Bakı şəhərinin qədim və müqəddəs məkanlarından biri olan Bibiheybət məscidi yalnız dini ibadət yeri kimi deyil, həm də Azərbaycan xalqının mənəvi irsi, tarixi yaddaşı və milli-mədəni kimliyinin simvolu kimi tanınır. Dəniz sahilində, şəhərin səs-küylü həyatının fonunda əzəmətlə ucalan bu müqəddəs məbəd əsrlər boyu inanclı insanların ziyarət ünvanı, dua və ümid məkanı olub. Onun tarixi, memarlıq üslubu, abidə kimi qorunması, bir sıra tarixi şəxsiyyətlərin, xüsusilə peyğəmbər ailəsinə mənsub olan müqəddəslərin həyat hekayəsi ilə birbaşa bağlıdır. Bibiheybət məscidi həm yerli, həm də xarici tədqiqatçıların diqqətini çəkən, Azərbaycan memarlığının və İslam dünyasının nadir incilərindən biri sayılır.
Tarixi
Bibiheybət məscidinin tarixi XII əsrin sonu – XIII əsrin əvvəllərinə gedib çıxır. Tarixi mənbələrə görə, məscidin inşası ilə bağlı əsas təşəbbüs Şirvanşahlar dövründə həyata keçirilib. Məscidin ən böyük xüsusiyyəti burada Həzrət Fatiməyi-Zəhranın (s.ə) nəslindən olan müqəddəs bir qadının – Hökumə xanımın qəbri üzərində tikilməsidir. Hökumə xanımın ziyarətgahı tarixən şəfa, ümid və bərəkət mənbəyi kimi tanınıb. Bibiheybət adının da məhz “heybətli ana”, “müqəddəs qadın” anlamını ifadə etməsi bu inanc və xalq təxəyyülünün məhsuludur.
Əfsanələrə görə, məhz bu ziyarətgahda dualar, diləklər qəbul olur, dini və mənəvi dirçəliş baş verir. Orta əsr müsəlman səyahətçiləri də məscid və ziyarətgah haqqında heyranlıqla qeydlər aparıblar. Hələ XIII əsrin səyahətçiləri, xüsusilə İbn Battuta öz qeydlərində Bibiheybətin nadir müqəddəslər yurdu kimi tanınmasını vurğulayırdılar.
Memarlıq üslubu və bədii xüsusiyyətləri
Bibiheybət məscidi Azərbaycan memarlıq məktəbinin ənənəvi elementlərini, xüsusilə Şirvan-Absheron üslubunu özündə birləşdirir. Orijinal tikili kompakt planlı, günbəzli, sərdabə üzərində ucaldılmış və daşdan hörülmüş formadadır. Məscidin fasadı, tağları, ornamentləri və xüsusi bəzək elementləri qədim Şərq memarlığının bədii zənginliyini əks etdirir. İki minarəsi və əsas günbəzi memarlıq ansamblının monumental, lakin eyni zamanda zərif və harmonik görünüşünü yaradır.
Məscidin daxilindəki qəbirlər, xüsusən də Hökumə xanımın türbəsi xüsusi hörmət və ehtiramla qorunub saxlanılır. İllər ərzində məscidin ətrafında abidəvi-memarlıq kompleksinin digər elementləri – mədrəsə, giriş portalı, yard və müxtəlif xidmət tikililəri də formalaşıb.
Zəlzələ və dağıntılar
Bibiheybət məscidinin tarixi yalnız inşaat və zənginliklə deyil, həm də çətinliklər və sınaqlarla müşayiət olunub. 1859-cu ildə Bakıda baş vermiş güclü zəlzələ nəticəsində məscidin orijinal binası ciddi zədələnmiş, bir sıra hissələri dağılıb. Sonrakı dövrlərdə təmir və bərpa işləri aparılsa da, məscid 1936-cı ildə sovet hakimiyyəti tərəfindən dini siyasət nəticəsində tamamilə sökülüb.
Məscidin sökülməsi Bakı əhalisinin, xüsusilə inanclı insanların mənəviyyatında dərin iz qoydu. Hökumə xanımın qəbrinin üzərindəki türbə gizli şəkildə qorunub saxlanıldı və xalq arasında müqəddəs yer kimi ziyarət edilirdi. Bibiheybət məscidinin taleyi Azərbaycanda dini və milli kimliyin qorunması üçün mübarizənin bir parçasına çevrildi.
Müstəqillik dövründə bərpa və yenidən doğuluş
Sovet dövrünün sonunda, Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpası ilə Bibiheybət məscidinin yenidən bərpasına xüsusi diqqət ayrıldı. 1994-cü ildə ölkə rəhbərliyinin təşəbbüsü və xalqın istəyi ilə məscidin bərpa layihəsi reallaşdırıldı. Qısa müddət ərzində orijinal memarlıq üslubuna sadiq qalmaqla, müasir texnologiya və tikinti standartları əsasında Bibiheybət məscidi yenidən inşa edildi.
Yenilənmiş məscid 1997-ci ildə möminlərin, dövlət və ictimai xadimlərin, din xadimlərinin iştirakı ilə təntənəli şəkildə açıldı. Artıq bu məbəd təkcə Bakı üçün deyil, bütün Azərbaycan və İslam dünyası üçün böyük əhəmiyyət daşıyan dini və mədəniyyət abidəsinə çevrildi.
Ziyarət və dini mərasimlər
Bibiheybət məscidi bu gün ölkənin ən mühüm ziyarətgahlarından biridir. Burada ilboyu dini mərasimlər, dua və zikr gecələri, məhərrəm və ramazan aylarında tədbirlər, mövlud və digər dini bayramlar keçirilir. Xüsusilə, Hökumə xanımın məzarını ziyarət edən insanlar onun müqəddəsliyinə, şəfa və ruzi gətirmə qüdrətinə inanır, burada dua edib, dini borclarını yerinə yetirirlər.
Ziyarət üçün məscidə gələn insanlar təkcə Bakının və Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən deyil, həm də xaricdən – İran, Türkiyə, Rusiya və digər müsəlman ölkələrindən gəlirlər. Bibiheybət məscidi bütün müsəlmanların, xüsusilə qadınların və anaların dua və inanc ünvanıdır.
Sosial və mənəvi həyatda rolu
Bibiheybət məscidi təkcə dini mərkəz yox, həm də Azərbaycan cəmiyyətində maarifləndirici, xeyriyyəçi və sosial layihələrin həyata keçirildiyi məkan kimi fəaliyyət göstərir. Məscidin nəzdində dini maarifləndirmə, ailə dəyərlərinin təbliği, gənclər üçün seminarlar, xeyriyyə aksiyaları, qadınlar üçün maarifləndirici proqramlar mütəmadi təşkil edilir.
Bibiheybət məscidi müxtəlif ictimai təşkilatlarla əməkdaşlıq edir, ölkənin mənəvi dirçəlişində, dini və milli birlik hissinin gücləndirilməsində xüsusi rol oynayır. Bu məkanda milli-mənəvi dəyərlər, tolerantlıq, mərhəmət və insansevərlik ənənələri qorunur və gələcək nəsillərə ötürülür.
Memarlıq və abidəvi kompleks kimi müasir siması
Bugünkü Bibiheybət məscidi yalnız dini yox, həm də memarlıq baxımından paytaxtın vizit kartıdır. Məscidin böyük günbəzi və minarələri dəniz sahilindən və şəhərin müxtəlif nöqtələrindən əzəmətlə görünür. Axşam saatlarında bədii işıqlandırma ansamblı məscidə xüsusi mistik aura bəxş edir. Məscidin həyəti, parkı və əlavə tikililəri buranı həm də sosial istirahət və ailəvi dincəlmə məkanına çevirib.
Ətrafda yaradılan abadlıq, yaşıllıq zolaqları, dini və mədəni tədbirlər üçün açıq hava meydançaları Bibiheybət məscidini Bakı sakinlərinin və şəhərin qonaqlarının ən sevimli ziyarət yerlərindən birinə çevirib.
Bibiheybət məscidinin tarixi mərhələləri
| Dövr | Hadisə və xüsusiyyətlər |
|---|---|
| XII-XIII əsrlər | Məscidin tikintisi və Hökumə xanımın qəbri üzərində qurulması |
| XIX əsr | Zəlzələdən sonra bərpa işləri |
| 1936-cı il | Sovet hakimiyyəti tərəfindən məscidin sökülməsi |
| 1994-1997-ci illər | Azərbaycan müstəqillik illərində yenidən bərpa və inşa |
| 1997-ci ildən sonra 12 iyul 2008 | Ziyarətgah kimi tam fəaliyyətdə, dini və sosial həyatın mərkəzi Restavrasiya olunub. |
Bibiheybət məscidi Azərbaycanın dini-mənəvi dünyasının, milli tarixi və şəhər memarlığının ən parlaq incilərindən biridir. O, xalqın iman, ümid, əxlaq və mənəviyyat dayağı, şəhərin ruhunu qoruyan və gələcəyə daşıyan abidə kimi yaşayır. Bibiheybət hər bir azərbaycanlı üçün təkcə ziyarətgah deyil, həm də milli ruhun, tarixi yaddaşın və birliyin simvoludur.
Ən Çox Verilən Suallar
Bibiheybət məscidi Bakı şəhərinin cənub-qərbində, Xəzər dənizinin sahilində, Bibiheybət qəsəbəsi ərazisində yerləşir. Məscid həm şəhər sakinlərinin, həm də turistlərin asanlıqla ziyarət edə biləcəyi mövqedədir.
Məscidin əsası XII-XIII əsrlərdə qoyulub. Ən qədim dövrdən Hökumə xanımın məzarı üzərində müqəddəs ziyarətgah kimi tanınıb və Şirvanşahlar dövründə tikilmişdir.
Məsciddə Həzrət Fatiməyi-Zəhranın (s.ə) nəslindən olan Hökumə xanım dəfn olunub. Onun türbəsi xüsusi hörmət və ziyarət məkanıdır.
Məscid Şirvan-Absheron memarlıq məktəbinin klassik elementlərini daşıyır: daş divarlar, günbəz, minarələr və zərif ornamental bəzəklər diqqət çəkir.
1936-cı ildə sovet hakimiyyəti tərəfindən məscid tamamilə sökülüb. Lakin xalq arasında müqəddəs yer kimi dərin ehtiramla qorunub saxlanılıb.
1994-cü ildə bərpa işlərinə başlanılıb, 1997-ci ildə isə yenilənmiş məscid və türbə təntənəli şəkildə yenidən istifadəyə verilib.
Burada ilboyu dini mərasimlər, dualar, zikr gecələri, dini bayramlar, xeyriyyə aksiyaları və maarifləndirici tədbirlər keçirilir.
Məscid Azərbaycan xalqının dini və mənəvi həyatında, milli-mədəni irsinin qorunmasında, tolerantlıq və birliyin rəmzi kimi böyük rol oynayır.
Məscidə Azərbaycan vətəndaşları ilə yanaşı, Türkiyə, İran, Rusiya və başqa ölkələrdən gələn müsəlmanlar, turistlər və alimlər də ziyarətə gəlir.
Məscidin ətrafında Hökumə xanımın türbəsi, əlavə mədrəsə, park zonası, dini və sosial tədbirlər üçün açıq meydan, xatirə lövhələri və abadlıq obyektləri yerləşir.
