Bamiyə : Yetişdirilməsi,Toxumu, Tərkibi

Bamiyə (latınca Abelmoschus esculentus), dünyada və Azərbaycanda geniş yayılmış, qədimdən tərəvəz kimi istifadə olunan unikal bitkilərdən biridir. Onun vətəni Afrikanın şimal-şərqi və Efiopiya bölgəsi hesab olunur, lakin bamiyə əsrlər ərzində Asiya, Orta Şərq və Aralıq dənizi ölkələrinə, buradan isə bütün dünyaya yayılıb. Bitkinin ləzzətli meyvəsi, toxumları, bəzən hətta yarpaqları da qida və dərman məqsədilə istifadə olunur.

Bamiyə Malvaceae (şənbəgülü) fəsiləsinə aiddir, illik bitkidir. O, isti və rütubətli iqlimi sevir, 1-2 metrədək boy ata bilir. Bitkinin kök sistemi güclü inkişaf edib, yarpaqları iri, dərin parçalanmış və yaşıl rəngdədir. Bamiyənin çiçəkləri böyük, sarı və ya krem rəngli olur, meyvələri isə silindrik, uzunsov və barmaqlıqlara bənzər formada inkişaf edir. Meyvənin səthi azca tükcüklü və yaşıl olur, yetişdikcə isə bəzən açıq sarımtıl rəngə çalır. Hər meyvənin içində onlarla qara və ya tünd yaşıl toxum yerləşir.

Bamiyə yetişdirilməsi və aqrotexnikası

Bamiyə Azərbaycanda əsasən Abşeron, Kür-Araz ovalığı, Cənub bölgələri və Aran rayonlarında becərilir. Bitki istiliksevərdir, şaxtaya və soyuğa qarşı həssasdır. Toxumlar 15-18°C-dən yuxarı temperaturda, yaxşı isinmiş torpaqda cücərir. Əkin üçün optimal vaxt yazın sonu – yayın əvvəlləridir. Toxumlar birbaşa açıq torpağa, bəzən də əvvəlcədən hazırlanmış şitillərə əkilir.

Bamiyə işıqlı və qidalı torpaqda daha yaxşı inkişaf edir, rütubəti və dövri suvarmanı sevir. Çiçəkləmə və meyvəvermə dövründə torpağın nəm saxlanması məhsuldarlığı artırır. Xəstəlik və zərərvericilərə qarşı davamlılıq baxımından bamiyə nisbətən dayanıqlıdır. Əkinçilikdə əsas amillər: torpağın hazırlanması, lazımi mineral gübrələrin verilməsi, suvarma və alaq otlarının təmizlənməsidir.

Bamiyə meyvəsinin biokimyəvi tərkibi və qida dəyəri

Bamiyə meyvəsi qida və pəhriz dəyərinə görə çox yüksək qiymətləndirilir. O, tərkibində bol miqdarda su (təxminən 80-90%), karbohidratlar, pektin, selüloza, vitaminlər (A, C, K, B qrupu), minerallar (kalium, kalsium, maqnezium, dəmir, fosfor), amin turşuları və antioksidant maddələr daşıyır. Bamiyənin mucilaginous (şirəli, yapışqan) tərkibi həzm sisteminin fəaliyyəti üçün çox faydalıdır, bağırsaqları təmizləyir, mədə turşusunu tənzimləyir və qəbizliyin qarşısını alır.

Bamiyə aşağı kalorili bitkidir, pəhriz saxlayan, diabet, ürək-damar və mədə-bağırsaq problemləri olan insanlar üçün əvəzsizdir. Tərkibindəki ləvazimatlar immun sistemini gücləndirir, qanda xolesterini və şəkəri tənzimləyir. Bamiyə A və C vitaminləri ilə zəngindir, orqanizmin antioksidant müdafiəsini artırır.

Bamiyə toxumu: tərkibi, faydası və istifadə sahələri

Bamiyə toxumu bitkinin ən dəyərli hissələrindən biridir. Toxumlar oval formalı, tünd rəngli, bərk səthli və kiçik ölçülüdür. Onun tərkibində yağ (xüsusən omeqa-6 yağ turşuları), zülal, lif, vitaminlər, minerallar və fitosterollar var. Bamiyə toxumu qədim dövrlərdən qəhvə əvəzedicisi, həm də xalq təbabətində dərman məqsədilə istifadə edilib.

Toxumların un halında qida məhsullarına əlavə edilməsi, yağının çıxarılıb kosmetika və dərman sənayesində istifadə olunması geniş yayılıb. Bamiyə toxumundan çıxarılan yağ dərinin nəmləndirilməsi, saçların bərpası və immunitetin artırılması üçün tətbiq edilir. Eyni zamanda, toxum infuziyası şəkərli diabet, böyrək və sidik yolları problemlərinin təbii müalicəsində xalq arasında məşhur vasitədir.

Bamiyənin xalq təbabətində və tibbdə istifadəsi

Bamiyə və bamiyə toxumu xalq təbabətində çoxdan müxtəlif xəstəliklərin profilaktika və müalicəsində tətbiq olunur. Bamiyə bədəndə iltihab əleyhinə, antiseptik və yumşaldıcı təsirə malikdir. O, öskürək, bronxit, həzm problemləri, qaraciyər xəstəlikləri, sidikqovucu kimi, həmçinin immuniteti artırmaq məqsədilə istifadə edilir.

Bamiyə toxumu mədə-bağırsaq traktı üçün, xüsusilə qəbizlik, gastrit, bağırsaq hərəkətsizliyi, ürəkbulanma və qıcqırma hallarında effektivdir. Onun antioksidant və iltihab əleyhinə xüsusiyyətləri müasir tibbdə, dərman preparatlarında, təbii qida əlavələrində qiymətləndirilir.

Bamiyənin kulinariya və qastronomiyada rolu

Bamiyə Azərbaycan mətbəxində, eləcə də Yaxın Şərq, Qafqaz və Hindistan yeməklərində xüsusi yer tutur. Onun meyvəsi təzə, bişmiş, duza qoyulmuş, marinad və turşular şəklində süfrəyə təqdim olunur. Bamiyədən şorba, plov, güveç, tərəvəz yeməkləri, salat və ləvəngilər hazırlanır.

Bamiyənin mucilaginous xüsusiyyəti yeməyə xüsusi yumşaqlıq və dad verir. Bəzi xalqlar bamiyəni ədviyyatlı sous və şirin qidalara da əlavə edirlər. Bamiyə toxumu isə həm ədviyyat, həm də qəhvə əvəzi kimi istifadə olunur.

Bamiyə toxumunun əkin və yetişdirilməsində rolu

Bamiyənin əkin materialı – məhz toxumdur. Yüksək məhsuldarlıq və keyfiyyət üçün ən sağlam, iri, xəstəliklərə davamlı toxumlar seçilməlidir. Toxumlar əkin qabağı bir neçə saat suda və ya böyüməni sürətləndirən məhlulda isladılır, sonra 3-4 sm dərinlikdə torpağa basdırılır. Toxumların cücərmə faizi və inkişaf tempi torpaq temperaturu, rütubət və işıqlanma ilə sıx bağlıdır.

Əldə olunan bamiyə toxumu növbəti illərdə də əkilmək üçün qorunur. Əkin üçün yığılan toxumlar quru, sərin, havalı şəraitdə saxlanılmalıdır. Bamiyə toxumunun düzgün seçilməsi, saxlanılması və əkilməsi yüksək məhsulun əsas şərtidir.

Bamiyə bitkisinin becərilməsində əsas problemlər və həll yolları

Bamiyə əsasən yüksək istilik və nəm tələb edən, şaxtaya həssas bitkidir. Onun becərilməsində əsas problemlərdən biri torpağın duzlaşması, bəzən həşərat və xəstəliklər, həddindən artıq və ya qeyri-kafi suvarmadır. İqlim dəyişkənliyi, quraqlıq, keyfiyyətsiz gübrələmə və zərərvericilər məhsuldarlığa mənfi təsir göstərə bilər.

Ən yaxşı nəticə üçün dövri torpaq dəyişməsi, ekoloji təmiz gübrələr, mexaniki alaq təmizləmə və profilaktik müalicə tədbirləri tətbiq olunur. Bəzi kənd təsərrüfatı texnologiyaları toxumların müqavimətini artırmaq üçün selektiv üsullar tətbiq edir.

Bamiyənin iqtisadi və sosial əhəmiyyəti

Bamiyə Azərbaycan kənd təsərrüfatında həm ailə təsərrüfatları, həm də kiçik sahibkarlar üçün gəlir mənbəyidir. İqlimə uyğunluğu, məhsuldarlığı, asan saxlanması və yüksək qida dəyəri onun bazarda daim tələbatını təmin edir. Yerli bazarda bamiyə, həmçinin konservləşdirilmiş və qurudulmuş formada da satılır.

Bamiyə məhsulu, toxumu və ondan əldə edilən məhsullar kənd əhalisi üçün sosial-iqtisadi əhəmiyyət daşıyır. Eyni zamanda, ekoloji təmiz və sağlam qida vasitəsi kimi müasir pəhrizlərdə, sağlamlıq proqramlarında, restoran və ictimai iaşə müəssisələrində geniş istifadə edilir.

Bamiyənin ekoloji üstünlükləri və gələcək perspektivləri

Bamiyə sürətlə böyüyən, torpağı qoruyan, eroziyanı azaldan və ekosistemdə bioçeşidliliyin qorunmasına kömək edən bitkidir. Onun yetişdirilməsi az su və kimyəvi gübrə tələb etdiyindən ekoloji təsiri aşağıdır. Gələcəkdə bamiyə biotexnologiya, ekoloji kənd təsərrüfatı və funksional qida sənayesində daha geniş yayılacaq.

Bamiyənin orqanizmdə toksinləri atması, qanda şəkərin və xolesterinin tənzimlənməsi, bitkinin insan sağlamlığında və ekosistemdəki rolunu daha da önə çıxarır. Müasir seleksiya və innovativ aqrotexnologiyaların tətbiqi ilə bamiyənin məhsuldarlığı və keyfiyyəti yüksəlməkdə davam edir.

Bamiyə və bamiyə toxumu təbiətin Azərbaycan xalqına bəxş etdiyi ən dəyərli bitkilərdən biridir. O, həm mətbəx, həm səhiyyə, həm kənd təsərrüfatı, həm də ekologiya baxımından geniş istifadə olunur və insan sağlamlığı üçün böyük faydalar verir. Bamiyə əkinçiliyi, toxumun düzgün seçilməsi, məhsulun istehlakı və emalı kənd təsərrüfatında və sağlam qidalanma mədəniyyətində özünəməxsus yerə malikdir. Bamiyə gələcəyin kənd təsərrüfatı və sağlam qida trendlərində önəmli mövqeyini qoruyur.

Ən Çox Verilən Suallar