Quba dağətəyi bölgəsinin rəngarəng mozaikasında Qımıl kəndi özünəməxsus səsi, iynə kimi ucalan şamları, eyni anda həm sərin, həm şirin qoxuyan gilas bağları ilə fərqlənir. Xınalıq–Güney dağ silsiləsinin cənub ətəyində, dəniz səviyyəsindən səksən metr yuxarıda yerləşən bu yaşayış məntəqəsi qədim karvan cığırına yaxın olsa da, kütləvi turizm dalğasından hələlik kənarda qalıb. Əsas magistral yoldan Qımıl tərəfə dönəndə dar serpantinlərlə şumlanmış yamaclara, gilə‐gilə albalı budaqlarına, təzə mavi altlığa sərilmiş xalçalara rast gəlirsən. Kəndin adında gizlənən “Qımıl” fonetikası ləzgi dilində “sürətli su” mənasına çıxarılır; yaz seli ilə kükrəyən Qımılçay kəndi ikiyə bölüb əkin torpaqlarını giləmeyvə bağlarının həyat suyuna çevirir. Ən qədim mərmər qəbirdaşlar üzərindəki kufi yozumlar kənd tarixinin ən azı on birinci əsrə dayandığını göstərir, amma əsl şöhrət Gimil xalçasının naxışlarında dirilir; bu ornament əsrlərdir Şərq bazarlarında “Quba xalçası” markasının etiketini tamamlayır. Sovet sənaye planı kənddə iplik zavodu saldı, lakin toxucu qadınların əl təki heç vaxt dayanmadı; iplik tarladan yığılan gülüstan boyası ilə rənglənib kilimlərin üzərinə qılınc‐qılınc xalça naxışının yaşıl çayı kimi axdı. Qımılın həyətyanı sahələrində hələ də dörd növ alma, beş növ armud, “padar” sortu gilas yetişir; bahar çiçəklənməsi payız bazarındakı alıcı sırasına pulun rəngini əvvəlcədən müəyyən edir. Kəndin şərq ucunda 1912‐ci ildə inşa edilən daş məktəb binası maarifin archa bükülü abidəsidir; burada şagirdlər bugünkü riyaziyyat dərsindən sonra xalçaçılıq dərnəyinə qatılır, qədim ornamentlərlə Excel cədvəlini paralel öyrənir. Günortadan sonra Qımılçayın gurultusu yavaşıyanda, həyətdəki taxta durnalar üzərində hələ yaş islanmamış xalçaların rəngi günəşlə salamlaşır; bu an kənd səssizcə “biz burdayıq” deyə nəfəs alır.
Tarixi mənzərə
Qımılın tarixi mənbələrdə ilk xatırlanması XII əsr Gürcü xronikasında “Gimil” kimi keçir, bu da Şirvanşahların vergi reyestrinə düşən karvan dayanacağı demək olub. Kənd Simsit çar yolunun üzərində yerləşdiyindən ipək, duz və bal işıqı ilə Dolay içəri bazarına axın edən tacirlər üçün gecə sığınacağı sayılıb; bu dövrün yadigarı olan “Qala qapısı” tağvarı yolayrıcında hələ də daş nişanlar qalır. Nadir şahın Quba yürüşləri zamanı Qımıl qızılağac gövdəli sığınacaqları ilə hərbi düşərgə kimi istifadə olunub, bunu sübut edən mis döyüş qabının üstündə “Nasrullah 1735” damğası tapılıb.
Çar Rusiyası vaxtı kənd XIX əsrin ortasında “Güney Gimilskoy” inzibati vahidi tərkibində göstərilir, 1886‐cı il əhali siyahıyaalmasında cəmi 312 nəfər qeydə alınıb. Qafqazfabrik planı ilə 1928‐ci ildə xalça tikiş arteli açıldı və Qımıl toxucuları “Quba‐Hacıqabul” dəmir yoluna məhsul çıxarmağa başladı. Kənd 1941‐1945 illərdə cəbhəyə 109 nəfər göndərib, onlardan 34‐ü geri qayıtmayıb; məktəb həyətində ucaldılan “Şəhid daş kitabı”nda adları həkk olunub.
Coğrafi mövqe və relyef
Qımıl Quba rayon mərkəzindən 24 kilometr qərbdə, Şahdağ silsiləsinin etəyini Quba maili düzənliyinə bağlayan sıldırım‐yalçın keçiddə yerləşir. Ərazinin orta hündürlüyü 360 metrdir, ən yüksək nöqtə Cingöz sırtında 478 metrə çatır; buradan Xınalıq zirvəsi və Qırmızı Qaya silsiləsi aydın görünür.
Kəndi iki hissəyə ayıran Qımılçay yaz aylarında leysan nəticəsində daşır və öz gilli çöküntüsü ilə çay sahilini qara‐torpaqla zənginləşdirir. Mülayim‐soyuq iqlim zonasında yerləşən kənddə illik yağıntı 680 millimetr, günəşli gün sayı 235 gün civarındadır; bu göstəricilər gilas və albalı bağları üçün optimal biomüddət yaradır. Şimal‐qərbdən əsən dağ‐dəniz brizi yay istisini qırır, qışda isə qar hündürlüyü orta hesabla 30 santimetrə çatır.
Demoqrafik quruluş və etnik mozaika
Rəsmi statistikaya görə Qımılın daimi əhalisi 2 100 nəfərdir, amma yay mövsümündə şəhərlərdə çalışan gənclərin geri qayıtması ilə bu rəqəm 2 700‐ə qalxır. Əhalinin 58 faizi qadın, 42 faizi kişidir; orta yaş 32 olaraq göstərilir. Etnik baxımdan əksəriyyət etnik azərbaycanlı olsa da, kəndin üst hissəsində ləzgi mənşəli 30‐a yaxın ailə yaşayır.
Məktəb statistikası göstərir ki, ibtidai sinif şagirdlərinin 12 faizi evdə ləzgi dilində danışır, lakin birinci sinifdən Azərbaycan dili tam tədris dili rolunu alır. Gənclər arasında ali təhsil göstəricisi 22 faizdir; kənddən çıxan məzunların çoxu Quba Dövlət Sosial‐İqtisad Kollecində aqrobiznes ixtisası seçir. Diaspor xətti Rusiya Federasiyasındakı Yekaterinburq və Tümen şəhərlərində formalaşıb, buradan kəndə illik 1,2 milyon manat həcmində pul transferi daxil olur.
İqtisadi fəaliyyət və kənd təsərrüfatı
Əsas gəlir mənbəyi bağçılıqdır; 400 hektara yaxın sahədə armud, albalı, gilas və alma bağları var. 2018‐ci ildə İsrail damcılı suvarma texnologiyası tətbiq edilən 60 hektar intensiv bağda hektar məhsuldarlığı gilas üçün 13 tondan 18 tona yüksəlib.
Tərəvəzçilik sahəsində kənd əhalisi xüsusi ilə “Qımıl pomidoru” brendini formalaşdırıb; Sakit araçı çeşidi burada illik 2 500 ton məhsul verir və Qubanın “Ağbazarı” topdansatış mərkəzinə yönləndirilir. Arıçılıq təsərrüfatı 560 pətəklə kəndin bal ixracının bünövrəsidir; alça çiçəyi əsasında toplanan balın diastaz indeksi 18 vahid olub “ekstra premium” kateqoriyasına düşür.
Qımıl xalçaçılıq ənənəsi
“Gimil” adı ilə bağlı xalça üslubu Quba‐Şirvan qrupuna daxildir və nisbətən iri guşəli ornament, zoğal budağı motivi, mərkəzdə “Buxara gülü” ilə seçilir. XIX əsrin sonu rus tədqiqatçısı E. V. Veidenbaum qırmızı fonlu Gimil xalçasını “ən alovlu Qafqaz ornament nümunəsi” adlandırmışdı.
Hazırda kənddə “Zərif ilmə” xalça kooperativi fəaliyyət göstərir; ildə 45 vahid əl xalçası 80×120, 120×180 və 200×300 ölçülərində toxunur. Bitki mənşəli boyalar – sarıkök, qızılbaş otu, cehri, indigo – kənd əkin sahələrində yetişdirilir. Bir 2×3 metr ölçülü xalçanın toxunuşu 5 qadının 7 ayını alır, hazır məhsul orta hesabla 1 800 avroya İtaliya, Yaponiya və ABŞ alıcılarına çatdırılır.
Təhsil və mədəni həyat
Kənd məktəbi 1912‐ci ildə daş kərpicdən tikilib, hazırda iki korpusdan ibarətdir; ibtidai siniflər köhnə binada, yuxarı siniflər yeni blokda təhsil alır. 2022‐ci ildə İnnovativ Təhsil Layihəsi çərçivəsində STEAM laboratoriyası açılıb, 3D printer və lazer kəsmə aparatı kənd şagirdinə robot konstruksiyası bəxş edib.
Mədəniyyət evi 1974‐cü ildə inşa edilib, pandemiya dövründən sonra təmir olunaraq bədii özfəaliyyət dərnəklərinə ev sahibliyi edir. Burada “Gimil ansamblı” adlı kollektiv zurna, nağara, qarmon və balaban ifaları ilə rayon festivallarında çıxış edir. Kitabxanada 10 minə yaxın nüsxə, o cümlədən xalça ornamentləri atlası, ləzgi folkloru topluları saxlanılır.
İnfrastruktur və sosial layihələr
2019‐cu ildə Quba‐Qımıl avtomobil yolunun 7 kilometrlik hissəsi yenidən asfaltlanıb, yan təsir kimi kənddə avtobus reysi gündəlik üç vaxta qaldırılıb. İçməli su Şollar kəmərindən təmin olunur, lakin ehtiyat anbarı kəndin yuxarı hissəsində 300 kubmetr həcmində tikilib.
Elektrik enerjisi 35/10 kV-luq yarımstansiya vasitəsilə gəlir, 2023‐cü il modernizasiya ilə gərginlik dalğalanması 4 faizdən 1,2 faizə endirilib. Mobil rabitədə tam 4G əhatəsi var, fiberoptik internet sürəti 40 Mbit/s. Sosial layihə olaraq 2024 yazında futbol meydançası və açıq hava idman poliqonu istifadəyə verilib.
Ekoturizm və gələcək perspektivlər
Qımıl Ekoturizm Cəmiyyəti 2022‐ci ildə təsis edilib; Muğançay vadisi və Cingöz sırtı marşrutu sertifikatlaşdırılmış trekking cığırı kimi xəritəyə salınıb. Yeddi kilometr uzunluğunda cığır çay boyunca palıd, söyüd və qovak ağaclarının kölgəsi altında üç baxış meydanı təqdim edir.
Ekoturistlər üçün çay balığı ovundan sonra “Quba lavangisi” və “Gimil qutabı”nın degustasiyası daxildir; gəlirdən 10 faiz Kooperativ Balıq Fonduna yönəldilir. Gələcəkdə kənd ərazisində 220 kVt gücündə günəş paneli parkı inşa etməklə enerji müstəqilliyi hədəflənir; layihə Asiya İnkişaf Bankı ilə ilkin razılaşma mərhələsindədir.
| Ay | Orta gündüz temperaturu (°C) | Orta gecə temperaturu (°C) | Yağıntı mm |
|---|---|---|---|
| Yanvar | 3 | −2 | 47 |
| Aprel | 14 | 6 | 68 |
| İyul | 28 | 18 | 30 |
| Oktyabr | 16 | 9 | 72 |
Qımıl kəndi toxunulmaz təbiəti, minillik xalça ilməsi və yenilənən sosial strukturu ilə Şahdağ silsiləsinin ətəyində yeni nəsil kənd idarəetmə modelinin canlı nümunəsidir. Ənənəvi çiyələk qoxulu bağları ilə yanaşı damcılı suvarmalı intensiv bağlar kəndin iqtisadi xəritəsini yenidən rəngləyir. Texnologiya laboratoriyasında 3D çapla hazırlanan xalça stendləri qədim ornamentin müasir vitrinini yaradır və Qımıl toxucusunun əl səyini dünya sərgilərinə aparır. İqlimin demokratik yumşaqlığı turistə yazın alma çiçəyi, payızın nar ləkələri, qışın qar bəyazlığı ilə dörd fəslin panorama təklifini verir. Sosial həmrəylik aktları — “Gilas bayramı”, “Təmiz Sahil” aksiyası, “Qovut gecəsi” — kəndi keçmişlə gələcək arasında müşahidsiz körpüyə çevirir. Quba–Qımıl yolu təzələndikcə kənd gəncinin kənddə qalma motivasiyası artır, çünki artıq təhsil, iş və istirahət imkanları yerlidir. Kənd məscidinin minarəsindən eşidilən azan səsi ilə STEAM klubunun robot turbininin uğultusu eyni panoramada futurizm və ənənə simvollarına çevrilir. Qımılçayın lalə ətirli suyu çanağına düşən hər milçəyə öz yolunu göstərəndə, yaşayış məntəqəsi “əkin, qur, yenilə” prinsipini özündə cəmləşdirir. Bu mənzərə Qımılı təkcə xəritə üzərində nöqtə deyil, zaman qatlarının kəsişməsində rəmz edir; oradan gələn çağırış aydındır: bir kəndin dirçəlişi bir regionun gələcəyinə işıq sala bilər.
Ən Çox Verilən Suallar
Quba şəhər mərkəzindən 24 kilometrlik avtomobil yolu asfaltla örtülüdür və hər gün üç dəfə işləyən mikroavtobus marşrutu mövcuddur. Şəxsi avtomobillə gələnlər Quba–Xaçmaz magistralının 22-ci kilometrində Qımıl göstəricisinə dönərək 10 dəqiqəyə kəndə çatırlar. Taksilər öncədən sifarişlə işləyir və qiymət 12–15 manat arası dəyişir. Qışda qısa müddət buzlanma olsa da, yol müntəzəm təmizlənir. Ən yaxın dəmir yolu stansiyası Qubadadır.
Kənddə əhalinin 55 faizi bağçılıq və bostançılıqla, 20 faizi xalçaçılıqla, qalan hissə isə xidmət və tikinti sahələri ilə məşğuldur. Damcılı suvarma tətbiq edilən intensiv gilas bağları son illərin ən gəlirli istiqamətidir. Arıçılıq 560 pətəklə bal ixracına töhfə verir. Aqroturizm təşəbbüsü il ərzində təxminən 1 500 qonaq cəlb edir. Mövsümi tikinti üçün 250 nəfər Rusiya Federasiyasına gedir.
Gimil xalçası iri guşəli kompozisiya, zoğal budağı motivi və “Buxara gülü” mərkəzi ilə Quba–Şirvan məktəbinə aid edilir. Rəng palitrası əsasən narıncı, tünd mavi və yaşıl çalarları üzərində qurulur, bitki əsilli boyalarla rənglənir. Hər kvadrat metrdə təxminən 160 000 ilmə sıxlığı olduğuna görə keyfiyyəti yüksək qiymətləndirilir. UNESCO-nun qeyri-maddi irs siyahısına namizədliyi müzakirə olunur. Hazır məhsul müasir bazarda “premium Qafqaz xalçası” kateqoriyasında satılır.
2023-cü ildə çəkilən fiberoptik xətt sayəsində 40 Mbit/s-ə qədər sürət təklif edən provayder mövcuddur. Mobil operatorların hamısı 4G xidmətini dəstəkləyir, əhatə sahəsi 95 faizdir. Çay dərəsi və meşə zonasında siqnal nisbətən zəifləyir, lakin həlledici problemlər yaşanmır. Kitabxanada ictimai Wi-Fi giriş nöqtəsi pulsuzdur. Elektrik dalğalanmaları transformator yeniləndiyindən sonra minimuma enib.
Qımıl məktəbi ibtidai və yuxarı sinifləri birləşdirən iki korpusdan ibarətdir. STEAM laboratoriyası, kompyuter kabineti və xalçaçılıq dərnəkləri fəaliyyət göstərir. Əlavə dərs üçün şagirdlər Quba şəhər liseyində seçim fənləri keçə bilir; rayon təhsil idarəsi həftəlik servis avtobusu təmin edir. Ali təhsil almaq istəyən gənclərin 45 faizi kənd təsərrüfatı, 30 faizi turizm ixtisasını seçir. Məktəb kitabxanasında 10 minə yaxın nüsxə var.
Kəndin alça və gilas bağları bitki müxtəlifliyi ilə arılar üçün zəngin nektar mənbəyi yaradır. Balın diastaz indeksi 18 vahid civarındadır, bu da “ekstra premium” kateqoriyasına düşür. Bal laborator analizlərdə aşağı su miqdarı, yüksək ferment aktivliyi göstərir. Hər pətəkdən orta hesabla 18 kq bal alınır. Məhsulun 40 faizi Bakı və Gəncə bal yarmarkalarına, qalanı isə Rusiya bazarına göndərilir.
Əsas turizm mövsümü may ayının üçüncü həftəsindən sentyabr ortasına qədər davam edir. Bu müddətdə gilas bağları çiçəkdən meyvəyə keçid dövrünü yaşadığı üçün foto-ekskursiyalar populyardır. Payız dövrü “Nar və Qovut gecəsi” mərasimi ilə bağlanır və kulinariya turizmini canlandırır. Qışda az miqdarda qar turu və xalça toxunuşu ustad dərsləri maraq doğurur. Yaz seli zamanı Muğançay boyunca kayak yürüşləri sınaq mərhələsindədir.
Kənddə feldşer-akuşer məntəqəsi var, burada ilkin yardım və peyvəndlər göstərilir. Mürəkkəb hallar Xaçmaz Mərkəzi Xəstəxanasına yönləndirilir, təcili yardım xidmətinin gəliş vaxtı təxminən 20 dəqiqədir. Ayda bir dəfə mobil stomatoloq kabinəsi quraşdırılır. Aptek xidmətləri kəndin mərkəzində yerləşən sağlamlıq evi binasında mövcuddur. Əhalinin sığorta sistemi icbari tibbi sığorta paketi ilə əhatə olunub.
Son beş ildə hektara görə torpaq qiyməti 3 500 manatdan 5 200 manata yüksəlib, xüsusilə damcılı suvarması olan intensiv sahələr bahadır. Həyətyanı torpaq sotuna 650-750 manat arası dəyişir. Köhnə kərpic evlər 35-45 min manat, yeni tikililər 60 mindən yuxarı satılır. Aqroturizm potensialı artdıqca qiymətlərdə artım tendensiyası müşahidə edilir. Yerli bələdiyyə xarici alıcılara hüquqi dəstək üçün konsultasiya xidməti yaradır.
Kənd bələdiyyəsi və rayon icra hakimiyyəti 2025-2030 strateji planında günəş paneli parkı, ekoturizm marşrutlarının genişləndirilməsi və xalça dizayn mərkəzi yaradılmasını nəzərdə tutur. Muğançay boyunca velosiped yolu və çay kənarı piknik meydançaları planlaşdırılıb. STEAM mərkəzinin daha böyük laboratoriyaya keçirilməsi üçün sponsor axtarışı davam edir. Arıçılıq kooperativi balın Avropa bazarına çıxışı məqsədilə ISO sertifikatlaşdırma prosesinə start verib. Bu layihələr Qımılı Şahdağ ətəyinin dinamik kənd modelinə çevirmək hədəfini daşıyır.
