Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (BƏT, ingilis dilində ILO – International Labour Organization) dünyada əmək hüquqlarının qorunması, ədalətli və insan ləyaqətinə uyğun iş yerlərinin yaradılması, sosial ədalət və əmək bazarının inkişafı sahəsində ən böyük beynəlxalq təşkilatdır. BƏT-in əsas missiyası – bütün dünyada işçi və işəgötürənlərin hüquqlarını qorumaq, əmək qanunvericiliyinin və standartlarının inkişafını dəstəkləmək, iş şəraitinin yaxşılaşdırılması və sosial dialoqun təşviqi üçün dövlət, işəgötürən və işçilər arasında üçtərəfli əməkdaşlıq modelini qurmaqdır. BƏT-in qərargahı İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşir və hazırda bu təşkilata 180-dən çox dövlət üzvdür.
BƏT-in yaranma tarixi və əsas məqsədləri
Beynəlxalq Əmək Təşkilatı 1919-cu ildə Versal müqaviləsinin bir hissəsi olaraq, Birinci Dünya Müharibəsindən sonra sosial ədalət və beynəlxalq əmək münasibətlərində harmoniya yaradılması məqsədilə təsis olunub. Təşkilatın əsas məqsədi – əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması, uşaq əməyinin aradan qaldırılması, ədalətli əmək haqqı və əmək təhlükəsizliyinin təmin olunması, bərabər imkanların yaradılması və əmək hüquqlarının qorunmasıdır. 1946-cı ildə BƏT BMT-nin birinci ixtisaslaşmış agentliyi kimi tanınıb və hazırda sosial ədalət üzrə ən nüfuzlu qlobal platformadır.
BƏT-in əsas fəaliyyəti və prinsipləri
BƏT-in fəaliyyətinin mərkəzində üçtərəfli əməkdaşlıq dayanır. Yəni hər bir üzv ölkədə dövlət, işəgötürənlər və işçilər birlikdə əmək münasibətlərinin inkişafı üçün ortaq qərar və proqramlar qəbul edirlər. BƏT-in əsas prinsipləri bunlardır:
- Məşğulluq hüququ və işçi azadlığı
- Məşğulluq zamanı ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması
- Uşaq və məcburi əməyin qadağan olunması
- Ədalətli əmək haqqı və sosial müdafiə
- Təhlükəsiz və sağlam əmək şəraiti
BƏT-in struktur və idarəetmə sistemi
BƏT-in ən ali orqanı Beynəlxalq Əmək Konfransıdır. Hər il Cenevrədə keçirilən bu konfransda üzv dövlətlərin nümayəndələri, işəgötürən və işçi təşkilatları bir araya gələrək beynəlxalq əmək standartlarını və yeni konvensiyaları qəbul edirlər. BƏT-in əsas idarəetmə orqanları – İcraiyyə Şurası və Beynəlxalq Əmək Bürosudur. Bürodakı ekspertlər və təhlilçilər əmək qanunvericiliyinin monitorinqi, əmək statistikası, proqramların icrası və texniki yardım üzrə çalışırlar.
BƏT-in konvensiyaları və standartları
Təşkilat yarandığı gündən 190-dan çox beynəlxalq konvensiya və tövsiyə qəbul edib. Ən vacib konvensiyalardan bəziləri bunlardır:
- Əmək hüquqları və azadlıqlarının qorunması (87 və 98-ci konvensiyalar)
- Uşaq əməyinin aradan qaldırılması (138 və 182-ci konvensiyalar)
- Minimum əmək haqqı və sosial təminat (131-ci konvensiya)
- Qadınların və kişilərin bərabər hüquqları (100 və 111-ci konvensiyalar)
- Əmək təhlükəsizliyi və iş şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı standartlar
Hər bir üzv ölkə bu konvensiyaları ratifikasiya etməklə öz milli qanunvericiliyini beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırır.
BƏT-in dünyada və Azərbaycanda fəaliyyəti
BƏT-in fəaliyyəti həm qlobal, həm də regional səviyyədə əmək bazarının təkmilləşdirilməsinə yönəlib. Təşkilat inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əmək islahatları, gender bərabərliyi, sosial dialoq və sosial müdafiə proqramlarının icrasına dəstək verir. Azərbaycanda isə BƏT-lə əməkdaşlıq çərçivəsində əmək münasibətlərinin təkmilləşdirilməsi, sosial tərəfdaşlığın gücləndirilməsi, əmək təhlükəsizliyinin və iş yerlərinin standartlaşdırılması sahəsində layihələr icra olunur.
BƏT və sosial dialoq
BƏT-in əsas nailiyyətlərindən biri sosial dialoqun təşviqidir. İşçi və işəgötürən təşkilatlarının bir araya gəlməsi, əmək bazarında sağlam münasibətlərin qurulması və əmək münasibətlərinin sülh yolu ilə tənzimlənməsi təşkilatın əsas prioritetidir. Sosial dialoq ölkədə həm iqtisadi sabitliyi, həm də sosial rifahı təmin edən əsas mexanizmlərdəndir.
BƏT-in proqram və təşəbbüsləri
BƏT dünyada məşğulluq və insan hüquqlarının inkişafı, qadınların və gənclərin əmək bazarına inteqrasiyası, yaşıl iqtisadiyyat, gender bərabərliyi, əmək təhlükəsizliyi və əmək hüquqlarının müdafiəsi üzrə çoxsaylı qlobal və regional proqramlar həyata keçirir. Bu proqramlar əmək bazarının şəffaflığı, sosial müdafiə, inklüziv inkişaf və dayanıqlı rifah üçün mütərəqqi platforma yaradır.
BƏT-in statistik və analitik fəaliyyəti
BƏT mütəmadi olaraq əmək bazarı üzrə beynəlxalq statistik hesabatlar, araşdırmalar və analitik materiallar dərc edir. Bu materiallar dünya ölkələrində məşğulluq, əmək haqqı, gender bərabərliyi, əmək şəraiti və sosial müdafiə səviyyəsi haqqında obyektiv məlumat verir.
BƏT-in gələcək inkişaf prioritetləri
Təşkilatın gələcək hədəflərinə dayanıqlı inkişaf, iqlim dəyişikliyinin təsiri, rəqəmsal iqtisadiyyat və yeni əmək formalarının hüquqi tənzimlənməsi, sosial təminatın gücləndirilməsi, işçi və işəgötürənlərin yeni şəraitə uyğunlaşdırılması və sosial ədalətin təmin edilməsi daxildir. BƏT bu istiqamətdə dünya üzrə aparıcı rolu qoruyub saxlayır.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatı müasir dünyada insan hüquqlarının, sosial ədalətin və layiqli əmək şəraitinin qorunmasında unikal və əvəzsiz platformadır. BƏT-in qəbul etdiyi beynəlxalq standartlar və təşəbbüslər ölkələrə milli əmək qanunvericiliyini təkmilləşdirməyə, işçi hüquqlarını və sosial müdafiəni artırmağa imkan verir. Azərbaycanın da üzvü olduğu bu təşkilat qlobal əmək bazarında sabitlik, rifah və inkişaf üçün mühüm rol oynayır.
Ən Çox Verilən Suallar
BƏT-in əsas məqsədi insan hüquqları, ədalətli və təhlükəsiz əmək şəraitinin yaradılması, sosial dialoq və əmək standartlarının inkişafıdır.
Bu model dövlət, işəgötürən və işçi təşkilatlarının əmək bazarının inkişafında birgə qərar verməsini nəzərdə tutur.
Əmək azadlığı və hüquqları, uşaq əməyinin aradan qaldırılması, gender bərabərliyi, əmək təhlükəsizliyi ilə bağlı 87, 98, 138, 182, 100, 111-ci konvensiyalar.
Sosial dialoq əmək bazarında stabillik və inkişaf üçün işçi və işəgötürənlər arasında sağlam münasibətlər qurulmasını təmin edir.
Əmək qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi, sosial tərəfdaşlığın inkişafı, işçi hüquqlarının qorunması, əmək təhlükəsizliyi proqramlarının icrası.
Yalnız ratifikasiya olunmuş konvensiyalar dövlətlər üçün məcburidir, digər tövsiyələr isə tövsiyəvi xarakter daşıyır.
BƏT-in rəsmi saytında (ilo.org) əmək bazarı üzrə ən son statistik məlumatlar və analitik hesabatlar dərc olunur.
Beynəlxalq Əmək Konfransı, İcraiyyə Şurası və Beynəlxalq Əmək Bürosu təşkilatın əsas idarəetmə orqanlarıdır.
BƏT-ə BMT-yə üzv olan bütün dövlətlər üzv ola bilər, hazırda 180-dən çox üzv ölkəsi var.
Dayanıqlı inkişaf, rəqəmsal iqtisadiyyat, sosial müdafiənin gücləndirilməsi, gender bərabərliyi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə.
