Əzizə Məmməd qızı Cəfərzadə — Azərbaycan ədəbiyyatında qadın nəsrinin öncüllərindən biri, tarixi romanların müəllifi və yüzlərlə oxucunun yaddaşında özünəməxsus iz buraxan bir şəxsiyyətdir. O, yalnız yazıçı deyil, həm də filoloq-alim, pedaqoq və xalqımızın mədəni irsinin yorulmaz araşdırıcısı kimi tanınır.
Gənclik illəri və təhsil yolu
1921-ci il dekabrın 29-da Bakıda doğulan Əzizə Cəfərzadə, məktəb illərindən etibarən ədəbiyyata maraq göstərib. O, əvvəlcə müəllimlər institutunda, daha sonra isə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində təhsil alıb. 1946-cı ildə ekstern imtahan verərək universiteti bitirib. Elmi fəaliyyətinə paralel olaraq müəllimlik də etmiş, müxtəlif pedaqoji institutlarda çalışmışdır.
Elmi tədqiqatlar və akademik uğurlar
Əzizə Cəfərzadə filologiya üzrə namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını uğurla müdafiə edib. 1970-ci ildə aldığı doktor elmi dərəcəsi onun ədəbiyyatşünaslıq sahəsində nüfuzlu tədqiqatçı kimi tanınmasına səbəb oldu. Onun əsas elmi işləri arasında “Azərbaycanın aşıq və şair qadınları”, “Şirvanın üç şairi”, “Fatma xanım Kəminə” kimi əsərlər xüsusi yer tutur.
Ədəbiyyatda tarixi obrazlar və milli yaddaş
Əzizə Cəfərzadənin bədii yaradıcılığı əsasən tarixi mövzulara həsr olunub. O, Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövrlərində yaşamış şəxsiyyətlərin həyatını ədəbiyyatla canlandırmağa çalışıb. “Bakı-1501” romanı bu baxımdan xüsusi qeyd olunmalıdır. Romanda Şah İsmayıl Xətainin Bakıya yürüşü və tarixi hadisələrin təsviri milli ruhla zəngin bir formada təqdim olunur.
Hekayələr və povestlər: insan psixologiyasının dərinliklərinə eniş
Yazıçının hekayə və povestləri onun insan ruhunu, qadınların cəmiyyət içindəki mübarizəsini ustalıqla təqdim etməsi ilə seçilir. “Əllərini mənə ver”, “Yad et məni”, “Qızımın hekayələri” kimi toplular bu mövzulara həsr olunub. Onun qəhrəmanları sadə insanlar olsa da, onların həyatında baş verən dramatik olaylar oxucunu dərindən düşündürür.
Əsas roman və povestləri
Əzizə Cəfərzadənin qələminə məxsus olan bəzi mühüm əsərlər:
- “Bakı-1501”
- “Aləmdə səsim var mənim”
- “Vətənə qayıt”
- “Yad et məni”
- “Cəlaliyyə”
- “Sabir”
- “Eldən elə”
- “Bir səsin faciəsi”
- “Gülüstan’dan öncə”
- “Zərrintac-Tahirə”
- “İşığa doğru”
- “Xəzərin göz yaşları”
- “Eşq sultanı”
Bu əsərlərdə həm milli kimlik, həm də qadınların tarixdəki yeri mövzusuna toxunulur. Onun dili sadə, axıcı, bəzən lirik, bəzən də kəskin tənqidi çalarlarla zəngindir.
Təltif və mükafatlar
Yazıçı 2001-ci ildə “Xalq Yazıçısı” fəxri adına layiq görülüb. Bundan əlavə, “Azərbaycanın Əməkdar Elm Xadimi” adı, “Şöhrət” ordeni və Prezident təqaüdü də ona təqdim olunub.
Yaddaşlarda yaşayan irs
Əzizə Cəfərzadənin yaradıcılığı təkcə ədəbiyyat tariximiz üçün deyil, eyni zamanda milli-mədəni dəyərlərimizin təbliği və qorunması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. O, Azərbaycan ədəbiyyatında qadın imzasının gücünü sübut etmiş və özündən sonra gələn yazarlara yol açmışdır.
Əzizə Cəfərzadə bir şəxs olaraq öz dövrünün ziyalısı, alim kimi elmi nailiyyətləri ilə, yazıçı kimi isə ruhu dincəlməyən qəhrəmanları ilə yadda qaldı. Onun hər bir əsəri, hər bir cümləsi oxucunu tarixlə görüşə aparır və millət yaddaşının sözlə bərpa olunmasına xidmət edir. Belə yazıçılar ölmür, onlar hər yeni nəslin yaddaşında bir daha doğulurlar.
Ən çox verilən suallar
O, 1921-ci ildə Bakıda doğulub, 2003-cü ildə dünyasını dəyişmiş Azərbaycan yazıçısı, filologiya elmləri doktoru və professor olub. Tarixi romanlar və elmi tədqiqatlarla diqqət çəkib; 2001-ci ildə “Xalq Yazıçısı” adına layiq görülüb.
Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini 1946-cı ildə ekstern bitirib. 1950‑ci ildə namizədlik, 1970‑ci ildə filologiya doktorluğunu müdafiə edib. 1957‑1974-cü illərdə AMEA Əlyazmalar İnstitutunda çalışıb, 1974‑cü ildən BDU-da professor olub.
“Bakı‑1501”, “Aləmdə səsim var mənim”, “Vətənə qayıt”, “Cəlaliyyə”, “Sabir”, “Eldən elə”, “Xəzərin göz yaşları”, “Eşq sultanı” və s.
“Natəvan haqqında hekayələr”, “Qızımın hekayələri”, “Sahibsiz ev”, “Əllərini mənə ver”, “Yad et məni”, “Qızıl sahilə səyahət” və digər hekayə-povestlər.
Tarixi əsaslı mətnlərində milli kimlik, qadın rolunu və tarixi şəxsiyyətləri bədii realizmla təqdim edib. Onun dilinin emosional, obrazlı və tarixi faktla zəngin olması tənqidi baxımdan yüksək qiymətləndirilib.
1981-ci ildə SSR Ali Soveti Fəxri Fərmanı, “Şöhrət” ordeni, 2001-ci ildə “Xalq Yazıçısı” adı, 2002-ci ildə Prezident fərdi təqaüdü və “Xalqlar Dostluğu” ordeni ilə təltif olunub.
Bəli — “Natəvan haqqında hekayələr”, “Anamın nağılları” kimi publisist hekayələri var. Uşaqlara folklor dəliyinə yaxındır.
1965-ci ildə Qərbi Afrikada – Qana daxil olmaqla bir sıra ölkələrdə səfərdə olub, təəssüratlarını “Qızıl sahilə səyahət” kitabında qeyd edib.
Uzun illər BDU-da dərs vermiş, minlərlə tələbə yetişdirmiş, eləcə həm akademik, həm pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub.
Öz vəsiyyətinə əsasən 2003-cü ildə Hacıqabul rayonunun Tağılı kəndində dəfn olunmuşdur.
