Hamiləlik hər qadın üçün ümid, plan və emosiya qarışığı ilə gəlir. Bəzən bu yol planlandığı kimi getmir və dölün normal inkişafına imkan verməyən patoloji vəziyyətlər ortaya çıxır. Beçəxor adlanan molyar hamiləlik məhz belə hallardandır: xorion xovları maye ilə dolu qovuqcuqlara çevrilir, trofoblast hüceyrələri nizamsız çoxalır və funksional plasenta əmələ gəlmir. Tez-tez “üzüm salxımı” görünüşü ilə təsvir edilən bu vəziyyət hamiləliyin davamını mümkünsüz edir və dərhal tibbi qiymətləndirmə tələb edir. Erkən trimestrdə vaginal qanaxma, hestasiya yaşına görə uşaqlığın böyüməsi, çox güclü ürəkbulanma-qusma və β-hCG hormonunun normadan yüksək olması diqqətəlayiq əlamətlərdir. Ultrasəs müayinəsində tipik “qar fırtınası” görüntüsü müşahidə oluna bilər. Müalicənin əsası uterin boşluğun vakuum aspirasiya ilə boşaldılması, daha sonra isə β-hCG monitorinqidir. İzləmə mərhələsi bitdikdən sonra pasiyentlərin böyük əksəriyyəti növbəti hamiləliklərdə sağlam doğuş yaşayır. Dəqiq diaqnostika, ardıcıl nəzarət və düzgün kontrasepsiya planı ağırlaşma ehtimalını minimuma endirir. Emosional yükü azaltmaq üçün psixoloji dəstək də bu prosesin ayrılmaz hissəsidir.
Beçəxorun Mahiyyəti və Terminologiya
Beçəxor xalq dilində molyar hamiləlik və ya “üzüm salxımı hamiləliyi” kimi tanınır. Tibbi ədəbiyyatda “hidatidiform mol” termini ilə işlədilir və gestasion trofoblast xəstəlikləri qrupuna daxildir. Patoloji proses xorion xovlarının ödemləşməsi və sistik degenerasiyası ilə səciyyələnir; döl toxuması ya ümumiyyətlə formalaşmır, ya da yaşama qabiliyyətinə malik olmur. Bu səbəbdən beçəxor hamiləliyin təcili olaraq dayandırılmasını tələb edən vəziyyət sayılır.
Terminoloji müxtəliflik eyni mexanizmə işarə edir: trofoblast hüceyrələrinin nəzarətsiz proliferasiyası nəticəsində normal plasentasiya baş tutmur. Nəticədə hamiləlik materialı funksional plasentaya çevrilmir, uterin boşluqda maye ilə dolu çoxsaylı qovuqcuqlardan ibarət toxuma toplusu əmələ gəlir. Bu toxuma həm hormonal, həm də mexaniki təsirlə klinik fəsadlar yarada bilər.
Patogenez və Genetik Mexanizmlər
Beçəxorun iki əsas tipi var: tam (komplet) və hissəvi (partial). Tam tipdə adətən ova nüvəsinin genetik materialı yoxdur; mayalanma yalnız ata mənşəli xromosomların duplikasiyası ilə baş verir və tipik karyotip 46,XX-dir (bəzən 46,XY). Fetal toxuma olmur və yalnız anormal trofoblast kütləsi sürətlə artır. Bu forma β-hCG səviyyəsinin çox yüksəlməsi və daha ifadəli klinik əlamətlərlə gedir.
Hissəvi beçəxorda isə triploidiya daha çox müşahidə olunur (69,XXY, 69,XXX və ya 69,XYY). Embriyon qalıqları ola bilər, lakin inkişaf qabiliyyəti yoxdur və canlı doğuşla nəticələnmir. Hissəvi tipdə plasentar toxumada anormal kistik dəyişikliklərlə yanaşı nisbi dərəcədə daha az trofoblast proliferasiyası müşahidə edilir. Bu fərq sonrakı fəsadların – xüsusən də gestasion trofoblast neoplaziyasının – yaranma ehtimalına da təsir göstərir.
Risk Amilləri və Yayılma Tezliyi
Beçəxor nisbətən nadir sayılır, lakin ilkin hamiləlik monitorinqi genişləndikcə daha çox vaxtında aşkarlanır. Tezlik region və mərkəzlər üzrə dəyişsə də, ümumi hamiləliklərin kiçik faizinə təsadüf edir. Keçmişdə molyar hamiləlik yaşamış qadınlarda təkrarlanma riski artır, lakin yenə də ümumilikdə aşağı qalır. Ana yaşının 35 və üzəri olması, çox gənc yaşda hamiləlik, bəzi qidalanma çatışmazlıqları və genetik faktorlar risklə əlaqələndirilir.
Ailədə trofoblast xəstəliklərinə meylin olması, uzunmenstruasiya fasilələri və hormonal disbalans kimi amillər də müzakirə olunur. Bununla belə, beçəxor çox zaman heç bir aşkar risk amili olmadan da baş verə bilər. Bu səbəbdən erkən hamiləlikdə istənilən atipik simptomun ciddiyə alınması, vaxtında müayinə və laborator qiymətləndirmə çox önəmlidir.
Klinik Əlamətlər və Gediş
Ən önəmli əlamət hamiləliyin ilk trimestrində vaginal qanaxmadır. Qanaxma yüngül ləkələnmədən güclü axıntıya qədər dəyişə bilər. Uşaqlığın hestasiya yaşına görə normaldan daha böyük olması, qarında ağırlıq, bel və qasıq nahiyəsində gərginlik hissi müşahidə oluna bilər. β-hCG səviyyəsi yaşıd hamiləliklə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə yüksək çıxır və bu, şəkil dəyişiklikləri ilə yanaşı sistemik əlamətlər də yaradır.
Güclü ürəkbulanma, təkrarlanan qusma (hiperemez gravidarum), başgicəllənmə və halsızlıq tez-tez görülür. Bəzi hallarda hipertiroidizm əlamətləri (ürəkdöyünmə, tərləmə, əsnəmə) və erkən preeklampsiya inkişaf edə bilər. Theka-lutein kistaları yumurtalıqlarda əmələ gələrək qarında narahatlıq yarada bilər. Hissəvi beçəxorda klinik əlamətlər bəzən daha yüngül olur və düşük şəkli ilə özünü göstərə bilər.
Diaqnostika Yanaşması
Diaqnostikanın əsas sütunları serum β-hCG ölçümü, transvaginal ultrasəs (USM) və histopatoloji təsdiqdir. Tam beçəxorda USM-də “qar fırtınası”na bənzər, heterogen, çoxsaylı kistik strukturlu görüntü xarakterikdir və fetal toxuma adətən görünmür. Hissəvi tipdə isə plasentada kistik dəyişikliklərlə yanaşı qeyri-yaşayış qabiliyyətli döl qalıqları aşkarlana bilər. Hər iki halda USM nəticəsi histoloji təsdiqlə tamamlanmalıdır.
İlkin qiymətləndirməyə tam qan sayımı, qan qrupu və Rh statusu, qaraciyər-böyrək funksiyaları, elektrolitlər, qalxanabənzər vəzin göstəriciləri daxildir. Ehtiyac olduqda sinə rentgenoqrafiyası da aparıla bilər. Bu müayinələr həm anemiyanı, həm də sistemik təsirləri vaxtında aşkarlamağa kömək edir. Evakuasiyadan sonra histologiya mütləq aparılmalı və β-hCG izləmə planı yazılı şəkildə pasiyentə izah edilməlidir.
Cədvəl: Tam və Hissəvi Beçəxorun Fərqləri
| Mezon | Tam Beçəxor | Hissəvi Beçəxor |
|---|---|---|
| Karyotip | Çox vaxt 46,XX (androgenetik), bəzən 46,XY | Triploid: 69,XXY / 69,XXX / 69,XYY |
| Fetal toxuma | Olmur | Ola bilər, lakin yaşayışsız |
| β-hCG səviyyəsi | Çox yüksək | Orta dərəcədə yüksək |
| USM görünüşü | “Qar fırtınası”, qovuqcuq massivləri | Anormal plasenta + bəzən döl qalıqları |
| Uşaqlığın ölçüsü | Hestasiya yaşına görə daha böyük | Çox vaxt normaya yaxın və ya bir qədər böyük |
| GTN riski | Təxminən 15–20% | Təxminən 0.5–1% |
Müalicə Strategiyaları
Müalicənin qızıl standartı uterin boşluğun vakuum aspirasiya ilə boşaldılmasıdır. Prosedur adətən qısa çəkir və anesteziya altında aparılır. Rh-mənfi qadınlara anti-D immunoqlobulin tətbiq edilir. Tibbi abort variantı bəzi hallarda nəzərdən keçirilsə də, mol toxumasının qeyri-bərabər evakuasiyası və qanaxma riski səbəbindən cərrahi aspirasiya üstün tutulur. Prosedur öncəsi qan qruplaşdırılması, hemodinamik hazırlıq və infeksiya profilaktikası planlaşdırılır.
Evakuasiyadan sonra β-hCG səviyyəsinin müntəzəm ölçülməsi əsas qərarverici meyardır. Göstərici gözlənilən sürətlə enmədikdə, dayandıqda və ya yenidən yüksəldikdə gestasion trofoblast neoplaziyasından şübhələnilir. Bu zaman əlavə görüntüləmə və onkoloji yönümlü müalicə tələb oluna bilər. Çoxsaylı hallarda metotreksat əsaslı sxemlər yüksək sağalma göstəriciləri verir.
İzləmə, Kontrasepsiya və Növbəti Hamiləlik
İzləmə mərhələsi beçəxorun təhlükəsiz idarə olunmasında həlledicidir. Bir çox protokollarda β-hCG həftəlik olaraq normaya enənədək izlənilir; sonrasında aylıq nəzarət mərhələsi başlayır. İzləmə müddəti mərkəzdən asılı olaraq 6–12 ay arasında dəyişə bilər. Bu dövrdə hamiləlikdən qorunmaq vacibdir; məqsəd hCG qrafikini qarışdırmamaq və ehtimal olunan GTN-i vaxtında aşkarlamaqdır.
Kontrasepsiya seçimi fərdiləşdirilir. Kombinə oral kontraseptivlər və uzunmüddətli geri dönən üsullar (implant, İUS/İUD məsləhətə əsasən) istifadə oluna bilər. İzləmə bitdikdən və hCG sabit normada qaldıqdan sonra hamiləliyə icazə verilir. Növbəti hamiləlikdə erkən USM nəzarəti tövsiyə olunur; bu, təkrarlanma riskini tam aradan qaldırmasa da, təhlükəsizliyi artırır.
Ağırlaşmalar, Proqnoz və Psixososial Dəstək
Beçəxordan sonra az sayda halda trofoblast toxuması davamlılıq göstərir və GTN inkişaf edir. Tam beçəxorda ehtimal daha yüksək, hissəvi tipdə isə xeyli aşağıdır. Uzaq metastaz ehtimalı nadir olsa da, şübhə yarandıqda sinə və qarın boşluğunun görüntülənməsi aparılır. Müasir müalicə protokolları sayəsində sağalma faizləri çox yüksəkdir və reproduktiv gələcək, bir qayda olaraq, müsbət qalır.
Emosional tərəf də diqqətdən kənar qalmamalıdır. Hamiləlik itkisi kədər, narahatlıq və günahkarlıq hissi yarada bilər. Psixoloji məsləhət, dəstək qrupları və aydın izah olunmuş izləmə planı pasiyentlərin özünü güvəndə hiss etməsinə kömək edir. Həyat keyfiyyətinin qorunması üçün ağrının idarəsi, anemiya və hormonal dəyişikliklərin korreksiyası vacibdir.
Qidalanma, Yaşam Tərzi və Reabilitasiya
Evakuasiyadan sonrakı ilk həftələrdə istirahət rejimi, yüngül fiziki aktivlik və mərhələli qayıdış tövsiyə edilir. Dəmir və folat tərkibli rasion anemiyanın qarşısını almağa kömək edir. Maye qəbulu, tədricən balanslı qidalanma və yuxu gigiyenası bərpə prosesini sürətləndirir. Həkim tövsiyəsi ilə verilən dərmanlar (məsələn, analgetiklər, antibakterial profilaktika) rejimə uyğun qəbul edilməlidir.
Cinsi həyat və idmana dönüş barədə qərar fərdiləşdirilir. Uterin qanaxma tam dayanana qədər, infeksiya riskini artıran fəaliyyətlərdən çəkinmək lazımdır. İzləmə qrafikinə riayət etmək, hər ölçmənin nəticəsini qeyd etmək və hər hansı qeyri-adi əlamətdə həkimlə əlaqə saxlamaq təhlükəsizliyi artırır. Emosional reabilitasiya üçün peşəkar psixoloji dəstəkdən çəkinməmək məsləhətdir.
Xüsusi Hallar: Rh-Mənfi Qan Qrupu, Şiddətli Simptomlar
Rh-mənfi qadınlarda evakuasiya zamanı anti-D immunoqlobulin tətbiqi növbəti hamiləliklərdə Rh izoimmunizasiyasının qarşısını alır. Şiddətli ürəkbulanma-qusma, elektrolit pozğunluğu və hipertiroidizm əlamətləri olan hallarda stasionar nəzarət tələb oluna bilər. Theka-lutein kistaları böyük olduqda ağrı yarada və nadirən torsiya riski daşıya bilər; bu zaman ginekoloji qiymətləndirmə vacibdir.
Güclü qanaxma, qızdırma, pis qoxulu ifrazat, başgicəllənmə və sinə ağrısı kimi əlamətlər təcili tibbi yardım tələb edir. Evakuasiyadan sonra temperatur yüksəlməsi və ya ağrının artması infeksiya və ya residiv ehtimalını düşündürə bilər. Hər bir vəziyyətin idarə edilməsi multidissiplinar komanda işi tələb edir.
Gələcək Məhsuldarlıq və Ailə Planlaması
Beçəxor keçirmiş qadınların böyük əksəriyyəti sonradan problemsiz hamiləlik yaşayır. İzləmə dövründə hamiləlikdən çəkinmək gələcək planları daha təhlükəsiz edir; protokol bitdikdən sonra erkən USM nəzarəti ilə hamiləliyə başlamaq mümkündür. Təkrarlanma riski artmış olsa da, ümumi ehtimal aşağıdır və ilk trimestrdə diqqətli monitorinq bu riski idarə etməyə kömək edir.
Ailə planlamasında məqsəd yalnız hamiləliyin vaxtının seçilməsi deyil, eyni zamanda emosional hazırlığın təmin olunmasıdır. Özünü günahlandırma və narahatlıq yayğındır; məlumatlandırılmış qərarvermə, açıq ünsiyyət və yaxınların dəstəyi böyük rol oynayır. Sağlam həyat tərzi, balanslı qidalanma və stressin idarəsi həm bərpəni, həm də gələcək hamiləliyi dəstəkləyir.
Beçəxor hamiləliyin erkən mərhələsində ortaya çıxan, dölün inkişafını dayandıran və trofoblast toxumasının anormal böyüməsi ilə xarakterizə olunan patoloji vəziyyətdir. Tipik əlamətlər vaginal qanaxma, hestasiya yaşına nisbətən böyük uterus, güclü ürəkbulanma-qusma və β-hCG səviyyəsinin əhəmiyyətli yüksəlişidir. Transvaginal USM və laborator göstəricilər diaqnostikanın əsasını təşkil edir, histopatoloji nəticə ilə təsdiqlənir. Müalicənin əsası uterin boşluğun vakuum aspirasiya ilə boşaldılmasıdır; Rh-mənfi qadınlara anti-D immunoqlobulin tətbiq olunur. Evakuasiyadan sonra β-hCG monitorinqi fəsadların vaxtında aşkarlanmasına imkan verir və izləmə bitdikdən sonra əksər qadınlar növbəti hamiləliklərdə sağlam doğuş yaşayırlar. Tam və hissəvi tiplər klinik gediş və risk baxımından fərqlənsə də, hər ikisində düzgün planlaşdırılmış nəzarət təhlükəsizliyi təmin edir. Psixoloji dəstək, həyat tərzi tövsiyələri və ailə planlaması bərpa prosesinin ayrılmaz hissəsidir. Pasiyentlərlə açıq və empatik ünsiyyət, yazılı izləmə planı və vaxtında müraciət davranışı səhiyyə nəticələrini yaxşılaşdırır.
Ən Çox Verilən Suallar
Beçəxor hamiləlik materialında, xüsusən də xorion xovlarında kistik dəyişiklik və trofoblast hüceyrələrinin həddindən artıq çoxalması ilə xarakterizə olunan patoloji hamiləlik formasıdır. Tam tipdə döl toxuması formalaşmır, hissəvi tipdə isə yaşayışsız embriyon qalıqları görünə bilər. Mexanizmin mərkəzində genetik anomaliyalar və plasentasiya prosesinin pozulması dayanır. Nəticədə funksional plasenta əmələ gəlmir və hamiləlik tibbi baxımdan davam etdirilmir. Bu vəziyyət erkən diaqnostika və planlı nəzarət tələb edir.
Tam beçəxorda genetik material adətən yalnız ata mənşəli olur və tipik karyotip 46,XX və ya 46,XY kimi təsvir edilir; döl toxuması olmur. Hissəvi beçəxorda çox vaxt triploid karyotip (69,XXY/69,XXX/69,XYY) müşahidə edilir və qeyri-yaşayış qabiliyyətli döl qalıqları görünə bilər. Tam tipdə β-hCG səviyyəsi daha yüksək olur və klinik əlamətlər daha ifadəlidir. Hissəvi tipdə plasentar dəyişikliklər nisbətən yüngül olur. Hər iki halda fərqləndirmə ultrasəs və histologiya ilə aparılır.
Erkən trimestrdə vaginal qanaxma ən vacib xəbərdarlıq əlamətidir. Güclü ürəkbulanma-qusma, başgicəllənmə, halsızlıq və qısa müddətdə qarının böyüməsi də diqqət tələb edir. Bəzən hipertiroidizm əlamətləri (ürəkdöyünmə, titrətmə, tərləmə) və erkən preeklampsiya inkişaf edə bilər. Qarınaltı ağrı, beldə gərginlik və davamlı ləkələnmə varsa, gecikmədən müraciət olunmalıdır. Evakuasiyadan sonra qızdırma və pis qoxulu ifrazat infeksiyanı düşündürə bilər.
Diaqnostika serum β-hCG ölçümü, transvaginal ultrasəs və histopatoloji təsdiqə əsaslanır. Tam tipdə ultrasəsdə “qar fırtınası” görünüşü və döl toxumasının olmaması xarakterikdir. Hissəvi tipdə anormal plasenta ilə yanaşı yaşayışsız döl qalıqları görünə bilər. İlkin qiymətləndirməyə qan qrupu, Rh statusu, tam qan sayımı və orqan funksiyalarının testləri daxildir. Yekun diaqnoz histoloji müayinə ilə təsdiqlənir.
Müalicənin əsas üsulu uterin boşluğun vakuum aspirasiya ilə boşaldılmasıdır. Rh-mənfi qadınlara anti-D immunoqlobulin tətbiqi tövsiyə edilir. Prosedurdan sonra β-hCG həftəlik izlənilir və göstərici normaya düşdükdən sonra aylıq nəzarət mərhələsi başlayır. Göstərici enməzsə və ya yüksələrsə, əlavə qiymətləndirmə aparılır. Lazım olduqda onkoloji yönümlü müalicə planlaşdırılır.
GTN mol toxuması çıxarıldıqdan sonra β-hCG səviyyəsinin düşməməsi və ya yenidən yüksəlməsi ilə xarakterizə olunan patoloji vəziyyətdir. Bəzi hallarda lokal invaziya və nadirən metastaz mümkündür. Tam beçəxorda GTN riski hissəvi tipdən daha yüksək qiymətləndirilir. Müasir kemoterapi protokolları ilə müalicəyə həssaslıq çox yüksəkdir. Erkən aşkarlanma sağalma ehtimalını maksimal edir.
İzləmə residiv və ya GTN ehtimalını vaxtında aşkar etmək üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Adətən β-hCG göstəricisi həftəlik normaya enənədək izlənilir, sonra aylıq nəzarət mərhələsi tətbiq olunur. Protokollara görə bu müddət 6–12 ay arasında dəyişə bilər. Bu dövrdə hamiləlikdən qorunmaq qrafikin düzgün şərhi üçün vacibdir. Planlı nəzarət təhlükəsizliyi əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
HCG tam normallaşdıqdan və müəyyən müddət sabit qaldıqdan sonra hamiləliyə icazə verilir. Bir çox mərkəzlər ən azı 6 ay gözləməyi məsləhət görür, bəzən bu müddət 12 aya qədər uzadıla bilər. Növbəti hamiləlikdə erkən ultrasəs nəzarəti aparılması tövsiyə olunur. Təkrarlanma riski artsa da, ümumi ehtimal aşağıdır. Əksər qadınlar sonradan sağlam hamiləlik yaşayırlar.
Evakuasiya və ya əhəmiyyətli qanaxma zamanı Rh-mənfi qadınlara anti-D immunoqlobulin verilməsi tövsiyə olunur. Bu tədbir növbəti hamiləliklərdə Rh izoimmunizasiyasının qarşısını alır. Doza və tətbiq vaxtı klinik vəziyyətə uyğun müəyyənləşdirilir. Hər prosedurdan əvvəl və sonra qan qrupu statusu sənədləşdirilməlidir. Bu yanaşma gələcək hamiləliklərin təhlükəsizliyini artırır.
Hamiləlik itkisi emosional cəhətdən çətin bir təcrübədir və kədər reaksiyası təbiidir. Psixoloji məsləhət və dəstək qrupları sağalma prosesini sürətləndirə bilər. Aydın izah olunmuş izləmə planı və müntəzəm ünsiyyət narahatlığı azaldır. Yaxınların dəstəyi və özünəqulluq strategiyaları həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Ehtiyac hiss olunduqda peşəkar psixoloji dəstəyə müraciət etmək faydalıdır.
