Baffin Dənizi : Kəşfi, İqlim Xüsusiyyətləri, Hidrologiyası

Baffin dənizi Şimali Amerika ilə Qrenlandiya arasında yerləşən, Arktika okeanının ən böyük və ən maraqlı daxili dənizlərindən biridir. Onun şimalı Qrenlandiya, qərbi Kanada Arktik arxipelaqı, cənubu Labrador yarımadası və şərqi Qrenlandiya ilə əhatə olunub. Dəniz Sakit və Atlantik okeanları arasında mühüm təbii keçid rolunu oynayır, Arktika buzlu sularının qlobal sirkulyasiyasında strateji əhəmiyyət daşıyır. Uzunluğu təxminən 1130 km, maksimal eni 630 km, ümumi sahəsi 689 min km²-ə çatır və dünyanın ən dərin dənizlərindən biridir. Ən dərin nöqtəsi 2136 metrə qədər ölçülür.

Baffin dənizi həm iqlimi, həm su ekosistemi, həm də geoloji və okean axınları baxımından tədqiqatçıların və alimlərin diqqətində olan unikal təbii sistemdir. Dəniz adını məşhur ingilis səyyahı və naviqatoru Uilyam Baffinin şərəfinə alıb. Onun suları hər il qalın buz təbəqəsi ilə örtülür, burada iqlim şərtləri olduqca sərt və dəyişkəndir.

Baffin dənizinin tarixi və kəşfi

Baffin dənizinin Avropa tərəfindən kəşfi XVI əsrin sonlarına və XVII əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. İlk avropalı tədqiqatçılar bölgəni Şimal-Qərb keçidinin axtarışı zamanı araşdırmağa başlamışdılar. 1616-cı ildə ingilis səyyahı Uilyam Baffin və onun komandasının apardığı tədqiqatlar nəticəsində dəniz Avropa xəritələrində öz yerini tapdı və sonralar onun adı ilə adlandırıldı. Qrenlandiyalı inuitlər bu əraziləri min illər boyunca yaşayıb, burada balıqçılıq və ovçuluq edirdilər.

Baffin dənizinin ətrafı, xüsusən Qrenlandiyanın sahilləri və Kanada arxipelaqına bitişik adalar qədimdən ticarət, əhali mübadiləsi və geoloji araşdırmalar üçün strateji məkan olmuşdur. Dəniz Arktika ekspedisiyaları və qütb səfərləri tarixində xüsusi yer tutur.

İqlim xüsusiyyətləri və mövsümi dəyişikliklər

Baffin dənizinin iqlimi son dərəcə soyuq və sərtdir. Qış aylarında dənizin böyük hissəsi qalın buz örtüyü ilə əhatə olunur, yalnız yay aylarında qismən buzlardan azad olur. Yanvar ayında orta temperatur −20°C, iyulda isə +5°C-dən yuxarı qalxmır. Burada atmosfer təzyiqi, küləklərin istiqaməti və sürəti, tez-tez baş verən fırtınalar və güclü qar yağışları iqlim şəraitini daha da çətinləşdirir. Buzlar üzərində tez-tez qütb ayısı, mors, suitilər və digər arktik canlılara rast gəlmək mümkündür.

Yayda Baffin dənizinin buz örtüyü qismən azalır, lakin tamamilə ərimir. Buzlaqlar dəniz ekosisteminin və Arktika sularının əsas formalaşdırıcı amilidir. Son illər qlobal istiləşmə və iqlim dəyişikliyi Baffin dənizində buzun ərimə sürətinin artmasına səbəb olub.

Baffin dənizinin hidrologiyası və okean axınları

Baffin dənizi Arktika okeanının ən mühüm hidrosistemlərindən biri hesab edilir. Dəniz sularına əsas axınlar Qrenlandiya, Qanq, Hədson və Labrador dənizləri vasitəsilə daxil olur. Dənizin şimalı və şərqi hissəsi Arktika sularından, cənubu və qərbi isə Atlantik sularından qidalanır. Baffin dənizi ilə Atlantik okeanı arasında əlaqəni əsasən Davisin boğazı, Arktika ilə isə Smit boğazı və Nares boğazı təmin edir.

Dənizdə axınlar əsasən saat əqrəbi istiqamətində fırlanır, buzlaqların hərəkəti və buzun sürüşməsi bu suların dinamikasını müəyyən edir. Dənizin duzluluq səviyyəsi əsasən 32–34 promil təşkil edir, sahil zolağında və buzlaqların əriyən yerlərində isə duzluluq azalır.

Baffin dənizinin ekosistemi və bioloji müxtəliflik

Baffin dənizi Arktikanın ən zəngin, lakin həm də ən həssas ekosistemlərindən biridir. Burada unikal flora və fauna formalaşıb. Dənizdə əsasən qütb balıqları, xərçəngkimilər, morjlar, suitilər, narval, beluqa balinası, qütb ayısı, arktik quşlar və müxtəlif növ fitoplanktonlar yaşayır. Dənizin bioloji müxtəlifliyi burada qida zəncirinin yüksək səviyyədə olmasını təmin edir.

Qışda və yazda burada baş verən buzun əriməsi və axınların dəyişməsi dənizin ekosistemini zənginləşdirir. Dəniz quşlarının, balinaların və digər canlıların migrasiyası burada çox geniş müşahidə olunur. Eyni zamanda Baffin dənizi yerli inuit icmaları üçün əsas balıqçılıq və ovçuluq məkanıdır.

Baffin dənizində balıqçılıq və iqtisadi fəaliyyət

Baffin dənizinin suları balıqçılıq üçün əlverişli olsa da, sərt iqlim və buzlu şərait iqtisadi fəaliyyəti məhdudlaşdırır. Burada əsasən qütb cod balığı, qrenlandiya paltus balığı, xərçəngkimilər və müxtəlif dəniz məhsulları ovlanır. Son illər texnologiyanın inkişafı və yeni gəmilərin istifadəsi balıqçılıq imkanlarını genişləndirib.

Dəniz sahillərində yerləşən inuit icmaları ənənəvi balıqçılıq və dəniz məhsulları istehsalına əsaslanır. Balıqçılıq və ovçuluq həm də bu ərazilərin əsas iqtisadi gəlir mənbəyidir. Baffin dənizində hidroyenergetika, neft və qaz axtarışları üçün potensial ehtiyatlar olduğu düşünülür, lakin ekoloji risklər səbəbindən kütləvi hasilat yoxdur.

Baffin dənizinin geoloji quruluşu və təbii ehtiyatları

Baffin dənizinin dibi əsasən qalın buzaltı çöküntülər, dəniz gil və qumları, şist və bazalt süxurları ilə zəngindir. Burada qədim zamanlardan müxtəlif təbii ehtiyatların, xüsusilə neft, qaz, mineral resursların olması ehtimal olunur. Son illər beynəlxalq şirkətlər dəniz dibi araşdırmalarını və ekoloji monitorinqləri intensivləşdiriblər.

Geoloji baxımdan Baffin dənizi Kanada qalxanı, Qrenlandiya platforması və Arktika okeanının dərin bölgələri arasında mühüm əlaqə nöqtəsidir. Zəlzələ və tektonik hərəkətlər bəzən dəniz dibində formalaşan çökəklikləri dəyişə bilir.

Ekoloji problemlər və qlobal istiləşmənin təsiri

Baffin dənizi XXI əsrdə iqlim dəyişikliyinin ən həssas məkanlarından birinə çevrilib. Qlobal istiləşmə nəticəsində dəniz buzlarının əriməsi sürətlənir, dəniz səviyyəsində dəyişikliklər müşahidə olunur, ekosistemlər və canlılar üçün yeni risklər yaranır. Buzun azalması bəzi canlıların migrasiyasını, qida zəncirinin balansını pozur.

Baffin dənizinin çirklənməsi, plastik və kimyəvi tullantıların yayılması, gəmiçiliyin artması və neft hasilatı layihələrinin potensial təhlükələri müasir ekoloji çağırışlardandır. Elmi və ekoloji monitorinqlər, yerli icmaların və beynəlxalq təşkilatların birgə fəaliyyəti ekosistemin qorunmasına yönəlir.

Baffin dənizinin geosiyasi və strateji əhəmiyyəti

Baffin dənizi yalnız ekoloji və iqtisadi deyil, həm də geosiyasi baxımdan əhəmiyyətlidir. Şimali Amerika və Qrenlandiya arasında təbii sərhəd rolunu oynayır, Arktika okeanında gəmiçiliyin və ticarət yollarının optimallaşdırılmasında strateji mövqeyə sahibdir. Qlobal istiləşmə nəticəsində buzlar əridikcə yeni dəniz yollarının açılması beynəlxalq rəqabət və nəzarət üçün aktualdır.

Kanada və Danimarka (Qrenlandiya) dənizdə suverenlik, balıqçılıq və təbii ehtiyatlar üzərində müəyyən hüquqlara malikdirlər. Regionun gələcəyi Arktikada gedən geosiyasi dəyişikliklərdən və beynəlxalq razılaşmalardan asılıdır.

Baffin dənizinin turizm və tədqiqat perspektivləri

Baffin dənizi təkcə elm adamları üçün deyil, həm də ekoturizm və ekstremal turizmlə maraqlananlar üçün unikal məkan sayılır. Buzlu sular, təbiət möcüzələri, nadir heyvanlar və təmiz qütb havası buranı nadir və cazibədar məkan edir. Burada qütb səyahətləri, buzda gəmi turları, arktik heyvanların müşahidəsi və ekstremal ekspedisiyalar təşkil olunur.

Alimlər üçün isə Baffin dənizi Arktika elminin, okeanoqrafiyanın, iqlim dəyişikliyi və ekosistem tədqiqatlarının əsas bazalarından biridir.

Baffin dənizi yalnız coğrafi və təbii baxımdan deyil, həm də ekoloji, iqtisadi, elmi və geosiyasi cəhətdən Şimal qütb zonasında bənzərsiz əhəmiyyətə malikdir. Onun zəngin ekosistemi, unikal iqlimi, qədim tarixi, bioloji və geoloji sərvətləri müasir elmin və cəmiyyətin daim diqqət mərkəzindədir. Baffin dənizi iqlim dəyişikliyinin, qlobal sirkulyasiya proseslərinin və ekoloji problemlərin öyrənilməsi üçün vacib bir təbii laboratoriyadır. Bu ərazinin qorunması və davamlı inkişafı gələcək nəsillər üçün Şimalın xəzinəsi olaraq qalacaq.

Ən Çox Verilən Suallar