Laçın rayonunun Qarabağ silsiləsi boyu ucalan qayalı yamacları indi təkcə füsunkar təbiəti ilə deyil, Cənubi Qafqazın ən hündür mülki hava limanı statusu ilə də yadda qalır. Qorçu kəndinin yaxınlığında 1 765 metr yüksəklikdə salınan Laçın Beynəlxalq Hava Limanı 28 may 2025-ci ildə keçirilən rəsmi açılışla Azərbaycan aviasiya xəritəsinə daxil oldu. Bu infrastruktur layihəsi Qarabağın bərpası strategiyasının hava nəqliyyatı sütununu tamamlayır, çünki Füzuli (2021) və Zəngilan (2022) hava limanlarından sonra bölgənin üçüncü qlobal qovşağı kimi fəaliyyət göstərəcək. Runveynin 3 000 metrlik uzunluğu geniş-gövdəli sərnişin laynerlərini, eləcə də ağır yük təyyarələrini təhlükəsiz qəbul etməyə imkan verir; altı stendlik apron isə çevik parklanma rejimini təmin edir. İnşaat prosesi 2021-ci ilin yazında start götürdü və mürəkkəb dağ relyefi səbəbi ilə geoloji bərkitmə, şaxtadayan asfalt-beton qatları, həmçinin gücləndirilmiş drenaj sistemi kimi mühəndis həlləri tələb etdi. Layihə regionu Lachın–Kəlbəcər magistralına və perspektivli Zəngəzur dəhlizinə bağlayan avtomobil yolları, körpülər və kommunikasiya xətləri ilə sinxron şəkildə reallaşdırıldı. İndi Qafqaz dağlarının ağ başına qonacaq ilk sərnişin təyyarəsi təkcə yeni foto perspektiv açmayacaq, həm də logistika zəncirinə dağlıq zona mənzillənməsini əlavə edəcək. Bütün bunlar turizm, mədən sənayesi, kənd təsərrüfatı ixracı və humanitar missiyalar üçün vaxt və maya qənaəti deməkdir. Laçın aeroportu musiqili “ud” və “balaban” səslərinin abidə monoloji kimi sədalandığı alatoran vadilərdən göylərə uzanan müasir kabeldir; bu kabel Qarabağın bərpa nəğməsinə dinamik ritm qatır.
Təsis və geostrateji mövqe
Laçın Beynəlxalq Hava Limanı Qarabağın şimal-qərb hissəsində, Qorçu kəndindən 2 kilometr cənub-şərqdə yerləşir; Lachın şəhərinə 30, Kəlbəcərə 60, Şuşaya isə 70 kilometr məsafə onu bölgənin mərkəzi hava qapısı edir. Məkansal konfiqurasiya Zəngəzur dəhlizi layihəsinin potensial dəmir yolu xətti ilə çarpazlaşır, bu da gələcək intermodal daşımalar üçün mühüm düyün yaradır.
Hava limanının 1 700-1 800 metr diapazonunda dəyişən hündürlüyü onu Qafqazın ən yüksək dağ hava qovşağına çevirir; nəticədə təzyiq və temperatur fluktuasiyaları uçuş planlaşdırmasında xüsusi seyrəkləşdirmə və güc modifikasiyası tələb edir .
Texniki xüsusiyyətlər və uçuş əməliyyatları
Runveynin 3 000×60 metrlik ölçüsü və PCN-70 güc indeksi “Boeing 777-300ER” və “Airbus A330” kimi geniş-gövdəli təyyarələrin tam yüklə enib-qalxmasına şərait yaradır . LED işıqlandırma sistemi CAT II səviyyəli ILS avadanlığı ilə inteqrasiya olunub, bu da 300 metr üfüqi, 30 metr şaquli görünüşdə belə əməliyyatı mümkün edir.
Altı stendlik apron çevik taksi xətti ilə təchiz edilib; “rapid-exit” döngəsi ağır laynerlərin tormoz yükünü azaldır və saatda 10 hərəkat, pikdə isə 15 hərəkat qəbul qabiliyyəti yaradır. Yük terminalının 8 000 m² sahəsi illik 40 000 ton cargo dövriyyəsinə hesablanıb.
Tikinti mərhələləri və mühəndislik çağırışları
2021-ci ilin iyununda aparılan geoloji kəşfiyyat qayalı substratda 12-15 metr dərinliyə qədər dinamik sıxlaşdırma, seysmik trapesiya bərkitməsi tələb etdiyini üzə çıxardı. Layihə rəhbərliyi 3D model üzrə 1,2 milyon kubmetr torpaq həcmini təpədən ovdu, düzləndirdi və yerli bazalt-granodiorit qarışığı ilə ştampladı.
Qış aylarında −25 °C-yə enən temperatur şəraitində betonun don çatlarını önləmək üçün xüsusi polimer qatqılı C50/60 markalı qarışıq tətbiq olundu. Təhlükəsizlik zolaqları permafrost riskinə görə geotekstil örtük və kapilyar drenaj boru sistemi ilə tamamlandı.
Ətraf infrastruktur və logistika imkanları
Aeroportu Laçın-Şuşa magistralına birləşdirən 18 kilometrlik yeni asfalt yol altı zolaqlı profilə malikdir; hər 4,5 kilometrdə “lay-by” tipli servis cepləri sərnişin avtobusları üçün təcili dayanma şəraitini təmin edir. Avtomobil Hərəkat İdarəetmə Mərkəzinə real vaxt telemetriya ötürən kameralar nəqliyyat axınını tənzimləyir.
Yanacaq-saxlama parkı 5 çənlik 15 000 m³ ümumi həcmdə inşa edilib və avtonəqliyyat sisternləri üçün ayrıca giriş-çıxış qapılı logistik sahə ayrılıb. Bu park həm Laçın, həm də Kəlbəcərdəkı helikopter meydançalarına aviasiya yanacağı paylamaq gücünə malikdir.
Regional iqtisadi və turizm təsirləri
Füzuli və Zəngilan hava limanları açıldıqdan sonra bölgəyə turist axını 2023-2024 illərində 32 faiz artdı; Laçın terminalı bu göstəricini 2026-cı il üçün əlavə 20 faiz artırmağı hədəfləyir . Hava limanının cəlbediciliyi Şuşa, Çıdır düzü, Turşsu və Kəlbəcərin mineral sularına qədər müxtəlif marşrut paketlərində öz əksini tapır.
Kənd təsərrüfatı ixracında isə xüsusilə dağ balı, cökə çiçəyi və dərman bitkiləri üçün “fresh-cargo” logistikası 36 saata qədər sürət qazanacaq. Qarabağ mis, qızıl və marangoz sənayesi üçün lazım olan profil lövhələrinin ixracında yük xərclərinə 18-22 faiz qənaət proqnozlaşdırılır.
Ətraf mühit və dayanıqlı inkişaf standartları
Aeroport layihəsi “Green Airport” konsepsiyasına uyğunlaşdırılıb; terminal damının 19 000 m² sahəsi günəş panelləri ilə örtülüb, illik 4,5 GWh enerji hasilatı planlaşdırılır. Bu enerji ehtiyacın 38 faizini qarşılayacaq və karbon emissiyasını ildə 2 800 ton azaldacaq.
Yağış sularının toplanması üçün 12 000 m³ həcmində toplama hovuzu tikilib; filtrasiya sistemindən keçən su texniki proseslərdə və yaşıllıq suvarmada istifadə olunur. Açıq əraziyə endemik akasiya-ardıc meşəcik zolağı salınıb, külək eroziyasının qarşısı alınır.
Beynəlxalq əməkdaşlıq və gələcək marşrut şəbəkəsi
Açılış mərasimində Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan prezidentlərinin iştirakı geosiyasi əməkdaşlıq siqnalı verdi. Dövlət operatoru “AzerAirports” artıq Ankara-Laçın, İstanbul-Laçın, İslamabad-Laçın xətlərini müzakirə edir.
Gələcək fazada “fly-dubai”, “Air Arabia” və “Wizz Air Abu Dhabi” kimi aşağıbüdcəli daşıyıcıların Qafqaz dağ turizmi paketlərinə Laçın ayağını daxil etməsi planlaşdırılır. Eyni zamanda Avropa İttifaqının “Eastern Partnership Connectivity” proqramı çərçivəsində Berlin və Vyana üçün mövsümi çarterlərə baxılır.
Rəqəmsal xidmətlər və sərnişin təcrübəsi
Terminal binası “Smart-Gate” biometriya sisteminə malikdir; girişdəki turniketlər e-Visa bazası ilə inteqrasiya olunaraq pasport nəzarətini 20 saniyəyə endirir. “Self-bag-drop” kioskları RFID əsaslı etiket basaraq baqajın izlənməsini onlayn tətbiq vasitəsilə təmin edir.
Restoran zonasında local “yurd pendiri”, “zəfər çayı” və “kükü wrap” kimi dağ mətbəxi nümunələri təqdim olunur; bu, qonaq təcrübəsini milli kulinariya elementləri ilə zənginləşdirir. Premium Lounge isə 1 800 metr hündürlükdə oksigen dərəcəsini monitorinq edən iqlimləndirici sistemi ilə fərqlənir.
| Aeroport | Açılış ili | Hündürlük (m) | Runway (m) | IATA kodu |
|---|---|---|---|---|
| Füzuli | 2021 | 270 | 3 000 | FZL |
| Zəngilan | 2022 | 330 | 3 000 | ZZE |
| Laçın | 2025 | 1 765 | 3 000 | LHL |
Laçın səmasına qalxan ilk mülki layner təkcə texniki uğur deyil, simvolik məsaj daşıyır: Qarabağda açılan hər yeni qapı sülh, inkişaf və inteqrasiyanı daha əlçatan edir. Hava limanının dağ relyefini ram edən mühəndisliyi dövlətin infrastruktur baxışını, zəngin enerji və suveren texniki potensialını nümayiş etdirir. İqtisadi proqnozlar sərnişin axınının ilk əməliyyat ilində 300 000-ə, yeddi il ərzində isə 1 milyona çatacağını göstərir; bu, regionda turizm logistikası üçün dayanıqlı tələb yaradır. Yük terminalı dağdakı mis-qızıl kombinatları üçün logistika xərclərini aşağı salacaq və Kəlbəcərdəki mineral su zavodlarının Avropa bazarına çıxışını sürətləndirəcək. Təhsil baxımından Laçın Peşə Liseyində aeronaviqasiya ixtisasının açılması gəncləri doğma coğrafiyada saxlayacaq yeni karyera kanalıdır. Ətraf-mühit yönümlü dizayn isə “yaşıl transformasiya” ideyasını kağız üzərində deyil, real qurğuda təcəssüm etdirərək digər regional aeroportlara etalon məqamı yaradır. Geosiyasi perspektivdə Laçın qovşağı Türk Dövlətləri Təşkilatının Bakı-Ankara-Peşəvar hava dəhlizində strateji dayaq məntəqəsinə çevrilir və beynəlxalq sərmayəni cəlb edir. Hər səyahətçinin terminal pəncərəsindən gördüyü qarlı zirvələr bu məkanı təkcə tranzit nöqtəsi deyil, hədəf turizm istiqaməti də edir. Qarabağ işğaldan azad edildikdən sonra açılan hava limanları tarixin yeni səhifəsini göyərtələrdə yazır, Laçın isə həmin səhifənin dağ zirvəsinə imza atan abzasıdır. Beləliklə, səmada görülən tək zolaq yanacağı deyil, yenidənqurma enerjisini də yandırır; istiqamət isə aydındır – yüksəliş.
Ən Çox Verilən Suallar
Hava limanı Laçın rayonunun Qorçu kəndi yaxınlığında, dəniz səviyyəsindən təxminən 1 765 metr yüksəklikdə salınıb. Laçın şəhərinə 30, Kəlbəcərə 60, Şuşaya 70 kilometr məsafədədir. Coğrafi mövqe Qarabağ dağ turizmi marşrutlarının kəsişmə nöqtəsində yerləşdiyinə görə strateji əhəmiyyət daşıyır.
Runvey 3 000 metr uzunluq, 60 metr enə malikdir və asfalt-beton kompozit qatlarla inşa edilib. Donmaya davamlı polimer qatqıları istifadə olunub, PCN-70 yük indeksinə cavab verir. Bu göstərici geniş-gövdəli sərnişin və ağır yük təyyarələrinin təhlükəsiz əməliyyatına imkan verir.
Laçın Beynəlxalq Hava Limanına IATA tərəfindən LHL kodu təyin edilib. ICAO kodu hələ yekunlaşdırılmasa da, ölkə aviasiya administrasiyası prosesin 2026-cı ilin əvvəlinə tamamlanacağını açıqlayıb.
İlkin mərhələdə illik 300 000 sərnişin tutumu nəzərdə tutulub. Layihə çərçivəsində modul genişlənmə planı var və tələbat artarsa, terminal sahəsi 1,2 milyon sərnişin xidmətinə uyğun genişləndirilə bilər. Modul konstruksiya 18 ay ərzində böyüməyə imkan verir.
Ankara-Laçın və İstanbul-Laçın marşrutları üzrə ilkin razılaşma əldə olunub. Pakistanın İslamabad şəhəri, eləcə də Dubay və Şarja üçün çarter reyslərinə dair danışıqlar aparılır. Aşağıbüdcəli daşıyıcıların mövsümi turizm reysləri də gündəmdədir.
8 000 m² sahəli terminal ildə 40 000 ton yük emalına hesablanıb. Dağ-bal, mineral su, mis-qızıl filizi kompleksi kimi regional məhsullar üçün soyuducu və təhlükəli yüklər zonası ayrılıb. Xüsusi rentgen və skaner avadanlığı beynəlxalq təhlükəsizlik standartlarına cavab verir.
Laçın-Şuşa magistralı hava limanının əsas giriş yoludur. Zəngilan–Qubadlı–Laçın avtomobil xətti yük nəqliyyatı üçün alternativ marşrut təşkil edir. Gələcəkdə Zəngəzur dəhlizi çərçivəsində planlaşdırılan dəmir yolu stansiyası da hava limanını intermodal daşıma qovşağına çevirəcək.
Terminal damına quraşdırılmış günəş panelləri illik istehlakın 38 faizini bərpaolunan enerji ilə təmin edir. Yağış suyu toplanma sistemi 12 000 m³ suyu filtrasiya edib texniki ehtiyaclara yönəldir. Endemik akasiya-ardıc əkilməsi külək eroziyasını azaldır və bioçeşidliliyi bərpa edir.
Biometriya əsaslı Smart-Gate turniketləri pasport nəzarətini orta hesabla 20 saniyəyə tamamlayır. Avans bilet qeydiyyatı və onlayn gömrük bəyanı doldurularsa, bütün prosedur 7-10 dəqiqə ərzində başa çatır. Əl yükü üçün 3D tomoqrafiya skaneri sıxlığı azaldır və xətt uzunluğunu minimuma endirir.
Turist axınının 20 faiz artacağı, dağ balı və mineral su ixracının isə 18-22 faiz ucuzlaşacağı proqnozlaşdırılır. Hava limanı infrastruktur xidmətləri və logistik şirkətlər üçün 1 200 birbaşa, 4 000 dolayısı iş yeri yaradacaq. İntensiv yük daşımaları yerli sənayedə sərmayə cəlbediciliyini yüksəldəcək.
