Ekologiya – bu günün və gələcəyin ən aktual mövzularından biri olaraq, təkcə elm sahəsi deyil, həm də dövlət siyasətinin və ictimai həyatın vacib komponentidir. Qlobal istiləşmə, iqlim dəyişiklikləri, çirklənmə, təbii ehtiyatların tükənməsi və biomüxtəlifliyin azalması kimi problemlər, hər bir ölkəni – o cümlədən Azərbaycanı – təcili və strateji tədbirlər görməyə vadar edir. Bu məqalədə ekologiya anlayışı, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, nazirliyin fəaliyyəti, ekologiya mühəndisliyi sahəsi, vakansiyalar, liseylər, postlar və digər aktual ekoloji məsələlər haqqında geniş məlumat veriləcək.
Ekologiya nədir?
Ekologiya – canlı orqanizmlərin bir-biri və ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən elmdir. Sözü yunan mənşəli “oikos” – ev, mühit və “logos” – elm sözlərindən yaranmışdır. Bu elmin əsas məqsədi təbii sistemlərin funksiyalarını anlamaq, insan fəaliyyəti nəticəsində yaranan problemləri müəyyənləşdirmək və bu problemlərin həlli yollarını tapmaqdır.
Ekologiya eyni zamanda praktiki əhəmiyyət daşıyır. Sənaye və kənd təsərrüfatı fəaliyyəti, urbanizasiya, meşə qırılması, su və hava çirkliliyi kimi amillər təbiətə ciddi təsir göstərir. Bu baxımdan ekologiya yalnız nəzəri sahə deyil, həm də cəmiyyətin yaşamaq hüququnu təmin edən əsas mexanizmlərdən biridir.
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi: Yaranması və Missiyası
Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi (ETSN) 2001-ci ildə yaradılmışdır. Nazirliyin əsas məqsədi ölkənin ətraf mühitinin qorunması, təbii ehtiyatların səmərəli istifadəsi, ekoloji tarazlığın saxlanması və davamlı inkişafın təmin edilməsidir.
Əsas funksiyaları:
- Ətraf mühitin mühafizəsi üzrə normativ hüquqi bazanın hazırlanması;
- Atmosfer havasının, su və torpaq ehtiyatlarının keyfiyyətinə nəzarət;
- Meşə fondunun qorunması və bərpası;
- Bioloji müxtəlifliyin qorunması;
- Ekoloji monitorinqin aparılması;
- Ətraf mühitə dəyən ziyanın qiymətləndirilməsi və aradan qaldırılması;
- Ekoloji maarifləndirmə və ictimaiyyətlə iş.
Nazirlik həmçinin beynəlxalq ekoloji təşkilatlarla əməkdaşlıq edir və bir çox beynəlxalq konvensiyaların iştirakçısıdır. ETSN-in strukturu daxilində müxtəlif departamentlər və tabeli qurumlar fəaliyyət göstərir: Milli Hidrometeorologiya Xidməti, Meşələrin İnkişafı Xidməti, Ətraf Mühitin Monitorinqi Departamenti və digərləri.
Ekologiya Naziri kimdir?
Hazırda (2025-ci ilə olan məlumata əsasən) Ekologiya və Təbii Sərvətlər Naziri Muxtar Babayevdir. O, bu vəzifəyə 2018-ci ildə təyin olunmuşdur. Muxtar Babayev təcrübəli dövlət xadimi və ixtisaslı idarəçidir. Onun rəhbərliyi altında nazirlik bir sıra vacib ekoloji proqramlar həyata keçirmiş, ətraf mühitin qorunmasına dair monitorinqlər gücləndirilmiş, tullantıların azaldılması və bərpa olunan enerji mənbələrinin təşviqi sahəsində irəliləyişlər əldə olunmuşdur.
Ekologiya mühəndisliyi nədir?
Ekologiya mühəndisliyi – texnoloji, bioloji və fiziki üsullardan istifadə edərək ətraf mühitin mühafizəsi və idarə olunması ilə məşğul olan sahədir. Ekologiya mühəndisləri sənaye müəssisələrində, su təmizləyici sistemlərdə, tullantıların idarə olunmasında və ekoloji qiymətləndirmə layihələrində çalışırlar.
Bu ixtisas üzrə ali təhsil müəssisələrində bakalavr və magistr proqramları mövcuddur. Tələbələr ətraf mühitin analiz metodları, ekoloji modelləşdirmə, təbii ehtiyatların idarə edilməsi və ekoloji standartlar barədə dərindən bilik əldə edirlər. Bu sahədə iş imkanları getdikcə artır, çünki dövlət və özəl sektor ətraf mühitlə bağlı məsələlərə daha çox diqqət yetirməyə başlayıb.
Ekologiya Nazirliyində Vakansiyalar və İş İmkanları
Ekologiya Nazirliyində işləmək arzusunda olan şəxslər üçün mütəmadi olaraq vakansiyalar elan edilir. Bu vakansiyalar əsasən mütəxəssis, mühəndis, laboratoriya əməkdaşı, meşəbəyi və ekoloq kimi sahələri əhatə edir.
İşə qəbul prosesində əsasən aşağıdakılar tələb olunur:
- Ali təhsil (ətraf mühit, biologiya, kimya, mühəndislik və s.);
- Dövlət qulluqçusu olmaq üçün dövlət qulluğu imtahanlarının uğurla verilməsi;
- Müsahibədən keçmək;
- Peşəkar bacarıqlar və komanda işi təcrübəsi.
Vakansiyalar əsasən www.cxo.gov.az və ETSN-in rəsmi saytında yerləşdirilir. Gənclər üçün könüllülük proqramları və təcrübə imkanları da təqdim olunur.
Ekologiya liseyi: Yeni nəslin formalaşması
Ekoloji düşüncə və təbiətə sevgi uşaq yaşlarından formalaşmalıdır. Bu məqsədlə Azərbaycanda ekologiya liseyi və bu sahəyə yönəlmiş təhsil müəssisələri fəaliyyət göstərir. Burada şagirdlərə ekoloji tərbiyə verilir, laboratoriyalarla təmin olunmuş dərsliklər, praktik məşğələlər, təbiət ekskursiyaları təşkil olunur.
Liseylərdə yalnız akademik bilik deyil, həm də ekoloji dəyərlər aşılanır. Bu da gələcəkdə təbiəti qoruyan, ekoloji məsuliyyətli vətəndaşların yetişməsinə imkan yaradır.
Ekologiya postları və nəzarət mexanizmləri
Ekologiya postları – ölkə ərazisində yerləşən, ətraf mühitin monitorinqi və çirklənmənin qarşısının alınması məqsədilə qurulmuş nəzarət məntəqələridir. Bu postlar vasitəsilə tullantıların səviyyəsi, hava və su keyfiyyəti, qeyri-qanuni ovçuluq və meşə qırıntılarının qarşısı alınır.
Postlarda çalışan mütəxəssislər müxtəlif analiz alətləri ilə ölçmələr aparır, hesabatlar hazırlayır və ETSN-ə məlumat təqdim edirlər. Bu sistem sayəsində Azərbaycanda ekoloji pozuntuların aşkarlanması və cərimələnməsi daha operativ şəkildə həyata keçirilir.
Ekologiya Nazirliyinin Qaynar Xətti
ETSN-in vətəndaşlar üçün 24/7 fəaliyyət göstərən qaynar xətt xidməti mövcuddur: 168 nömrəsi. Bu xətt vasitəsilə vətəndaşlar:
- Ekoloji pozuntuları bildirə;
- Qanunsuz ağac kəsimlərini xəbər verə;
- Tullantılarla bağlı şikayətlər edə;
- Tövsiyə və suallarını yönləndirə bilərlər.
Qaynar xətt sistemində müraciətlər qeydə alınır və cavablandırılır, ciddi hallarda isə yerində araşdırmalar aparılır.
Azərbaycanın ekoloji gələcəyi və çağırışlar
Azərbaycan ekoloji sabitliyi qorumaq üçün son illərdə bir çox beynəlxalq təşəbbüslərə qoşulmuşdur. Bərpa olunan enerji layihələri (xüsusilə günəş və külək enerjisi sahəsində), yaşıllaşdırma kampaniyaları, su ehtiyatlarının qorunması və tullantıların çeşidlənməsi üzrə maarifləndirmə işləri artırılır.
Lakin çağırışlar da az deyil:
- Şoranlaşma və torpaq deqradasiyası;
- Şəhərlərdə hava çirkliliyi;
- Su çatışmazlığı;
- Ətraf mühitlə bağlı hüquq pozuntuları.
Bu problemlərin qarşısını almaq üçün cəmiyyətin bütün təbəqələri, xüsusilə gənclər, qeyri-hökumət təşkilatları və özəl sektor birgə fəaliyyət göstərməlidirlər.
Ekologiya – təkcə elmi sahə deyil, həm də yaşamaq və yaşatmaq məsuliyyətidir. Azərbaycanın ekoloji təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi mühüm rol oynayır. Nazirliyin fəaliyyəti, ekologiya mühəndisliyi sahəsindəki kadr hazırlığı, ictimai maarifləndirmə, ekoloji nəzarət mexanizmləri və təhsil layihələri ölkənin ekoloji gələcəyinin təminatçısıdır.
Əgər biz təbiəti qoruyur, ona qayğı ilə yanaşırıqsa – gələcək nəsillərə daha sağlam və yaşıl bir dünya miras qoymuş oluruq.
