Bəsmələ termini, islam dünyasında müqəddəs bir ibarə kimi tanınır və Quran oxuyarkən, ibadətə başlayarkən, gündəlik işlərdə, yeməyə başlamazdan öncə və bir çox hallarda istifadə olunur. “Bismillahir-rəhmanir-rəhim” – yəni “Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə” – ifadəsi ilə bilinir. Bu cümlə, həm Quran ayələrinin başlanğıcı, həm də bütün islami əməllərin ilk addımı kimi qəbul edilir. Əsrlər boyu müsəlmanlar bəsmələni həyatlarının ayrılmaz hissəsi kimi yaşadıblar. Onun dərin fəlsəfi, mənəvi və ictimai əhəmiyyəti islam dünyasında çox geniş yayılıb. Bəsmələ eyni zamanda İslam mədəniyyətinin, ədəbiyyatının və incəsənətinin bir çox sahələrində mühüm yer tutur. Azərbaycanda da xalq arasında “bismillah” demək, bir işə Allah adı ilə başlamaq ənənəsi güclü şəkildə qorunub saxlanılır. Bəsmələ həm ibadət, həm də gündəlik məişətdə insanın Allah ilə mənəvi bağlılığını göstərən bir simvoldur.
Bəsmələnin mənası və məna qatları
Bəsmələ sözü ərəb mənşəli “b-s-m-l” kökündən yaranıb və “bismillahir-rəhmanir-rəhim” ifadəsini ifadə edir. “Bismillah” – “Allahın adı ilə”, “ər-Rəhman” – “sonsuz mərhəmətli”, “ər-Rəhim” – “sonsuz rəhmli” deməkdir. Yəni, hər hansı bir işə, xüsusən də xeyirli, mənəvi və ya dini əməllərə başlayarkən insan öz niyyətini Allahın adı ilə müqəddəsləşdirir və Rəbbin mərhəmətinə sığınıb işinin uğurla başa çatmasını arzulayır. Bəsmələ həm də müsəlmanların Allaha olan təvəkkülünü, itaətini, təslimiyyətini və dualarının mənəvi əsasını ifadə edir. İslam alimlərinin fikrincə, bəsmələ sözün əsl mənasında ruhani saflaşma, Allah sevgisi və insanın həyatını mənalandıran dərin bir məqamdır.
Bəsmələnin Quranda və İslam dinində yeri
Quranın 114 surəsindən 113-nün əvvəlində bəsmələ yazılıb və hər bir surənin başlanğıcında Allahın adı, mərhəməti və rəhməti vurğulanır. Yalnız Tövbə surəsində bəsmələ yoxdur və bunun da ayrıca səbəbi İslam təfsirində izah olunur. Bəsmələ Quranın “Fatiha” surəsinin ayrılmaz hissəsidir və müsəlmanlar namazda və Quran oxuyarkən onu xüsusi ehtiramla tələffüz edirlər. Peyğəmbər Məhəmmədin (s.ə.s.) hədislərində qeyd edilir ki, “Bismillah ilə başlanmayan işdə bərəkət olmaz”. Bu, həm ibadət, həm gündəlik fəaliyyətlər üçün mühüm qaydadır. Bəsmələnin dinimizdə mühüm yeri olduğuna görə, müsəlmanlar yeməyə, içməyə, evdən çıxarkən, yol gedəndə və hər hansı xeyirli işə başlayanda məhz bu ifadəni dilə gətirirlər.
Bəsmələnin tarixi və etimologiyası
Bəsmələ islamdan əvvəlki dövrdə belə müəyyən müqəddəs işlər üçün bənzər ibarələrlə müşayiət olunurdu. Lakin islam dininin yaranması ilə “Bismillahir-rəhmanir-rəhim” ifadəsi mütləq mənəvi simvola çevrildi və bütün müsəlman dünyasında yayıldı. Bəsmələ sözü ilk dəfə Məhəmməd peyğəmbərin vəhy etdiyi Quran ayələrində işlənib və sonrakı əsrlərdə həm dini ədəbiyyatda, həm də rəsmi sənədlərdə, sultanın fərmanlarında, müqavilələrdə istifadə olunub. Etimoloji baxımdan bəsmələ “bismillah” (Allahın adı ilə), “ər-Rəhman” və “ər-Rəhim” sözlərinin birləşməsidir və bunların hər biri Allahın sifətlərini göstərir.
Bəsmələnin dini və fəlsəfi əhəmiyyəti
Bəsmələ müsəlmanın Allaha tam təvəkkülünü, Allahın rəhmətinə və məhəbbətinə inamını göstərir. Hər bir işin başlanğıcında “bismillah” demək, insanın özünü Allahın qorumasına və mərhəmətinə həvalə etməsi, günahdan və şeytani təsirlərdən uzaqlaşma istəyi ilə bağlıdır. İslam fəlsəfəsində bəsmələ kainatın yaradılışında Allahın mərhəmətinin və sevgisinin təzahürü, bəşər övladının isə bu mərhəmət və sevgiyə möhtaclığının rəmzidir. Hər bir surənin bəsmələ ilə başlaması da, Allahın rəhmətinin kainatda hər şeyə şamil olduğunun göstəricisidir.
Bəsmələ və gündəlik həyat
Azərbaycanda və bütün müsəlman ölkələrində bəsmələ gündəlik həyatın, ailə məişətinin, ticarətin, elm və sənətin vacib hissəsinə çevrilib. Uşağa ad qoyarkən, ev tikərkən, yeni bir işə başlayanda, hətta imtahan öncəsində belə “bismillah” deyilir. İnsanlar bu yolla Allahdan uğur, bərəkət və qorunma diləyirlər. Xüsusilə xalq arasında “bismillahla başla”, “bismillah de, işin uğurlu olsun” kimi ifadələr yayılıb. Hətta bəzi qədim xalq nağıllarında da qəhrəmanlar çətin vəziyyətə düşəndə “bismillah” deyir və xilasa qovuşur.
Bəsmələnin ədəbiyyat və incəsənətdə yeri
Bəsmələ təkcə dini mətnlərdə deyil, həm də Azərbaycan və Şərq ədəbiyyatında, divan poeziyasında, orta əsr əlyazmalarında geniş istifadə olunub. Şairlər və yazıçılar əsərlərinin əvvəllərində “bismillah” ifadəsi ilə başlayır, bu ibarəni bədii simvol kimi əsərlərinə daxil edirdilər. Minatür rəsmlərdə, kalliqrafiyada, islam memarlığında bəsmələ sənətkarların ruhani dünyagörüşünün və mənəvi düşüncəsinin bir nişanəsi olaraq əbədiləşib. İslam incəsənətində bəsmələ tez-tez xüsusi xətatlıq nümunələrində, məscidlərin girişində, Quran nüsxələrinin başlığında gözəl tərtibatda əks olunur.
Bəsmələnin hüquqi və rəsmi sənədlərdə işlədilməsi
Tarixən müsəlman ölkələrində rəsmi sənədlər, müqavilələr, dövlət fərmanları və hüquqi aktların başlanğıcında da bəsmələ yer alırdı. Bu, hüquqi məsələlərdə də Allahın adının xatırlanması və bərəkət istənməsi ənənəsini formalaşdırmışdı. Hətta Osmanlı dövlətinin rəsmi yazışmalarında, Səfəvilər dövründə, qədim Azərbaycan xanlıqlarında da fərman və məktublar “Bismillahir-rəhmanir-rəhim” ilə başlayırdı.
Bəsmələnin təsiri və funksiyası
Bəsmələnin ən əsas funksiyası – insana mənəvi arxayınlıq, ruhi sabitlik, qorunma hissi, Allaha bağlılıq hissi bəxş etməkdir. İnsanın hər bir əməldə Allahın adını xatırlaması, ruhən saflaşması, eqoizmdən və nəfsin təsirindən qorunması üçün vacib vasitədir. Uşaqlıqdan valideynlər övladlarına ilk öyrətdikləri sözlərdən biri də məhz “bismillah” olur.
Bəsmələ və Azərbaycan xalqının adət-ənənələrində
Azərbaycan xalqının adət-ənənələrində bəsmələ xüsusi yer tutur. Həm dini mərasimlərdə, həm toyda, həm yasda, həm də xalq oyunlarında, şifahi xalq ədəbiyyatında bu ibarənin izlərini tapmaq mümkündür. Bəsmələ, xalq arasında qoruyucu dua, uğur açarı, ruhi təravət və inam rəmzi kimi geniş yayılıb.
Bəsmələnin öyrədilməsi və yeni nəsillər
Hazırda məktəblərdə, məscidlərdə, dini dərslərdə və ailələrdə uşaqlara “bismillah” deyib başlamağın mənası, dini və ictimai əhəmiyyəti tədris olunur. Bu, həm dini tərbiyənin, həm də milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasının mühüm hissəsidir.
Bəsmələ islam mədəniyyətində və Azərbaycan xalqının gündəlik həyatında ruhani saflaşmanın, Allah sevgisinin, mərhəmət və inamın rəmzidir. “Bismillahir-rəhmanir-rəhim” – bu ifadə insanı mənəvi baxımdan qüvvətləndirir, hər bir əməli dua ilə başlamağa, Allahın adını ucaltmağa, əxlaqi dəyərlərə sədaqətə sövq edir. Bəsmələnin əsrlər boyunca dəyişməyən mənəvi gücü, insanlara ruh və mənəviyyat aşılamağa, inamı gücləndirməyə, qorunmağa və saf niyyətlə yaşamağa çağırır. Hər bir müsəlmanın həyatında bəsmələ bir başlanğıc, bir dua, bir mənəvi dayaqdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Bəsmələ “Bismillahir-rəhmanir-rəhim” ifadəsinin qısa adıdır və hər bir işi Allahın adı ilə başlamaq mənasına gəlir.
Bəsmələ Quran oxuyarkən, ibadətə başlamazdan öncə, yeməyə başlamazdan əvvəl, evdən çıxarkən və bir çox gündəlik işdə oxunur.
Quranın 114 surəsindən 113-nün əvvəlində bəsmələ yazılıb, yalnız Tövbə surəsində yoxdur. Hər bir surənin başlanğıcında Allahın adı və mərhəməti vurğulanır.
Bəsmələ insanın Allahın mərhəmətinə, qorunmasına və bərəkətinə sığınmasını bildirir. Hər işə bəsmələ ilə başlamaq bərəkət və uğur gətirir.
Bəsmələ uşaqlara Allah sevgisi, qorunma və mənəvi dəyərlərə sədaqət aşılayır, onları ruhi cəhətdən inkişaf etdirir.
Bəsmələ klassik divan poeziyasında, minatür rəsmlərdə, dini ədəbiyyatda və qədim əlyazmalarda geniş istifadə olunub.
Bəsmələ islam dini üçün vacib ibarədir, lakin digər dinlərdə də Allaha dua və bərəkət diləmə ənənəsi mövcuddur.
Tarixən bəsmələ dövlət fərmanlarında, hüquqi aktlarda Allahın adını xatırlamaq, işin uğurla başa çatmasını diləmək üçün istifadə olunub.
Bəsmələ oxumaq insana ruhi sakitlik, qorunma, inam və psixoloji rahatlıq verir.
Bəsmələ həm gündəlik həyatda, həm işdə, həm də incəsənət, ədəbiyyat, ticarət, təhsil və ailə məişətində istifadə olunur.
