Bədəndə Qaşınma : Əsas səbəblər, Simptomlar, Müalicəsi

İnsan bədənində yaranan qaşınma gündəlik həyatda rast gəlinən, lakin müxtəlif mənşə və səbəblərə malik, həm orqanizmin siqnal funksiyasını daşıyan, həm də sosial-psixoloji narahatlıq yaradan simptomlardandır. Qaşınma – tibbi dildə “pruritus” – bədənin müxtəlif nahiyələrində, bəzən lokallaşmış, bəzən isə yayılmış formada özünü göstərən, güclü və ya zəif, qısa və ya uzun müddətli ola bilən həssaslıq hissidir. Bu hiss insanı bədəninin müəyyən yerini qaşımağa, orada olan narahatlığı aradan qaldırmağa vadar edir. Qaşınma tez-tez ciddiyə alınmasa da, arxasında müxtəlif dəri və sistemik xəstəliklər, allergik reaksiyalar, infeksiyalar, daxili orqan problemləri, psixoloji faktorlar, hətta onkoloji proseslər belə dayanır. Bəzən sadə və ötəri səbəblərlə yaranan qaşınma müəyyən hallarda ciddi diaqnostik və terapevtik yanaşma tələb edir.

Bədəndə qaşınmanın əsl səbəbini tapmaq bəzən mürəkkəb və uzun çəkən bir prosesdir. İnsanlar, xüsusilə isti iqlimdə və ya allergenlərlə tez-tez təmasda olduqda qaşınmanı çox vaxt dərinin quruluğu, gigiyena qaydalarının pozulması və ya həşərat dişləməsi ilə əlaqələndirirlər. Lakin bu simptomun təkrarlanması, gecələr artması, dəridə digər dəyişikliklərin (döyüntü, qabarcıq, səpgi və s.) müşahidə edilməsi, orqanizmin başqa sistemlərində narahatlıqlar yaranması diqqətlə araşdırılmalıdır.

Qaşınmanın əsas mexanizmləri və bədəndə təsnifatı

Bədəndə qaşınmanın yaranma mexanizmi mürəkkəbdir və sinir sistemi, dəri reseptorları, immunoloji və biokimyəvi proseslər arasında əlaqə ilə izah olunur. Qaşınma əksər hallarda dəriyə xaricdən və ya daxildən təsir edən qıcıqlandırıcı amillərə orqanizmin cavab reaksiyasıdır.

Qaşınmanın başlıca növləri və yaranma mexanizmləri:

Qaşınma əsasən dəri sinir uclarının xüsusi kimyəvi və bioloji maddələrlə qıcıqlanması nəticəsində baş verir. Serotonin, histamin, opioidlər, sitokinlər və digər mediatorlar bu prosesi tənzimləyir. Bəzən qaşınma dəri səthindən daha dərin, sinir sisteminin və ya daxili orqanların xəstəlikləri ilə bağlı olur.

Qaşınmanın əsas səbəbləri

Qaşınmanın yaranmasında bir sıra yerli və sistemik səbəblər rol oynayır. Onları əsasən aşağıdakı qruplara bölmək olar:

1. Dəri xəstəlikləri:
   • Allergik dermatit, ekzema, psoriaz, seboreya, göbələk infeksiyaları, qoturluq, həşərat dişləmələri, urtikariya (qabarma səpgi).
2. Allergik reaksiyalar:
   • Qida, dərman, bitki tozları, heyvan tükü, kimyəvi maddələrə qarşı həssaslıq.
3. Daxili orqan xəstəlikləri:
   • Qaraciyər və öd yolları xəstəlikləri (xolestaz), böyrək çatışmazlığı, diabet, qalxanabənzər vəzin patologiyaları, qan xəstəlikləri, limfoma və bəzən bədxassəli şişlər.
4. İnfeksion xəstəliklər:
   • Hepatit, HİV/AIDS, parazitar xəstəliklər (askaridoz, qurd infeksiyaları), suçiçəyi və digər viruslar.
5. Psixoloji və nevroloji amillər:
   • Stres, nevroz, depresiya, psixogen qaşınma.
6. Hamiləlik və hormonal dəyişikliklər:
   • Xüsusən üçüncü trimestrdə bədəndə yayılmış qaşınma müşahidə oluna bilər.
7. Fiziki və kimyəvi amillər:
   • Dərinin quruluğu, çox isti və ya soyuq hava, suya, sabuna həssaslıq, sintetik geyimlər.

Qaşınmanın klinik əlamətləri və əlavə simptomlar

Qaşınmanın klinik əlamətləri onun səbəbinə, yayılma səviyyəsinə və bədənin fərdi xüsusiyyətlərinə görə dəyişir. Ən tipik əlamət – qaşıma ehtiyacıdır. Qaşınan sahə tez-tez qızarır, dəridə zədələnmə, yara, çatlar, qanaxma, infeksiya əlamətləri müşahidə oluna bilər.

Əlavə simptomlar bunlardır:

• Dəridə səpgi, qabarcıq, şişkinlik, qabıqlanma;
• Yaxın limfa düyünlərinin böyüməsi;
• Daxili orqan simptomları (sarı rəng, qızdırma, halsızlıq);
• Xroniki qaşınma hallarında yuxusuzluq, əsəbilik, psixoloji diskomfort.

Bəzən qaşınma bədəndə başqa heç bir səpgisiz, yalnız hissiyatla məhdudlaşa bilər. Xüsusilə daxili xəstəliklərlə bağlı qaşınmada bu müşahidə olunur.

Qaşınmanın diaqnostikası

Bədəndə qaşınmanın səbəbini müəyyən etmək üçün həkimlər bir neçə mərhələdə diaqnostika aparır:

1. Anamnez və klinik müayinə:
   • Qaşınmanın yaranma vaxtı, davamı, yayılma forması, müşahidə olunan başqa əlamətlər soruşulur.
2. Dəriyə baxış:
   • Dəridə səpgi, qızartı, yara, infeksiya əlamətləri qiymətləndirilir.
3. Laborator analizlər:
   • Ümumi qan və sidik analizi, qaraciyər və böyrək funksiyası, şəkər, hormonal göstəricilər.
4. Dəri allergiya testləri və mikrobioloji analizlər:
   • Allergik və infeksion xəstəliklər şübhə doğurursa, xüsusi testlər aparılır.
5. Daxili orqanların müayinəsi:
   • Qaraciyər, böyrək, limfa sistemi, qalxanabənzər vəz, mədə-bağırsaq sisteminin ultrason, KT, MRT və digər müayinələri.
6. Dəri biopsiyası:
   • Xroniki və ya diaqnozu dəqiqləşməyən hallarda aparılır.

Qaşınmanın müalicəsi və profilaktikası

Qaşınmanın müalicəsi səbəbə yönəlməlidir. Yalnız simptomları aradan qaldırmaq deyil, əsas xəstəliyi tapıb müalicə etmək vacibdir.

1. Etiotrop müalicə:
   • Dəri və ya sistemik xəstəliklər aşkarlanarsa, xüsusi müalicə (antihistaminlər, hormonal dərmanlar, antimikotiklər, antibiotiklər və s.) təyin edilir.
2. Simptomatik müalicə:
   • Qaşınma hissini azaltmaq üçün antihistamin preparatlar, yerli məlhəmlər, losyonlar, bəzən kortikosteroidlər istifadə olunur.
3. Hipoallergen həyat tərzi:
   • Allergen və qıcıqlandırıcı maddələrlə təmasın məhdudlaşdırılması, təbii və yumşaq geyimlərin seçilməsi, gigiyenaya diqqət yetirmək.
4. Dərinin nəmləndirilməsi və qorunması:
   • Xüsusi nəmləndirici kremlər və yağlardan istifadə, dərinin tez-tez yuyulmaması, düzgün sabun seçimi.
5. Psixoterapiya və stressin idarə olunması:
   • Psixogen qaşınma hallarında psixoloji dəstək və stress menecmenti.
6. Kompleks yanaşma:
   • İstənilən hallarda həkimlə məsləhətləşmək və özbaşına dərmanlardan istifadə etməmək.

Qaşınmanın profilaktikası və həyat tərzi məsləhətləri

• Gündəlik gigiyena qaydalarına əməl etmək, dərini təmiz və nəmli saxlamaq;
• Hipoallergen və təbii materiallardan olan geyimlərə üstünlük vermək;
• Dərini qıcıqlandıran maddələrdən, şampun və sabunlardan az istifadə etmək;
• Evdə rütubət və temperaturu normada saxlamaq;
• Qidalanmaya və maye qəbuluna diqqət yetirmək, allergik məhsullardan uzaq durmaq;
• Stresdən mümkün qədər uzaq olmaq, psixoloji sağlamlığa fikir vermək.

Xüsusi qruplarda qaşınmanın xüsusiyyətləri

• Uşaqlarda: Dəri daha həssasdır, tez-tez qida və məişət allergiyası, böcək dişləməsi, suçiçəyi və digər infeksion xəstəliklər müşahidə olunur.
• Yaşlılarda: Dərinin quruması, qan dövranı və immunitetin zəifləməsi, dərmanlara qarşı həssaslıq, xroniki xəstəliklər fonunda qaşınma artar.
• Hamiləlikdə: Hormonal dəyişikliklər, qaraciyər və dəriyə artan yük səbəbindən lokal və ya yayılmış qaşınma ola bilər.

Qaşınmanın əsas səbəbləri və fərqləndirici əlamətləri

Bədəndə qaşınma müxtəlif səbəblərlə, müxtəlif səviyyədə və müxtəlif əlamətlərlə müşahidə olunan, ciddi yanaşma və peşəkar diaqnoz tələb edən tibbi haldır. Sadə gigiyena və həyat tərzi faktorlarından başlamış, allergik, infeksion, hormonal və sistemik xəstəliklərə qədər geniş spektri əhatə edir. Düzgün və vaxtında həkimə müraciət, kompleks müayinə və fərdi yanaşma hər bir insana sağlam və rahat həyat üçün ən yaxşı zəmanətdir. Qaşınmanın səbəbini dəqiq bilmək və lazımi tədbirlər görmək uzunmüddətli fəsadların və psixoloji diskomfortun qarşısını alır. Bu simptomu yüngül saymaq olmaz; bəzən sadə görünən qaşınma ciddi xəstəliklərin ilkin siqnalı ola bilər.

Ən Çox Verilən Suallar