Qövs sözü Azərbaycan dilində həm elmi, həm də bədii nitqdə geniş istifadə olunur. Riyaziyyatda və geometriyada qövs anlayışı dairənin və ya çevrənin bir hissəsini ifadə edir, eyni zamanda gündəlik danışıqda da müxtəlif məcazi və təsviri mənalar daşıyır. Dilimizin zənginliyi qövs sözünün cümlə içərisində fərqli çalarlarla işlədilməsinə imkan yaradır. Məsələn, riyazi termin olaraq “Qövsün uzunluğu radiusdan və bucaqdan asılıdır” deyə bilərik. Bədii təsvirlərdə isə qövs səmanın bir hissəsində görünən göy qurşağının və ya çay boyunca uzanan bir körpünün forması kimi də işlədilə bilər. Məktəb dərslərində, xüsusən riyaziyyat və fizika fənlərində şagirdlər bu sözlə tez-tez qarşılaşır və onun praktiki tətbiqini müxtəlif misallarda öyrənirlər. Azərbaycan ədəbiyyatında da qövs obrazı simvolik məna daşıyır, insan həyatının müəyyən mərhələlərini və ya təbiət gözəlliklərini təsvir etmək üçün istifadə olunur. Qövs sözünün işlədildiyi cümlələrin müxtəlifliyi dilimizin dinamik inkişafından xəbər verir. Elmi məqalələrdə, dərsliklərdə, gündəlik həyat və işgüzar yazışmalarda bu söz həm konkret, həm də məcazi mənada öz yerini tapır. Uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş tapmaca və nağıllarda da qövs obrazı çox rast gəlinir. Eyni zamanda, qövs sözü xalqımızın təfəkküründə rəng, harmoniya və birlik rəmzi kimi çıxış edir. Bu baxımdan, qövs sözünə aid cümlələrin müxtəlifliyi həm dil öyrənənlər, həm də elmi və ədəbi tədqiqat aparanlar üçün aktual mövzudur.
Qövs Sözünün Lüğəvi Mənası
Qövs sözü Azərbaycan dilində əsasən dairənin və ya çevrənin müəyyən bir hissəsini ifadə edən elmi termindir. Riyaziyyat və həndəsədə qövs adətən dairə üzərində seçilmiş iki nöqtəni birləşdirən, dairənin içərisindən keçən əyri parça kimi başa düşülür. Bu parça həm uzunluq, həm də mərkəzi bucaq kimi qiymətləndirilə bilər.
Bundan əlavə, qövs sözünün lüğəvi mənasında “əyrilik”, “yarımkürə forması” və ya “tağ şəklində olan” mənaları da mövcuddur. Hətta gündəlik danışıqda “göy qurşağının qövsü” ifadəsi də işlədilir. Hər iki halda, bu söz həm məcazi, həm də birbaşa anlamda işlədilə bilər və bu xüsusiyyət dilimizin rəngarəngliyini artırır.
Riyaziyyatda Qövs Sözünə Aid Cümlələr
Riyaziyyatda qövs anlayışı xüsusilə dairə, ellips və digər həndəsi fiqurlar üzərində aparılan hesablama və analizlərdə vacib rol oynayır. Məsələn, “Dairənin istənilən iki nöqtəsi arasında çəkilmiş qövs dairənin hissəsidir” cümləsi fənn dərsliklərində tez-tez rast gəlinir. Qövs uzunluğu radius və mərkəzi bucaq əsasında xüsusi formul ilə hesablanır.
Şagirdlər üçün yazılan tapşırıqlarda “Əgər dairənin radiusu 5 sm, mərkəzi bucaq 60°-dirsə, bu qövsün uzunluğunu tapın” tipli cümlələr mühüm rol oynayır. Qövsün dərəcə ölçüsü, onun dairə daxilindəki vəziyyəti və funksional əhəmiyyəti barədə cümlələr riyaziyyat tədrisində əvəzsizdir. Bu tip cümlələr həm əsas məfhumun dərk edilməsini, həm də tətbiqi bacarıqların inkişafını təmin edir.
Fizikada Qövs Sözünün İstifadəsi
Fizika dərslərində qövs sözünə ən çox mexanika və optika bölmələrində rast gəlinir. “Sarkaçın hərəkəti qövs boyunca baş verir” və ya “İşıq şüası prizmadakı səthin qövsünə dəyərək istiqamətini dəyişir” kimi cümlələr tədris zamanı izah üçün işlədilir. Fırlanma hərəkətinin və trayektoriyaların təsviri zamanı da bu terminə ehtiyac duyulur.
Əlavə olaraq, elektrik və maqnetizm bölməsində “Kondensatorun boşalması zamanı yaranan qığılcım qövs şəklində görünür” cümləsi praktiki təcrübələrdə istifadə olunur. Bu cür cümlələr şagirdlərin nəzəri biliklərini gündəlik müşahidələrlə əlaqələndirməsinə kömək edir. Fizika fənnində qövs sözü həm həndəsi, həm də prosesin vizual aspektini əks etdirir.
Ədəbiyyatda Və Bədii Təsvirlərdə Qövs
Azərbaycan ədəbiyyatında qövs obrazı müxtəlif şeirlərdə və nəsr nümunələrində insan duyğularının, təbiət mənzərələrinin və həyatın müxtəlif mərhələlərinin təsvirində istifadə edilir. Məsələn, “Onun təbəssümü sanki göyün qövsü kimi parlaq və rəngarəng idi” cümləsi poeziyada çox rast gəlinən bədii ifadədir. Qövs burada harmoniya və gözəlliyin rəmzi kimi çıxış edir.
Dram əsərlərində və romanlarda isə qövs metaforası insan həyatının dövrlərini, başlanğıcdan sona doğru davam edən inkişafı simvolizə edir. “Hər insanın həyatı bir qövs kimidir, başlanğıcı və sonu var” cümləsi bədii mətnlərdə tez-tez işlədilən dərin məna daşıyır. Bu cür cümlələr dilin bədii imkanlarını daha da zənginləşdirir.
Qövs Sözünə Aid Deyimlər Və Frazeoloji Birliklər
Dilimizdə qövs sözü bəzən müxtəlif deyim və frazeoloji birliklərdə işlədilir. Məsələn, “həyatının qövsü” ifadəsi insanın həyat dövrlərini təsvir etmək üçün istifadə edilir. Digər bir deyim isə “danışığını qövsə salmaq” olub, söhbəti mövzudan yayındırmaq mənasını verir.
Bundan əlavə, “qövs kimi əyilmək” ifadəsi fiziki və ya mənəvi təvazökarlığı, baş əyməyi simvolizə edir. Frazeoloji birliklər və deyimlər dilin canlılığını, sözlərin məna palitrasını zənginləşdirir. Bu kimi ifadələrdə qövs sözünün həm birbaşa, həm də məcazi mənaları bir-biri ilə vəhdətdə işlədilir.
Məktəb Tapşırıqlarında Qövs Sözünə Aid Cümlələr
Məktəb proqramında qövs mövzusu riyaziyyat və fizika dərslərində xüsusi yer tutur. Məsələn, test tapşırıqlarında tez-tez “Dairənin 1/4 hissəsi neçə dərəcəlik qövsə uyğundur?” və ya “Radiusu 7 sm olan dairədə 90°-lik qövsün uzunluğunu hesablayın” tipli cümlələr işlədilir. Şagirdlər bu cümlələri oxumaq və düzgün cavab vermək üçün həm nəzəri, həm də praktiki biliklərə malik olmalıdır.
Laboratoriya işlərində və dərs modellərində isə “Karton dairədən müxtəlif dərəcələrdə qövs kəsin və uzunluqları müqayisə edin” tapşırıqları yer alır. Şagirdlər həm bu tip cümlələrlə təcrübə aparır, həm də məntiqi və riyazi düşüncələrini inkişaf etdirirlər. Qövs mövzusu fənlərarası əlaqələrin qurulmasında da mühüm rol oynayır.
Qövs Sözünün Digər Elmlərdə İstifadəsi
Qövs anlayışı təkcə riyaziyyat və fizikada deyil, digər elm sahələrində də aktualdır. Məsələn, coğrafiyada “Qövs uzunluğu qitələri birləşdirən xətlər kimi xəritə üzərində göstərilir” cümləsi tez-tez işlədilir. Astronomiyada isə “Günəşin səma qövsü boyunca hərəkəti zamanı müşahidə olunan dəyişikliklər” kimi təsvirlər var.
Arxitektura və mühəndislikdə də qövs anlayışı mühüm əhəmiyyət daşıyır. “Körpünün qövs forması ona davamlılıq və estetik gözəllik verir” cümləsi memarlıq dərsliklərində rast gəlinir. Beləliklə, qövs sözü elm və texnikanın müxtəlif sahələrində işlədilən universal bir termindir.
Qövs Sözünə Aid Məşhur Cümlələr Və Nümunələr
Azərbaycan dilində və dərsliklərdə qövs sözünə aid çoxlu maraqlı cümlələr var. Məsələn, “Göy qurşağı göyün üzərində möhtəşəm bir qövs kimi uzanmışdı” cümləsi həm məcazi, həm də təsviri mənada işlədilə bilər. Riyaziyyat dərslərində isə “Hər dairənin qövsü onun mərkəzi bucağı ilə ölçülür” ifadəsi vacib anlayışları çatdırır.
Ədəbiyyat nümunələrində isə “Sevinci üzündə qövs kimi əyilmiş bir təbəssüm yarandı” kimi bədii cümlələr çox rast gəlinir. Bu cümlələr dilin zəngin imkanlarını nümayiş etdirir və sözün həm elmi, həm də bədii mahiyyətini açır.
| Qövs Sözünə Aid Cümlələr | Qısa İzahı |
|---|---|
| Qövsün uzunluğu radiusdan və mərkəzi bucaqdan asılıdır. | Riyaziyyat mövzusu |
| Səmanın kənarında rəngarəng bir qövs göründü. | Təsviri təsvir |
| Körpünün qövs forması ona xüsusi gözəllik verir. | Memarlıq |
| Göy qurşağı göyün üzərində nəhəng bir qövs kimi idi. | Bədii təsvir |
| Sarkaç hərəkətini qövs boyunca başa vurur. | Fizika mövzusu |
| Danışığını qövsə salmaq düzgün deyil. | Frazeoloji birlik |
| Kartondan müxtəlif dərəcələrdə qövs kəsin və müqayisə edin. | Məktəb tapşırığı |
| Qövs kimi əyilmiş çinar ağacları parkda sıralanırdı. | Təsviri cümlə |
| Qövs sözünü izah edən elmi məqalə oxudum. | Elmi məqalə |
| Həyatının qövsü yeni bir mərhələyə çatmışdı. | Məcazi mənada |
Qövs sözü Azərbaycan dilində həm elmi, həm də bədii kontekstdə xüsusi yer tutur. Riyaziyyat dərslərindən başlayaraq gündəlik danışığa, ədəbi təsvirlərdən texniki layihələrə qədər bu söz müxtəlif cümlə və situasiyalarda işlədilir. Onun konkret və məcazi mənalarının olması dilin zənginliyini və dinamik inkişafını göstərir. Elmi cümlələrdə qövsün riyazi və fiziki xüsusiyyətləri vurğulanır, məişətdə isə estetik, təsviri və simvolik məna qazanır. Qövsə aid cümlələr bəzən insan xarakterini, hiss və duyğularını, bəzən isə təbiət gözəlliklərini vəhdətdə əks etdirir. Bu cür müxtəliflik dil öyrənənlər və yaradıcı yazı ilə məşğul olanlar üçün geniş imkanlar yaradır. Məktəb dərslərində və tapşırıqlarda qövs sözü şagirdlərin riyazi təfəkkürünü inkişaf etdirməyə kömək edir. Ədəbiyyat və publisistikada isə sözə yeni çalarlar əlavə olunur. Hər bir cümlə qövs anlayışının hansı sahəyə aid olduğunu və necə işlədildiyini göstərir. Qövs sözü Azərbaycan dili üçün universal, çoxcəhətli və hər zaman aktual olan anlayışlardan biridir. Onun işlədildiyi cümlələr gündəlik dilimizi daha rəngarəng və ifadəli edir. Gələcəkdə də bu söz həm elmi, həm bədii mətnlərdə öz dəyərini qoruyacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
Qövs sözü əsasən dairənin və ya çevrənin bir hissəsini ifadə edən elmi termindir. Riyaziyyatda iki nöqtə arasındakı əyri parça kimi başa düşülür. Eyni zamanda əyrilik, tağ forması, göy qurşağı və ya harmoniya kimi məcazi mənaları da vardır. Həm birbaşa, həm də məcazi anlamda işlədilir.
Riyaziyyatda qövs anlayışı tez-tez dairə və həndəsi fiqurların analizində işlədilir. Məsələn: “Dairənin istənilən iki nöqtəsi arasında çəkilmiş qövs dairənin bir hissəsidir.” və “Qövsün uzunluğu radius və mərkəzi bucaqdan asılıdır.” tipli cümlələr dərsliklərdə geniş istifadə olunur. Qövsün dərəcə ölçüsü, uzunluğu və yeri barədə cümlələr şagirdlərin mövzunu başa düşməsi üçün vacibdir. Belə cümlələr həm nəzəriyyəni, həm də praktiki bilikləri inkişaf etdirir.
Fizika dərslərində qövs əsasən mexanika və optika bölmələrində istifadə edilir. Məsələn: “Sarkaç hərəkətini qövs boyunca başa vurur” və ya “İşıq şüası prizmanın qövsünə dəyərək istiqamətini dəyişir.” kimi cümlələr yayğındır. Elektrik və maqnetizm bölməsində də “Qövs şəklində qığılcım” ifadəsi işlədilir. Bu termin həm prosesin gedişini, həm də vizual təsviri ifadə edir.
Ədəbiyyatda qövs sözünə simvolik və bədii məna verilir. Məsələn, “Onun təbəssümü göyün qövsü kimi parlaq idi” və ya “Həyat bir qövs kimidir, başlanğıcı və sonu var.” Qövs burada harmoniya, rəngarənglik və dövrilik ideyasını simvolizə edir. Şeirlərdə və romanlarda qövs insan taleyinin mərhələlərini də ifadə edə bilər.
Qövs sözündən bir sıra deyim və frazeoloji birliklərdə istifadə olunur. “Həyatının qövsü” insanın ömür yolunu simvolizə edir. “Danışığını qövsə salmaq” isə mövzudan yayınmaq mənasındadır. “Qövs kimi əyilmək” ifadəsi isə fiziki və mənəvi təvazökarlığı bildirir. Belə deyimlər dilimizin bədii imkanlarını artırır.
Məktəb tapşırıqlarında qövs əsasən riyaziyyat və fizika suallarında işlədilir. Məsələn: “Radiusu 7 sm olan dairədə 90°-lik qövsün uzunluğunu hesablayın.” və ya “Karton dairədən müxtəlif dərəcədə qövs kəsin.” kimi tapşırıqlar verilir. Bu cür cümlələr həm nəzəri, həm də praktiki biliklərin mənimsənilməsinə imkan yaradır. Tapşırıqlar şagirdlərin məntiqini və təsəvvürünü inkişaf etdirir.
Qövs sözü riyaziyyat, fizika, astronomiya, arxitektura və coğrafiyada geniş istifadə olunur. Astronomiyada səma cisimlərinin trayektoriyası, arxitekturda körpülər və tağların forması, coğrafiyada isə xətlər və qitələri birləşdirən yollar qövs kimi təsvir edilir. Bu, terminin elmlərarası aktuallığını göstərir. Hər bir sahədə qövs özünəməxsus funksiya daşıyır.
Gündəlik danışıqda qövs həm təsviri, həm də məcazi mənada istifadə olunur. Məsələn, “Göy qurşağı göyün üzərində nəhəng bir qövs kimi idi.” və ya “Qövs kimi əyilmiş ağaclar parkda sıralanırdı.” Bəzən insanın əhvalını və ya hisslərini də qövs obrazı ilə ifadə edirlər. Belə cümlələr nitqi rəngarəng və ifadəli edir.
Azərbaycan dilində ən çox işlədilən cümlələrə “Qövsün uzunluğu radiusdan və mərkəzi bucaqdan asılıdır.”, “Səmanın kənarında rəngarəng bir qövs göründü.”, “Körpünün qövs forması xüsusi gözəllik verir.” kimi misallar daxildir. Həmçinin “Qövs sözünü izah edən elmi məqalə oxudum.” və “Həyatının qövsü yeni mərhələyə çatmışdı.” cümlələri də geniş yayılıb. Bu cümlələr həm elmi, həm bədii, həm də gündəlik ünsiyyətdə yer alır.
Qövs sözünü istifadə edərkən kontekstdən asılı olaraq birbaşa və məcazi mənasına diqqət yetirmək lazımdır. Riyaziyyatda dairənin hissəsi, bədii təsvirlərdə isə harmoniya, rəngarənglik və ya həyatın dövrləri kimi işlədilə bilər. Cümlədə sözün yeri və mənası başa düşülən və aydın olmalıdır. Tədrisdə, elmi, bədii və gündəlik nitqdə hər zaman dəqiq məna verməsi vacibdir.
