Bakı Dövlət Universitetinin Fəlsəfə kafedrası Azərbaycanda akademik düşüncənin ən köklü ocaqlarından biri sayılır. 1919-cu ildə universitet təsis ediləndən az sonra yaradılmış ilk fənn qruplarından biri məhz fəlsəfə idi; həmin dövrdə bu sahə Azərbaycanın gələcək elmi elitasını formalaşdırmaq üçün zəruri fundament rolunu oynayırdı. Kafedranın təşəkkülündə klassik rus fəlsəfəsi təhsili almış professorlar, Berlin və Paris universitetlərindən gələn gənc azərbaycanlı mühacir alimlər iştirak edirdi. Onların ortaq məqsədi Qafqazın çoxmillətli mühitində düşüncə mədəniyyətini yüksəltmək, milli intibah hərəkatına elmi əsas vermək idi. Sovet dövrünün ideoloji sərhədləri çərçivəsində belə kafedra özünün metodoloji cəfakeşliyini qorumağa çalışdı, materializm dünyagörüşünü dialektik planda repertuara daxil etsə də, varlıq və idrak məsələlərini müştəriləşdirən yenilikçi tədqiqatlar da apardı. Müstəqillik illərində fəlsəfə tədrisi yeni prioritetlər qazandı: qloballaşma, hüquqi dövlət, vətəndaş cəmiyyəti, elm fəlsəfəsi, bioetika kimi modullar proqramlara əlavə edildi. Hazırda kafedra on bir professor, on beş dosent, iki baş müəllim və beş gənc tədqiqatçıdan ibarət heyətlə fəaliyyət göstərir; hər il bakalavr səviyyəsində minə yaxın tələbəyə ümumi fəlsəfə, magistr və doktorant pilləsində isə ontologiya, epistemologiya və etikaya dair ixtisas kursları tədris olunur. Elmi istiqamətlər arasında Şərq fəlsəfəsi və Azərbaycan fəlsəfi irsinin araşdırılması mühüm yer tutur; Nizami, Füzuli, Mirzə Fətəli Axundzadə və Cəlil Məmmədquluzadənin metafizik motivləri müasir metodlarla şərh edilir. Kafedra Avropa Universitetlər Birliyinə üzv olan bir neçə ali məktəblə ikili diplom və birgə seminarlar təşkil edir, tələbələr Erasmus+ dəyişmə proqramında iştirak edərək Boloniya prosesinin elmi mühitini yaxından tanıyırlar. Fəlsəfə kafedrasının kitabxanasında latınca fəlsəfi lüğətlərdən tutmuş yeni nəsil analitik fəlsəfə dərsliklərinə qədər zəngin fond mövcuddur; bu, tələbə və tədqiqatçılara mövzunu geniş spektrdə araşdırmağa imkan yaradır. İctimai diskursda intellektual debata ehtiyac artdıqca kafedranın təşkil etdiyi açıq mühazirələr, “round-table”lər və fəlsəfə klubları gənclərin tənqidi düşüncə bacarığını inkişaf etdirməyə yönəlir.
Təşkilati struktur
Kafedra fakültənin akademik şurasına tabedir və ildə dörd dəfə elmi-sərbəst iclas keçirməklə strategiyasını yeniləyir. İclaslarda tədris planı, tədqiqat layihələri və beynəlxalq əməkdaşlıq gündəmi müzakirə olunur.
Əsas idarəetmə bloku üç sektordan ibarətdir: tədris-metodiki, elmi-tədqiqat və xarici əlaqələr. Tədris-metodiki sektor sillabusların Boloniya sistemi üzrə kredit balansına uyğunlaşdırılmasına cavabdehdir, elmi-tədqiqat sektoru qrant layihələrinin koordinasiyasını aparır, xarici əlaqələr bloku isə beynəlxalq partnyorlarla ikili dərs planları hazırlayır.
Tədris modullarının məzmunu
Bakalavr mərhələsində müəllimlər fəlsəfəyə giriş, məntiq, etik nəzəriyyələr, estetika və elm metodologiyası kimi baza fənlərini tədris edirlər. Həftəlik dərs yükü 48 kreditdən ibarətdir və hər fənn üçün seminar-mühazirə nisbəti 2/1 formatında qurulur.
Magistr pilləsində kurslar dərin ixtisas modullarına bölünür. Ontologiya və fenomenologiya, idrak nəzəriyyəsi, siyasi fəlsəfə, müasir etik konsepsiyalar, elm və texnologiya fəlsəfəsi kimi fənlər tələbəyə tədqiqat metodlarını tətbiq etməyi öyrədir. Mentor sistemi hər magistrantın dissertasiya mövzusunu mərhələlərlə izləyir.
Elmi tədqiqat istiqamətləri
Kafedranın prioritet mövzularından biri Azərbaycan fəlsəfi irsində humanitar modernləşmə problemləridir. Bu layihə çərçivəsində XIX əsr milli romantizm hərəkatı yeni‐kantiçi təhlillə müqayisə edilir.
Digər istiqamət qloballaşma şəraitində hüquqi şüurun transformasiyasıdır; tədqiqat qrupu mülkiyyət və hüquq fəlsəfəsində yerli qanunvericiliyin Avropa İnsan Haqları Konvensiyası ilə uzlaşmasını analiz edir.
Beynəlxalq əməkdaşlıq və akademik mobillik
Kafedra 2018-ci ildən Paris Nanter Universitetinin Fəlsəfə fakültəsi ilə Erasmus+ çərçivəsində tələbə-müəllim mübadiləsi həyata keçirir. Beş illik statistikaya görə, hər il dörd bakalavr və iki magistr tələbəsi Fransa universitetində bir semestr oxuyur.
Helsinki Universitetinin Fenomenologiya Mərkəzi ilə birgə “Subyekt və texnologiya” adlı qrant layihəsi isə süni intellekt etikası mövzusunu əhatə edir. Nəticələr “Springer” nəşriyyatında kollektiv monoqrafiya kimi çap edilməkdədir.
Nəşriyyat fəaliyyəti və elmi jurnal
2015-ci ildən kafedra “Azərbaycan Fəlsəfəsi və İnsan Elmləri” adlı indeksləşdirilən elmi jurnal nəşr etdirir. İl ərzində iki nömrə çap olunur, redaksiya heyətinə Türkiyə, Almaniya, Rusiya və Gürcüstandan mütəxəssislər daxildir.
Jurnalın məqsədi regionun fəlsəfi diskursunu beynəlxalq elmi dairələrə tanıtmaqdır. Hər məqalə antiplagiat proqramından keçir, iki kor-referi tərəfindən anonim rəy alır və APA standartında biblioqrafiya tələb olunur.
Tələbə elmi cəmiyyətinin fəaliyyəti
Fəlsəfə kafedrasına bağlı Fikir Klubunda tələbələr həftəlik seminar keçir, klassik əsərləri oxuyur və müasir elmi məqalələri müzakirə edirlər. Klubun illik konfransında ən yaxşı tələbə tədqiqat işi xüsusi diplomla mükafatlandırılır.
Həmçinin “Debat formatında fəlsəfə” layihəsi çərçivəsində tələbələr Karl Popper qaydasına əsaslanan debat turnirlərində iştirak edir. Layihə onların arqumentasiya bacarığını və məntiqi təfəkkürünü gücləndirir.
Fakültə heyətinin tərkibi
Professor-müəllim heyəti multikultural profildən ibarətdir. Hazırda on bir professorun üçü Almaniya doktoranturası, biri isə ABŞ Fulbright proqramı məzunudur.
Gənc müəllimlər qrupu ikili doktorantura modelində təhsil alır; onlardan ikisi Leiden Universitetində, biri Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetində dissertasiya müdafiəsinə hazırlaşır. Bu sinerji kafedranın elmi səviyyəsini yüksəldir.
İctimai maarifçilik və açıq mühazirələr
Kafedra ayda bir dəfə Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasında açıq mühazirə təşkil edir. Mövzulara bioetika, ətraf mühit fəlsəfəsi, rəqəmsal humanitar elmlər daxildir.
Bu tədbirlər yalnız tələbələri deyil, geniş tamaşaçı kütləsini elmi müzakirəyə cəlb edir. İştirakçılar sual-cavab sessiyasında aktual problemlər barədə alimlərlə dialoq aparmaq imkanı qazanırlar.
İl | Professor | Dosent | Baş müəllim | Tədqiqatçı | Doktorant |
---|---|---|---|---|---|
2020 | 9 | 13 | 3 | 4 | 12 |
2021 | 10 | 14 | 3 | 4 | 14 |
2022 | 11 | 15 | 2 | 5 | 16 |
2023 | 11 | 15 | 2 | 5 | 17 |
2024 | 11 | 15 | 2 | 5 | 18 |
Bakı Dövlət Universitetinin Fəlsəfə kafedrası təkcə auditoriya məkanında mühazirə oxumaqla kifayətlənmir, millətin düşüncə ehtiyaclarını qarşılayan strateji mənəvi laboratoriyaya çevrilir. Kafedranın elmi məktəbi dialektik materializm, fenomenologiya, analitik fəlsəfə və Şərq metafizikasını bir mozaikada birləşdirərək tələbələrə alternativ nəzəri çərçivələr təqdim edir. Akademik proqramların çevikliyi gənclərin maraqlarına uyğun fərdi təhsil trayektoriyası qurmağa imkan verir, dissertasiya mövzuları isə cəmiyyətdə mövcud problemlərlə paralelləşdirilir. Kafedranın beynəlxalq partnyorları, xaricdə dissertasiya müdafiə edən gənc tədqiqatçıları və indeksləşdirilən jurnalı Azərbaycan fəlsəfi fikrini qlobal elm səhnəsinə çıxarır. Eyni zamanda açıq mühazirələr və Fikir Klubu vasitəsilə ictimaiyyətdə tənqidi düşüncə mədəniyyəti formalaşdırılır, bu isə demokratik cəmiyyətin intellektual dayağını gücləndirir. Nəşriyyat fəaliyyətinin şəffaf referi prosesi elmi etikaya xidmət edir və məqalələrin keyfiyyətini qoruyur. Laboratoriya və simpozium layihələri tələbələri elmi araşdırmaya erkən cəlb edir, onların analitik səriştəsini artırır. Bütün bu addımlar göstərir ki, BDU Fəlsəfə kafedrası milli ali təhsil sisteminin nəzəri təməl sütunlarından biridir və gələcəkdə də intellektual mühitin aparıcı generatoru kimi rolunu saxlayacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
Kafedranın formalaşma tarixi universitetin 1919-cu ildə təsisindən qısa müddət sonrasına təsadüf edir. İlk rəsmi sənədlərdə 1920-ci ilin mart ayı fəlsəfə fənn qrupunun yaranma tarixi kimi qeyd olunur. O vaxt kafedrada cəmi üç müəllim çalışırdı. Hazırda heyətin sayı onlarla alimdən ibarətdir.
Bakalavr pilləsində tələbələr fəlsəfə ixtisası üzrə sosial elmlər bakalavri dərəcəsi alırlar. Magistr dastayısı isə fəlsəfə və sosial fikir tarixi, eləcə də etik tədqiqatlar kimi sahələr üzrə verilir. Doktorantura pilləsində fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi müdafiə olunur. Elmi rəhbərlər beynəlxalq referanslı sütun əsərlərin müəllifləridir.
Bakalavr səviyyəsində mühazirələr əsasən Azərbaycan dilində aparılır, lakin məntiq və mənbəşünaslıq kimi fənlərdə tələbələrin ingilis məqalələri oxuması təşviq edilir. Magistr modulunda seçmə fənlərin 40 faizi ingilis dilində tədris olunur. Doktorantlar dissertasiyanın ən azı bir bölməsini ingilis və ya rus dilində yazmalıdırlar. Bu tələblər beynəlxalqlaşma məqsədinə xidmət edir.
2015-ci ildən çap olunan “Azərbaycan Fəlsəfəsi və İnsan Elmləri” jurnalı kafedranın əsas elmi tribunasıdır. Jurnal ildə iki dəfə nəşr edilir və məqalələr antiplagiat yoxlamasından keçir. Redaksiya heyətində bir neçə xarici professor var. Məqalələr APA formatında hazırlanır və anonim rəy prosedurundan keçir.
Parisdəki Nanter Universiteti ilə tələbə mübadiləsi, Helsinkidəki Fenomenologiya Mərkəzi ilə süni intellekt etikası layihəsi aktivdir. Bundan başqa, Leiden Universiteti ilə İslam fəlsəfəsi üzrə ortaq yay məktəbi keçirilir. Layihələr qrant əsaslı maliyyələşir və iştirakçılar xaricdə praktik seminar əldə edirlər. Bu təcrübə tədqiqat keyfiyyətini yüksəldir.
Fikir Klubuna üzv olmaq üçün tələbə dekanlığına müraciət edib anket doldurur. Klub həftəlik görüşlərin təqvimini akademik illik planla açıqlayır. Maraqlananlar klassik mətn oxuları, debat sessiyaları və konfrans hazırlığında iştirak edə bilərlər. Üzvlük ödənişsizdir.
Fəlsəfə ixtisaslı məzunlar təhsil, media, ictimai idarəetmə, qeyri-hökumət sektoru və marketinq analitikası kimi müxtəlif sahələrdə işləyir. Araşdırmalar göstərir ki, beş il ərzində məzunların 70 faizi ixtisasla əlaqəli mövqelərdə qərarlaşır. Tənqidi düşüncə, analitik yazı və etik qərarvermə bacarıqları geniş karyera spektri açır. Bəzi məzunlar akademik karyera seçərək doktorantura pilləsinə davam edirlər.
Son illərdə elm fəlsəfəsi, bioetika, analitik metafizika və sosial epistemologiya prioritet mövzular sırasındadır. Azərbaycan fəlsəfi irsinin rəqəmsallaşdırılması layihəsi də diqqət çəkir. Tədqiqatçılar həm klassik, həm müasir mətnləri müqayisəli şəkildə öyrənirlər. Bu, qlobal elmi dialoqa töhfə verir.
Magistr və doktorantlar üçün Təhsil Nazirliyinin dövlət sifarişi və “Azərbaycan Gənc Alimlər Qrantu” mövcuddur. Kafedra həmçinin Erasmus+ və DAAD proqramlarına nominasiyalar təqdim edir. Üstün nəticə göstərən tələbələr universitetin daxili təqaüdündən faydalana bilirlər. Maliyyə dəstəyi tədqiqat səyahətləri və konfrans iştirakına yönəlir.
Kafedra süni intellektin etik çərçivəsi, yaşıl transformasiya fəlsəfəsi və posthumanizm kimi mövzularda yeni modullar hazırlayır. İxtisasartırma kurslarına beynəlxalq onlayn platformalar inteqrasiya ediləcək. Açıq dərslərin regional filiallarda təşkili planlaşdırılır. Məqsəd fəlsəfi düşüncəni daha geniş auditoriyaya çatdırmaqdır.