Bəqərə surəsi Qurani-Kərimin ikinci və ən uzun surəsidir. Bu surə Mədinədə nazil olmuşdur və ümumilikdə 286 ayədən ibarətdir. Adını 67–73-cü ayələrdə təsvir edilən və İsrail oğulları ilə bağlı hekayədə keçən “böyük inək”dən (bəqərə) götürür. Bəqərə surəsi İslamın həm əqidə, həm də hüquq, ibadət, ailə, iqtisadi və ictimai münasibətlərə dair ən mühüm hökmlərini, əxlaq prinsiplərini və səmavi kitablardan, peyğəmbərlərin həyatından çıxarılan ibrətamiz nümunələri özündə birləşdirir. Müsəlmanlar arasında bu surə “evlərin bərəkəti”, “imanın qoruyucusu” kimi xüsusi yer tutur.
Qurani-Kərimin nazil olma prosesi ərzində Mədinə dövrü İslam cəmiyyətinin formalaşdığı, ictimai və siyasi strukturların, hüquqi və iqtisadi prinsiplərin təməlinin qoyulduğu bir dövrdür. Bəqərə surəsi də məhz bu mərhələdə – Mədinədə nazil olaraq, müsəlmanların yeni qurulan cəmiyyətində qarşılaşdığı bütün əsas suallara cavab verən, əhatəli dini və ictimai konstitusiya rolunu oynayır. Surədə müsəlmanların əvvəlki səmavi dinlərə – yəhudilik və xristianlığa, Tövrat və İncilə, peyğəmbərlərə münasibəti də dəqiq müəyyənləşdirilir. Eyni zamanda, bu surədə imanın əsasları, Allaha, mələklərə, səmavi kitablara, axirət gününə, qəza-qədərə iman və insanın təqdirə münasibəti izah edilir.
Bəqərə surəsində müsəlmanlara ictimai və iqtisadi həyatın tənzimlənməsi, ailə hüquqları, miras, borc, ticarət, faiz, sədəqə, zəkat, həcc, oruc və qurban kimi əsas ibadətlər ətraflı şəkildə şərh olunur. Həmçinin surədə Həzrət Adəm, Həzrət İbrahim, Musa və digər peyğəmbərlərin həyatından nümunələr, İsrail oğullarının tarixi, onların Allah qarşısındakı itaətsizliyi, möcüzələr, duanın əhəmiyyəti, günah və savab, təqva və pis əxlaq kimi mənəvi məsələlər geniş şəkildə əks olunur.
Surənin əsas mövzuları
1. İman və Tövhid
Bəqərə surəsi Allahın varlığı, təkliyi və hər şeyə qadir olması prinsipi üzərində qurulub. İmanın əsasları, Allahın yaratdığı kainatın əzəməti, insanın Allah qarşısında məsuliyyəti, axirətə inam, yaxşı və pis əməllərin qarşılığı, duaların qəbul olunması, təvəkkül və təslimiyyət surənin başlanğıcından sonuna qədər mühüm mövzulardandır.
2. Kitab əhli və əvvəlki ümmətlərin ibrəti
Surədə Tövrat və İncilin həqiqi ilahi kitablar olduğu, lakin zamanla bəzi insanların onlarda dəyişikliklər etdiyi, Allahın peyğəmbərlərə verdiyi vədlərə sadiqliyin önəmi vurğulanır. Xüsusilə İsrail oğullarının Musa peyğəmbərə itaətsizliyi, Allahın onlara göndərdiyi nemətlərin qədrini bilməmələri, inəklə bağlı hekayə (bəqərə hekayəsi), qəlblərinin sərtliyi, dua və səbrə səslənmələri, Allahın möcüzələri qarşısında imansızlıq göstərmələri geniş şəkildə izah olunur.
3. İbadət və Şəriət hökmləri
Bəqərə surəsində İslamın beş əsas şərtinin demək olar ki, hamısı öz əksini tapır:
- Namaz: Müxtəlif ayələrdə namazın fərz olması, vaxtı, ahəngi və dini həyatdakı yeri qeyd edilir.
- Oruc: 183-187-ci ayələrdə Ramazan orucunun fərz olunması, hökmləri, orucun məqsədi, səfər və xəstəlik halları izah edilir.
- Zəkat və sədəqə: Zəkatın sosial həyatda rolu, sədəqənin verilməsi, ehtiyaclılara qayğı, xəsislik və israfdan uzaq durmaq məsləhət görülür.
- Həcc: 196-203-cü ayələrdə həccin qaydaları, niyyəti, ehram, qurban kəsmə və s. təfərrüatlar qeyd olunur.
- Qurban: 196-cı ayədə qurban kəsmənin mənası və hökmləri bildirilir.
4. Hüquq, ailə və iqtisadi münasibətlər
Bəqərə surəsində ən uzun ayə 282-ci ayədir (Dəyn ayəsi – “borc ayəsi”). Bu ayə dünyada yazılı müqavilə, borc və hüquqi münasibətlərin açıq şəkildə izah olunduğu ən ətraflı dini və hüquqi mətndir.
- Ailə və nikah: Nikah, talaq, ailə hüquqları, miras bölüşdürülməsi, qadın hüquqları və ailə münasibətləri detallı izah olunur.
- Borc və ticarət: Borc verən və alan arasında hüquqi öhdəliklər, sələm (faiz) qadağası, halal ticarət, müqavilələrin yazılması və şahidlik sistemi.
- Miras: Quranda ilk dəfə mirasın dəqiq bölgüsü məhz Bəqərə surəsində müəyyən edilir.
5. Əxlaqi və mənəvi prinsiplər
Surədə təqva, səmimiyyət, ixlas, səbr, mərhəmət, doğruçuluq, yalan və riyakarlığın ziyanı, nifaq və münafiqliyin təhlükələri, dua və tövbənin önəmi geniş yer tutur. Bəqərə surəsində münafiqlərin, yəni zahirdə iman gətirib daxilən inanmayanların xarakteri təsvir edilir.
6. Ayət əl-Kürsi və digər xüsusi ayələr
Bəqərə surəsinin 255-ci ayəsi – “Ayət əl-Kürsi” İslam aləmində ən fəzilətli, qoruyucu və müqəddəs ayə sayılır. Allahın sonsuz elmi, qüdrəti, heç bir məxluqun Ona tay və bərabər olmaması, Allahın nə yuxuya, nə də yorulmağa ehtiyacı olmaması təsvir olunur.
Surənin son iki ayəsi (“آمَنَ الرَّسُولُ…”) də yüksək fəzilətə malikdir və Peyğəmbərin (s) tövsiyəsinə görə, gecələr oxunması tövsiyə olunur.
Surədəki mühüm hekayələr
- Adəmin yaradılması və mələklərin səcdəsi
Surənin əvvəlində Allahın insanı yaradacağı xəbəri, Adəmin mələklərə üstünlüyü, İblisin üsyanı, insanın yer üzündə xəlifə olmasının mənası izah edilir. - İsrail oğulları və inək hekayəsi (Bəqərə hekayəsi)
Allahın Musa peyğəmbər vasitəsilə İsrail oğullarına verdiyi sınaqlar, onların inək kəsməklə bağlı fərman qarşısında göstərdikləri inadkarlıq və nəticədə baş verənlər ibrətamiz formada təqdim olunur. - İbrahim peyğəmbərin hekayəsi və duaları
Həzrət İbrahim və İsmayılın Kəbə evini tikməsi, dua və təslimiyyət nümunəsi, onların Allahdan bəşəriyyət üçün dua etməsi surədə geniş yer tutur.
Bəqərə surəsinin fəzilət və önəmi
Bəqərə surəsinin fəziləti barədə bir çox hədislər var. İslam peyğəmbəri (s) buyurub:
- “Evlərinizdə Bəqərə surəsini oxuyun. Orada bərəkət, onu tərk etməkdə isə peşmançılıq var.”
- “Bəqərə və Ali-İmran surəsi qiyamət günü oxucusuna şəfaət edəcək.”
- “Ayət əl-Kürsi və surənin son iki ayəsini oxuyanlar qorunacaq.”
Bəqərə surəsi şeytan və mənəvi bəlalara qarşı sipər sayılır. Duaların, ibadətin, qorunmanın, ailə və ictimai münasibətlərin bünövrəsi bu surədə qoyulur.
Ən Çox Verilən Suallar
1. Bəqərə surəsinin əsas mövzusu nədir?
İman, ibadət, şəriət hökmləri, əxlaq prinsipləri, ailə və iqtisadi münasibətlər, əvvəlki ümmətlərin hekayələri.
2. Bəqərə surəsində neçə ayə var?
286 ayə.
3. Surə niyə “Bəqərə” adlanır?
İsrail oğulları ilə bağlı “inək” (bəqərə) hekayəsinə görə.
4. Ayət əl-Kürsi haradadır və nə əhəmiyyəti var?
255-ci ayədədir, Allahın qüdrəti, elmi və qoruyucu qüvvəsindən bəhs edir.
5. Bəqərə surəsində hansı ibadətlər ətraflı izah olunur?
Namaz, oruc, zəkat, həcc, qurban və s.
6. Surədə hansı peyğəmbərlərin adları çəkilir?
Adəm, İbrahim, İsmayıl, Musa, Yaqub, Davud, Süleyman, İsa və digərləri.
7. Faiz və borc barədə hansı hökmlər var?
Faiz qadağandır, borc müqaviləsi yazılı və şahidli olmalıdır.
8. Surənin oxunmasının faydası nədir?
Ev və insan üçün bərəkət, ruhi qorunma, dua və ibadət üçün xüsusi əhəmiyyət.
9. Oruc və həcc barədə hansı ayələrdə danışılır?
Oruc – 183-187-ci ayələr, həcc – 196-203-cü ayələr.
10. Bəqərə surəsinin son ayələri nə üçün mühümdür?
Dua, iman, Allaha təvəkkül və möminin gündəlik duası kimi əhəmiyyətlidir, qoruyucu və bağışlayıcı xüsusiyyət daşıyır.
