Çox Verilən Suallar