Beynəlxalq Kişilər Günü son illərdə sosial paylaşımlarda tez-tez xatırladığımız, amma hələ də mahiyyəti barədə tam məlumatlı olmadığımız unikal tarixlərdən biridir. Hər il 19 noyabrda qeyd olunan bu günün məqsədi kişi sağlamlığı, gender balansı, ailə və cəmiyyətin rifahındakı kişi töhfəsi kimi mövzulara diqqət çəkməkdir. Bayram ideyası 1990-cı illərin sonlarında Karib hövzəsində meydana gəlib, lakin dünya mediasında nüfuz qazanması Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bəyanatından sonra mümkün olub. Statistika göstərir ki, psixoloji problemlər, intihar, iş yerində təhlükəsizlik və erkən ölüm hallarının əksəriyyəti məhz kişilərin payına düşür. Buna baxmayaraq, gender müzakirələrində kişilərin özünəməxsus çətinlikləri çox zaman arxa plana keçir. Beynəlxalq Kişilər Günü stereotipləri sındırmaq, məsuliyyətli atalıq modelini təşviq etmək və kişilərin psixoloji dayanıqlığını gücləndirmək üçün platforma rolunu oynayır. Dünyanın müxtəlif ölkələrində tədbirlər sağlamlıq skrininqləri, maarifləndirici seminarlar, könüllü aksiyalar və ailə məclisləri formatında təşkil olunur. Azərbaycanda da son illərdə qeyri-hökumət təşkilatları bu tarixi kişilərin təhsil, təlim və mentorluq mövzularına fokuslanmaq imkanı kimi dəyərləndirir. Belə təşəbbüslər mənfi gender stereotiplərinin təsirini azaltmaqla yanaşı, həm də ailədaxili münasibətlərdə empatiya və dəstəyi artırır. Eyni zamanda, bu gün gənc oğlanlara pozitiv kişilik nümunələri təqdim edir və gələcək həyat seçimlərində sağlam davranışa motivasiya yaradır.
Bayramın yaranma tarixi
Beynəlxalq Kişilər Gününün rəsmi təşəbbüskarı trinidadlı doktor Cerom Tilaksinqh sayılır. 1999-cu il 19 noyabr tarixində o, mərhum atasının xatirəsinə həsr etdiyi konfransda kişilərin cəmiyyətdəki roluna dair diskussiya başlatdı. Təşəbbüs əvvəlcə Karib regionu universitetləri arasında lokallaşdı, lakin media və diaspor icmalarının dəstəyi ilə qlobal miqyas qazandı
2001-ci ildə UNESCO nümayəndəsi İnge Baltren bu təşəbbüsü “gender balansını tamamlayan vacib addım” kimi dəyərləndirdi. 2009-cu ildən etibarən Avropa ölkələri, Avstraliya və ABŞ tədbirlərə qoşuldu, 2012-də isə BMT-nin Gender Bərabərliyi Departamenti rəsmi press-reliz dərc edərək günün altı əsas məqsədini ümumiləşdirdi.
Altı əsas məqsəd
Birinci məqsəd kişi sağlamlığına dair maarifləndirmədir; prostat xərçəngi və ruh sağlığı mövzuları xüsusilə ön plana çıxarılır. İkinci istiqamət, özünə qayğı mədəniyyətini təşviq edərək həyat tərzi risklərini azaltmaqdır. Üçüncü məqsəd, müsbət kişi rol modellərini nümayiş etdirməkdir ki, gənclər stereotip maskulinlik əvəzinə məsuliyyətli davranışa yönəlsin
Dördüncü məqsəd cəmiyyətə verdikləri töhfəyə görə kişiləri tanımaq və təşəkkür etməkdir. Beşinci hədəf gender bərabərliyinə dəstək göstərməkdir; burada “heforShe” kimi beynəlxalq kampaniyalarla sinerji yaradılır. Altıncı məqsəd sülh və əməkdaşlıq dəyərlərini gücləndirməkdir, çünki zorakılığın azaldılması həm kişilərin, həm də qadınların rifahına müsbət təsir göstərir.
Kişi sağlamlığının aktual problemləri
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının son hesabatına görə, dünyada hər on erkən ölüm hadisəsindən yeddisi kişilərin payına düşür. Ürək-damar xəstəlikləri, hipertoniya və xərçəng növləri risk faktorlarının ilk sırasındadır. Həkim müayinələrinə gec müraciət etmək vəziyyəti daha da ağırlaşdırır
Psixoloji sağlamlığa gəlincə, qlobal intihar statistikasında kişilərin payı 75 faizdir. Sosial rolların tələb etdiyi “güc” imici emosional problemləri gizlətməyə aparır. Psixoloqlar “toxik maskulinizm” termini ilə bu fenomeni izah edir və erkən psixoloji dəstəyin vacibliyini vurğulayırlar.
Təhsil və mentorluq proqramları
Araşdırmalar göstərir ki, erkən yaşda pozitiv kişi müəllim obrazı ilə qarşılaşan oğlan uşaqları akademik baxımdan daha motivasiyalı olur. Bir çox ölkədə “Mənim müəllimim kişidir” kampaniyası kişi pedaqoqların sayını artırmaq üçün keçirilib. Tələbələr intizam, məsuliyyət və qarşılıqlı hörmət mövzularında real nümunə əldə ediblər
Mentorluq modellərində isə təcrübəli peşəkarların gənclərə karyera və şəxsi inkişaf barədə yol göstərməsi prinsipi tətbiq olunur. Azərbaycanda QHT-lərin təşkil etdiyi “Ata və oğul” seminarlarında peşəkar hüquqşünas, həkim və mühəndislər şəxsi hekayələrini bölüşərək gənclərə motivasiya verirlər.
Ailədaxili münasibətlər və atalıq
Müasir ailə modelində atalıq təkcə iqtisadi təminatçı olmaqla məhdudlaşmır. Psixoloqlar körpəlikdən etibarən atanın emosional iştirakı uşağın özünəinamına müsbət təsir göstərdiyini vurğulayırlar. Bunun üçün doğuşdan sonra “ata məzuniyyəti” tətbiq edən ölkələrin sayı artır
Azərbaycan cəmiyyətində də ənənəvi patrirxal sxem yavaş-yavaş dəyişir. Araşdırmalar gənc ailələrin 43 faizində uşaq baxımı və məişət işlərinin bölüşdürüldüyünü göstərir. Atalıq mövzusunda keçirilən təlimlər gənc kişilərə yeni bacarıqlar və emosional savadlılıq qazandırır.
Media stereotipləri və gender balansı
Kütləvi informasiya vasitələri kişiləri ya “super qəhrəman”, ya da “problemlərin mənbəyi” kimi təqdim etməyə meyillidir. Bu ikili stereotip real həyat nüanslarını kölgədə qoyur və gənclərdə yanlış ideallar yaradır. Media savadlılığı dərsləri bu təsiri aradan qaldırmaq üçün vacib alətdir
BBC və DW kimi kanallar Beynəlxalq Kişilər Günündə balanslı kontent strategiyası tətbiq edərək pozitiv rol modellərinin hekayələrini işıqlandırır. Azərbaycanda da yerli telekanallarda sağlamlıq, psixoloji dəstək və karyera mövzularında kişi qonaqların iştirakı artmaqdadır.
Beynəlxalq təşəbbüslər və tərəfdaşlıq
“HeForShe”, “Movember” və “MenCare” kimi proqramlar kişi sağlamlığı və gender bərabərliyinə dair qlobal şəbəkələr yaradır. “Movember” kampaniyası noyabrda bığ saxlamaqla prostat xərçənginə diqqət çəkir və fond toplama rekordları qırır.
“HeForShe” kişi və oğlanları qadın hüquqları üçün mübarizəyə cəlb edir. “MenCare” layihəsi atalıq məzuniyyətinin genişləndirilməsi üçün hökumətlərə tövsiyələr hazırlayır. Bu təşəbbüslər beynəlxalq sinerji yaradaraq milli səviyyədə də dəyişiklikləri stimullaşdırır.
Azərbaycanda qeydetmə ssenariləri
Son illərdə Bakı, Gəncə və Sumqayıt şəhərlərində universitet tədqiqat qrupları kişi sağlamlığına dair pulsuz skrininq aksiyaları keçirir. Həkim və psixoloqlar könüllü konsultasiyalar təqdim edir. İş dünyasında isə “korporativ atalıq” seminarları populyarlıq qazanır
Mədəniyyət sahəsində musiqi gecələri, idman turnirləri və xeyriyyə yarmarkaları təşkil olunur. Sosial şəbəkələrdə “#KişiDəstəkOl” həştəqi ilə ailə dəyərləri və mentorluq hekayələri paylaşılır. Dövlət strukturları da bu təşəbbüslərə logistika və informasiya dəstəyi göstərir.
| İstiqamət | Tipik fəaliyyət | Gözlənilən nəticə |
|---|---|---|
| Sağlamlıq | Pulsuz skrininq, seminar | Erkən diaqnostika |
| Təhsil | Mentor proqramı | Karyera motivasiyası |
| Ailə | Atalıq təlimi | Emosional bağlılıq |
| Media | Balanslı hekayələr |
Beynəlxalq Kişilər Günü kişi sağlamlığı, cəmiyyətə töhfə və gender balansı kimi aktual mövzuları gündəmə gətirir. Tarixi Karib regionundan başlasa da, qısa müddətdə qlobal miqyas alaraq UNESCO və BMT kimi qurumlar tərəfindən dəstəklənib. Statistik göstəricilər kişilərin həm fiziki, həm də psixoloji risk qruplarında öndə olduğunu təsdiqləyir və bu gün belə problemləri açıq müzakirə etmək üçün fürsət yaradır. Atalıq, pozitiv rol modeli, empatiya, məsuliyyət kimi dəyərlərin təbliği cəmiyyətin sosial toxumasını möhkəmləndirir. Azərbaycanda QHT-lər, universitetlər və media orqanları maarifləndirmə işinə qoşularaq gənclərə və ailələrə yönəlik proqramlar reallaşdırır. Qlobal təşəbbüslərlə əməkdaşlıq ölkəyə yeni təcrübə gətirir və sağlam həyat tərzinin populyarlaşmasına xidmət edir. Media stereotiplərinin yumşaldılması və balanslı kişi obrazlarının təqdim edilməsi gənclərin özünüidentifikasiyasına müsbət təsir göstərir. Dövlət və özəl sektorun ortaq layihələri isə kişi sağlamlığına dair preventiv tədbirlərin əhatə dairəsini genişləndirir. Beləliklə, Beynəlxalq Kişilər Günü təkcə təqvimdə qeyd olunan tarix deyil, həm də sosial məsuliyyət və şəxsi inkişaf üçün canlı platformadır.
Ən Çox Verilən Suallar
Hər il 19 noyabr tarixində qeyd olunur. Bu tarix 1999-cu ildə trinidadlı doktor Cerom Tilaksinqhin təşəbbüsü ilə müəyyən edilib. Sonrakı illərdə UNESCO və BMT bu təşəbbüsə dəstək verib. Hal-hazırda yüzdən çox ölkə bu günü rəsmi və ya qeyri-rəsmi şəkildə tədbirlərlə qeyd edir.
Altı əsas hədəf var: kişi sağlamlığını qorumaq, pozitiv rol modellərini tanıtmaq, cəmiyyətə töhfə vermiş kişiləri təqdir etmək, gender bərabərliyini dəstəkləmək, sülhü təşviq etmək və mənfi stereotipləri azaltmaq. Bu məqsədlər 2009-cu ildə BMT-nin açıqladığı bəyannamədə rəsmi təsdiqini tapıb.
ÜST statistikasına görə ürək-damar xəstəlikləri, hipertoniya, prostat və ağ ciyər xərçəngi kişilərin erkən ölümünə səbəb olan əsas risk faktorlarıdır. Psixoloji cəhətdən intihar halları da kişilər arasında yüksək göstəriciyə malikdir. Sağlamlıq müayinələrinin vaxtında aparılması riskləri azaldır.
Son illərdə QHT-lər və universitetlər pulsuz skrininq, psixoloji dəstək seansları və ailə seminarları təşkil edir. Sosial şəbəkələrdə #KişiDəstəkOl həştəqi ilə kampaniyalar keçirilir. Mədəniyyət sahəsində musiqi gecələri və xeyriyyə yarmarkaları təşkil olunur.
Müasir tədqiqatlar göstərir ki, atanın uşağın həyatında aktiv rolu onun sosial bacarıqlarını və özünəinamını artırır. Atalıq həm emosional, həm də praktiki dəstəyi əhatə edir. Erkən yaşda ata-uşaq bağı güclü olan fərdlər daha az davranış pozuntusu ilə üzləşir.
Movember hər il noyabr ayında kişilərin bığ saxlayaraq prostat xərçənginə diqqət çəkməsi üçün keçirilən qlobal kampaniyadır. Tədbir həm də testis xərçəngi və kişi psixologiyasına dair fond toplayır. 2003-cü ildən bəri kampaniya 1 milyard dollardan çox vəsait toplamışdır.
Bəli, bu gün qadın hüquqlarına rəqib deyil, tamamlayıcı platformadır. Məqsəd gender bərabərliyini möhkəmləndirmək üçün kişilərin də sosial-emosional çətinliklərini müzakirəyə çıxarmaqdır. BMT bu tarixi “cinsi rolların balanslaşdırılması üçün vacib addım” kimi tanımışdır.
Pozitiv rol model empatiya, məsuliyyət və ədalət kimi dəyərləri davranışında əks etdirən şəxsdir. Belə nümunələr gənclər üçün sağlam identifikasiya imkanı yaradır. İdmançılar, elm adamları və məsuliyyətli atalar bu kateqoriyaya misaldır.
Mütəxəssislər danışma terapisi, qrup dəstəyi və stress idarəetmə texnikalarını tövsiyə edirlər. Dünyada “Talk to a Brother” kimi təşəbbüslər kişiləri duyğularını paylaşmağa təşviq edir. Azərbaycanda psixoloq xətti və onlayn konsultasiya platformaları fəaliyyət göstərir.
Qlobal miqyasda məqsəd kişi sağlamlığı üzrə preventiv proqramların əhatə dairəsini genişləndirmək, atalıq məzuniyyətini daha çox ölkədə qanuniləşdirmək və gender stereotiplərini təhsil vasitəsilə azaltmaqdır. Azərbaycanda da korporativ və dövlət səviyyəsində bu istiqamətlərdə addımlar planlaşdırılır.
