Baqqal sözü Azərbaycan dilində qədimdən işlənən və əsasən gündəlik tələbat mallarının, ərzaq məhsullarının satışı ilə məşğul olan xırda pərakəndə satıcını və ya bu cür dükan işlədən şəxsi ifadə edir. Söz kökündə ərəb mənşəli “bəqqāl” termini dayanır. Ərəb dilində “bəqqal” (“بَقَّال”) sözü “tərəvəz satan”, “bağ-bostan məhsulları satıcısı”, “ərzaq pərakəndəçisi” kimi başa düşülür. Tarixən bu termin Orta Şərq, Qafqaz və Mərkəzi Asiya xalqlarının dillərində eyni semantik məzmunla işlənmiş, tədricən gündəlik məişət leksikonunun ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Türk dillərində, o cümlədən, Osmanlı dönəmində “bakkal” kimi işlənib və bu forma bu gün də Türkiyə türkcəsində geniş yayılıb.
Baqqal sözü yalnız bir peşəni deyil, həm də məhəllə mədəniyyətinin, sosial həyatın bir atributu olaraq formalaşıb. Onun mənasında xırda dükan, pərakəndə satış, insanlara yaxınlıq və ailəvi iş prinsipi kimi semantik çalarlar mövcuddur.
Tarixdə baqqal dükanlarının yaranması və inkişafı
Baqqal dükanlarının yaranma tarixi insan cəmiyyətində ticarət və pul mübadiləsinin formalaşması ilə sıx bağlıdır. İlk şəhər mərkəzlərinin, bazar meydanlarının və ticarət yollarının meydana çıxması ilə birlikdə ərzaq və gündəlik malların satışı üzrə ixtisaslaşmış xırda dükanlar formalaşdı. Şərqdə, xüsusilə Orta əsrlərdə baqqallar həm şəhərlərdə, həm də kəndlərdə əsas ticarət mərkəzlərindən biri olub. Bakı, Şamaxı, Gəncə, Naxçıvan kimi qədim şəhərlərdə baqqalların məhəllə həyatında rolu böyük idi.
Bu dükanlar ailəvi idarə olunurdu, əksər hallarda nəsildən-nəslə ötürülən bir iş sahəsi hesab edilirdi. Baqqal dükanlarının əsas xüsusiyyəti əhali ilə birbaşa ünsiyyətdə, kredit və etibar əsasında, müxtəlif təbəqələrin gündəlik ehtiyaclarını ödəməsi idi.
Baqqal peşəsinin sosial və mədəni rolu
Baqqal sadəcə ticarətçi deyil, həm də məhəllənin, küçənin sosial həyatında vacib rol oynayan şəxslərdən biri olub. O, bir növ informasiya mənbəyi, məhəllə ağsaqqalı, köməkçi, bəzən hətta borc verən, uşaqlara diqqət göstərən, ailələrin gündəlik problemləri ilə maraqlanan insandır. Xüsusilə keçmiş dövrlərdə əhali gündəlik məhsulu baqqaldan, etibar və ünsiyyət əsasında alırdı.
Baqqal dükanı məhəllənin görüş yeri, söhbət, məsləhətləşmə və sosial təmas məkanı sayılırdı. Çox vaxt uşaqlar üçün ilk qazanc və əmək təcrübəsi də məhz baqqal dükanında olurdu. Baqqal həm də əhalinin ehtiyac və dəyişən sosial vəziyyətini, qiymətlərin dalğalanmasını, yeni məhsulların bazara çıxmasını ən yaxşı bilən adam hesab olunurdu.
Baqqal sözünün Azərbaycan dilində işlənməsi və sinonimləri
Azərbaycan dilində “baqqal” sözünün bir sıra sinonim və yaxın məna daşıyan formaları da mövcuddur: dükançı, ərzaqçı, pərakəndəçi, xırda satıcı, ərzaq dükanı işlədən və s. Lakin “baqqal” sözü məhz ənənəvi və klassik kiçik məhəllə dükanının sahibini, ərzaq məhsullarının əsas mənbəyini ifadə edir.
Bəzi bölgələrdə və şivələrdə “bakal”, “bakkal”, “bağal” kimi formaları da işlədilir. Müasir dövrdə isə “market”, “supermarket” kimi terminlər baqqal anlayışını xeyli dərəcədə kölgədə qoysa da, məhəllə dükanları hələ də “baqqal dükanı” adı ilə tanınır və xüsusən yaşlı nəsil arasında populyarlığını qoruyur.
Baqqal peşəsinin klassik xüsusiyyətləri
Ənənəvi baqqal dükanı adətən kiçik bir otaq və ya açıq səki üzərində yerləşən, bir ailənin idarə etdiyi, əsasən əl əməyinə əsaslanan, gündəlik tələbat malları və ərzaq məhsullarının satıldığı yerdir. Burada adətən un, şəkər, çay, yağ, duz, konfet, çörək, süd məhsulları, siqaret, sabun və s. kimi gündəlik məhsullar satılır.
Baqqal dükanında mal çeşidi çox olmasa da, əsas ehtiyacı ödəyəcək hər şey tapılırdı. Məhsulların bir hissəsi toplu şəkildə, digər hissəsi isə kiçik porsiyalarda satılırdı. Baqqalın işi alverçiliklə bərabər, insanlara xidmət və məhəllə əhalisinə yaxınlıq üzərində qurulurdu.
Baqqal sözünün ədəbiyyat və folklorda yeri
Azərbaycan ədəbiyyatında və şifahi xalq yaradıcılığında baqqal obrazı tez-tez təsvir olunub. Bayatılarda, lətifələrdə, klassik və müasir bədii nümunələrdə baqqal dükanı cəmiyyətin gündəlik həyatının, adət və ənənələrinin, insan münasibətlərinin poetik ifadə vasitəsinə çevrilib. Ənənəvi nağıllarda baqqal bəzən müdrik, bəzən hiyləgər, bəzən də sadə və zəhmətkeş obraz kimi təqdim olunur.
“Baqqalın hekayəsi”, “Baqqal dükanında” kimi motivlərdə insanın əməksevərliyi, etibarı, dürüstlüyü, bəzən isə sosial və iqtisadi dəyişikliklər qarşısında yaşadığı çətinliklər təsvir edilib.
Müasir dövrdə baqqal dükanlarının sosial və iqtisadi transformasiyası
Müasir dövrdə iri ticarət şəbəkələrinin və supermarketlərin yayılması nəticəsində klassik baqqal dükanları əvvəlki kimi geniş yayılmasa da, hələ də şəhərlərin və kəndlərin məhəllə və küçələrində öz yerini qoruyur. Xüsusən iri şəhərlərdə “24 saat açıq baqqal”, “yerli baqqal”, “məhlə dükanı” kimi kiçik müəssisələr gündəlik tələbatı ödəyir.
Baqqal dükanları fərdi sahibkarlıq, ailə biznesi və kiçik ticarət ənənəsinin davamıdır. Onlar həm rahat alış-veriş, həm də şəxsi münasibət, insanlara yaxınlıq, tez və əlçatan xidmət baxımından müştəri üçün cəlbedici olaraq qalır. Baqqal dükanları ətraf mühitə və lokal icmaya daha həssas yanaşır, fərdi ehtiyaclara sürətli reaksiya verir, sosial əlaqəni qoruyur.
Baqqal və kiçik sahibkarlığın inkişafı
Baqqal dükanları kiçik və orta sahibkarlığın inkişafında xüsusi rol oynayıb. Sovet dövründə kooperativ dükanlar, müstəqillik illərində isə fərdi sahibkarların təşəbbüsü ilə yüzlərlə yeni baqqal dükanı açıldı. Bu biznesin əsas üstünlüklərindən biri işin ailə içində, nəsildən-nəslə ötürülməsi, ailə və qonşuluq ənənəsinin qorunmasıdır. Baqqal dükanı həm də gənclər üçün ilk əmək təcrübəsi, sahibkarlıq vərdişi, pul və müştəri ilə işləmək bacarığı qazandıran bir məktəbə çevrilib.
Baqqal sözü müxtəlif dillərdə və mədəniyyətlərdə
“Baqqal” termini bir çox Şərq və Türk dünyası ölkələrində oxşar formada işlənir. Türk dilində “bakkal”, ərəb ölkələrində “bəqqal”, fars dilində “baqqal”, urdu və hind dillərində “bəqqal”, rus dilində isə daha çox “бакалейщик” kimi işlədilir. Bu terminlərin hamısı gündəlik ərzaq və pərakəndə satış anlamında işlədilir və ticarət mədəniyyətinin ortaq atributudur.
Baqqal dükanlarının gələcək perspektivləri
Rəqəmsal texnologiyaların, onlayn ticarətin və iri marketlərin inkişafına baxmayaraq, kiçik baqqal dükanlarının şəhər və kənd həyatında sosial və ekoloji rolu əvəzolunmaz qalır. Onlar lokal məhsulların təşviqi, ekoloji təmizlik, yerli icmanın dəstəklənməsi, operativ və çevik xidmət, sosial ünsiyyət baxımından hələ də əhəmiyyətli mövqedədir. Müasir tendensiyalarda baqqal dükanları yeni texnologiyalara uyğunlaşır, elektron ödəmə, çatdırılma və sosial şəbəkələr üzərindən müştəri xidmətləri göstərir.
Baqqal sözü və onun ifadə etdiyi məna yalnız bir peşə və ya ticarət sahəsi deyil, həm də Azərbaycan cəmiyyətinin, məhəllə və ailə münasibətlərinin, insan ünsiyyətinin, əməksevərliyin, kiçik sahibkarlığın, sosial məsuliyyətin və tarixi ənənənin simvoludur. Baqqal dükanı keçmişdən bu günə həm gündəlik həyatın ayrılmaz tərkib hissəsi, həm də məhəllə mədəniyyətinin qoruyucusu və sosial əlaqələrin daşıyıcısı kimi öz dəyərini saxlayır.
Ən Çox Verilən Suallar
Baqqal sözü gündəlik tələbat mallarının, əsasən ərzaq məhsullarının satışı ilə məşğul olan pərakəndə satıcını və ya bu dükanı ifadə edir. Söz ərəb mənşəlidir və ‘tərəvəz satan’, ‘ərzaqçı’ anlamına gəlir.
Baqqal dükanı əsasən kiçik, ailəvi idarə olunan, məhəllədə yerləşən, gündəlik ərzaq məhsullarının satıldığı yerdir. Market və supermarketlər isə böyük, zəncirvari ticarət müəssisələri, geniş çeşid və müasir formatda işləyir.
Baqqal peşəsi Azərbaycan məhəllə həyatının, sosial münasibətlərin, kiçik ticarətin və insan ünsiyyətinin mühüm bir hissəsidir. Ədəbiyyat və folklorda bu obraz tez-tez təsvir olunur.
Baqqal sözü ərəb dilindən keçib, əsas mənası ‘bəqqal’ – tərəvəz və gündəlik ərzaq məhsulları satıcısıdır. Türk, fars və digər dillərdə də eyni və ya oxşar məna daşıyır.
Müasir dövrdə baqqal dükanları hələ də məhəllə və küçələrdə əsas tələbat mallarını, lokal məhsulları, tez və operativ xidməti təmin edən kiçik biznesdir.
Ərzaq və gündəlik tələbat mallarının satışı, müştəri ilə ünsiyyət, kredit və etibar əsasında xidmət, məhəllə həyatına sosial dəstək baqqalın əsas vəzifələridir.
‘Dükançı’, ‘ərzaqçı’, ‘pərakəndəçi’, ‘xırda satıcı’ və ‘marketçi’ kimi sinonimlər işlədilir, lakin ‘baqqal’ sözü ənənəvi və xüsusi mənalıdır.
Baqqal dükanında un, çay, şəkər, yağ, duz, süd məhsulları, çörək, konfet, siqaret və digər gündəlik ərzaq və məişət malları satılır.
Yeni texnologiyaların yayılmasına baxmayaraq, baqqal dükanları sosial yaxınlıq, lokal məhsul və operativ xidmət üstünlükləri ilə gələcəkdə də aktual olacaq.
Baqqal obrazı ədəbiyyatda sadə, əməksevər, sosial münasibətləri qoruyan, bəzən isə müdrik və ya hiyləgər insan kimi təsvir edilir.
