Canlılar aləminin ən maraqlı və diqqətçəkən nümayəndələrindən biri bildirçindir. Bildirçin təbiətin minilliklər boyu formalaşdırdığı kiçik, lakin yüksək həyat qabiliyyətli quş növlərindəndir. Onun təbiətdə və insan həyatında oynadığı rol əsrlər boyu dəyişməz olaraq qalmış, müxtəlif dövrlərdə həm qida, həm də təsərrüfat baxımından əhəmiyyətli olub. Kiçik ölçüsünə baxmayaraq, bildirçin geniş yayılmış və müxtəlif ekoloji şəraitlərə tez uyğunlaşan növlərdəndir. Ən çox Avropa, Asiya və Afrika qitələrində təbii halda rast gəlinir, lakin insana yaxınlaşan həyat tərzi və adaptasiya qabiliyyəti sayəsində dünyanın bir çox yerində süni şəraitdə də saxlanılır.
Bildirçin qədim zamanlardan bəri insanlar üçün xüsusi maraq obyektinə çevrilib. Onun ətinin və yumurtasının yüksək qida dəyəri, müxtəlif şəraitə uyğunlaşması, az xəstələnməsi və məhsuldarlığı onu ev quşçuluğunda populyarlaşdırıb. Eyni zamanda bildirçin təbiətdə çox vacib zəncir həlqəsidir: o, müxtəlif həşəratlarla və bitkilərlə qidalanır, özü isə yırtıcı heyvanlar üçün əsas ov obyektlərindən biridir. Bildirçin haqqında araşdırmalar, həmçinin onun insan sağlamlığı və kənd təsərrüfatı üçün faydaları, tarixi və biologiyası sahəsində yeni biliklər əldə etməyə imkan verir.
Kiçik gövdəli, zərif quruluşlu bildirçinlər eyni zamanda estetik gözəlliyi ilə də seçilir. Onlar fərqli rəng çalarlarına malik olur və səsi ilə ətrafına xoş bir atmosfer bəxş edir. Xüsusilə yaz və payız aylarında təbiətdə səs-küyləri ilə seçilən bu quşlar, əkin sahələri, meşəliklər, düzənliklər və bağlarda tez-tez rast gəlinir. Onların davranış xüsusiyyətləri, yumurtlama qabiliyyəti, adaptasiya xüsusiyyətləri və müxtəlif iqlimlərə müqaviməti də alimlərin və fermerlərin diqqətini daim cəlb edir. Qeyd edək ki, bildirçinlər ev şəraitində də asanlıqla çoxalır və onların saxlanması üçün xüsusi quşxana şəraiti yaratmaq tələb olunmur.
Bütün bu xüsusiyyətlər bildirçinləri həm təbiətdə, həm də təsərrüfatda unikal və qiymətli quş növü kimi ön plana çıxarır. Onun insan üçün faydaları, cəmiyyət həyatında və qida sektorunda əhəmiyyəti getdikcə daha çox dəyərləndirilir. Bildirçin haqqında dəqiq, geniş və hərtərəfli bilik əldə etmək üçün onun bioloji, təsərrüfat və qidalanma xüsusiyyətlərinə nəzər yetirmək vacibdir.
Bildirçin Nədir? Bioloji Təsnifatı və Yayıldığı Ərazilər
Bildirçinlər Quşlar sinfinə, Qartalquşlar dəstəsinə və Bildirçinkimilər fəsiləsinə aiddir. Elm aləmində ən çox yayılan növü Coturnix coturnix adlanır. Bildirçinlərin əsas yaşayış arealı Avropa, Asiya və Afrikanın geniş ərazilərini əhatə edir. Lakin süni şəraitdə – quşçuluq təsərrüfatlarında, fərdi həyətlərdə və xüsusi fermalarda da saxlanılması mümkündür.
Bildirçin təbiətdə əsasən düzənliklərdə, otluqlar, əkin sahələri və meşə kənarlarında rast gəlinir. Onlar sığınacaq üçün sıx otluqlar və kolluqları, qidalanma üçün isə açıq əraziləri üstün tuturlar. Bildirçin növləri arasında həm köçəri, həm də daimi yaşayanlar var. Azərbaycan ərazisində də bildirçinlər yay, payız mövsümlərində tez-tez müşahidə olunur.
Bildirçinlərin fərqli ekoloji adaptasiya imkanları onların müxtəlif coğrafi şəraitlərdə yaşamasına şərait yaradır. Xüsusilə yerli təsərrüfatlarda saxlanan bildirçin növləri məhsuldarlıq və xəstəliklərə qarşı müqavimət baxımından seçilir.
Bildirçinlərin Morfoloji Xüsusiyyətləri
Bildirçinlər orta hesabla 17-20 sm uzunluqda, 100-140 qram arasında çəkidə olur. Qısa, güclü ayaqları, iti dimdikləri və yumru gövdələri ilə seçilirlər. Onların lələkləri müxtəlif rəng çalarlarında – əsasən boz, qəhvəyi, krem və sarı tonlarda olur. Dəriləri incədir və qanadları nisbətən qısadır, buna baxmayaraq, sürətli qaçma və uçma qabiliyyətləri güclüdür.
Dişi bildirçinlər erkəklərə nisbətən bir qədər böyük olur və rəngləri solğun, naxışları daha zəifdir. Erkəklər isə əsasən daha parlaq və cəlbedici lələk çalarları ilə fərqlənirlər. Bildirçinlərin gözləri böyük və canlı, baxışı kəskindir. Onların əsas fərqləndirici cəhətlərindən biri də yumurtlama məhsuldarlığı və adaptasiya bacarığıdır.
Quşun bədən quruluşu ona həm təbiətdə, həm də ev şəraitində asanlıqla hərəkət etmək və müxtəlif təhlükələrdən qorunmaq imkanı verir. Eyni zamanda bildirçinlər çox çevik və həssas canlılardır, ən kiçik təhlükəni belə dərhal hiss edib sığınacaq axtarırlar.
Bildirçinlərin Qidalanma Xüsusiyyətləri
Bildirçinlərin qidası təbii mühitdə və ev şəraitində fərqlənir. Təbii şəraitdə bildirçinlər əsasən toxumlar, taxıl, dənli bitkilər, müxtəlif otlar, həşəratlar, sürfələr, hətta kiçik tırtıllar və yumşaqhəcmli heyvani yemlərlə qidalanır. Onlar təbiətdə tez-tez taxıl tarlalarında, günəbaxan sahələrində və açıq ərazilərdə qida axtarırlar.
Ev şəraitində isə bildirçinlərin rasionu daha zəngindir və planlı şəkildə tənzimlənir. Əsas qida növlərinə buğda, arpa, qarğıdalı, darı, yulaf, xüsusi bildirçin yemləri, müxtəlif vitaminli yem əlavələri, yaşıl yemlər (yonca, gicitkən, göyərti) daxildir. Xüsusilə balaca cücələr üçün zülalla zəngin yemlər (həşərat unu, qaynadılmış yumurta, xırdalanmış taxıl) əvəzolunmazdır.
Aşağıdakı cədvəldə bildirçinlərin təbii və ev şəraitində ən çox istifadə etdiyi yem növləri müqayisəli şəkildə verilmişdir:
| Qida Növü | Təbii Şəraitdə | Ev Şəraitində |
|---|---|---|
| Taxıl (buğda, arpa) | + | + |
| Qarğıdalı | + | + |
| Dənli bitkilər | + | + |
| Həşəratlar | + | (əlavə olaraq verilir) |
| Yaşıl yemlər | + | + |
| Vitamin-mineral qarışıq | – | + |
| Sürfələr, tırtıllar | + | (bəzən əlavə) |
| Su | + | + |
Bildirçinlərin Yumurtlama Xüsusiyyətləri və İnkubasiya Prosesi
Bildirçinlər məhsuldar yumurtlayan quşlardandır. Orta hesabla dişi bildirçinlər ildə 200-300-ə yaxın yumurta verə bilir. Yumurtalar adətən kiçik, oval formalı və ləkəli olur. Onların rəngi açıq qəhvəyi, bəzən isə yaşılımtıl və boz çalarlıdır.
Yumurtlama prosesi üçün quşun sağlamlığı, rasionun keyfiyyəti, gün işığı, mikroiqlim və su təchizatı çox vacibdir. Bildirçin yumurtaları yüksək qida dəyərinə malikdir və insan sağlamlığı üçün dəyərli məhsuldur. İnkubasiya dövrü orta hesabla 16-18 gün davam edir. İnkubasiya üçün yumurtaların toplanma şəraiti, istilik və rütubət vacib şərtlərdir.
Bildirçin yumurtaları zülal, vitamin və mineral baxımından zəngindir. Onların tərkibində A, B, D vitaminləri, dəmir, fosfor və digər vacib maddələr var. Xüsusilə uşaq və xəstə qidalanmasında, dietik və allergik hallarda bildirçin yumurtası geniş istifadə edilir.
Bildirçinlərin Evdə Saxlanması və Bəslənməsi
Ev şəraitində bildirçin saxlamaq üçün quşların rahat hərəkət edə biləcəyi, təmiz və havalandırılan qəfəslər qurulmalıdır. Qəfəs ölçüsü hər quş üçün minimum 100-120 sm² olmalıdır. İşıqlandırma rejimi gündə 14-16 saat işıq şəraitində olarsa, məhsuldarlıq artır. Su və yem daima təzə olmalı, xüsusi vitamin və mineral əlavələri müntəzəm verilməlidir.
Bildirçinlərin qidalanma rasionunda balans əsas şərtdir. Həftəlik menyuya yaşıl yemlər, taxıl, proteinli əlavə yemlər, təmiz su, təzə tərəvəzlər daxil edilməlidir. İnfeksion xəstəliklərə qarşı vaxtında peyvənd və gigiyena tədbirləri görülməlidir.
Quşların stressə düşməməsi üçün qəfəsdə sakitlik, yüngül istilik və nizam-intizamlı yemləmə lazımdır. Bildirçinləri evdə saxlamaq asan, qənaətcil və məhsuldar təsərrüfat növüdür.
Bildirçinlərin Əsas Xəstəlikləri və Profilaktikası
Bildirçinlər digər ev quşları ilə müqayisədə daha az xəstələnirlər. Lakin bəzi infeksion və qeyri-infeksion xəstəliklərə yoluxa bilərlər. Ən çox rast gəlinən problemlər parazitlər, vitamin çatışmazlığı, tənəffüs yolları xəstəlikləri, qurd invaziyaları, salmonelloz, kolibakterioz və digər bakterial infeksiyalardır.
Bildirçinləri qorumaq üçün təmiz su, təmiz qəfəs, gigiyenik qaydalara riayət və düzgün qidalanma şərtdir. Xəstəliklərə qarşı vaxtında peyvənd, dərman və vitamin kompleksləri, zərurət olduqda baytar həkiminə müraciət tövsiyə olunur.
Yumurtlama və artım dövründə düzgün qida və təmiz su təminatı, eyni zamanda qəfəsin tez-tez dezinfeksiya edilməsi bildirçinlərin sağlam qalmasına imkan yaradır.
Bildirçin Yetişdirilməsinin Əhəmiyyəti və İqtisadi Faydaları
Bildirçin yetişdirilməsi Azərbaycanda sürətlə inkişaf edən təsərrüfat sahələrindən biridir. Onun əsas üstünlükləri sürətli artım, yüksək yumurta və ət məhsuldarlığı, az xərc və asan idarəetmədən ibarətdir. Bir neçə kvadrat metrdə yüzlərlə bildirçin saxlamaq mümkündür və nəticədə az vaxtda yüksək gəlir əldə olunur.
Bildirçin əti pəhriz məhsuludur, az yağlı, zülalla zəngin, asan həzm olunan və sağlamlıq üçün faydalıdır. Yumurtası isə bir çox xəstəliklərin profilaktikasında və müalicəsində istifadə edilir. Azərbaycanda bildirçin təsərrüfatları ailə və fərdi təsərrüfatlar üçün sərfəlidir və əlavə gəlir mənbəyi sayılır.
Bildirçin biznesi sürətlə artan bir sahə olmaqla yanaşı, kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatına da töhfə verir. Onun yetişdirilməsi ilə bağlı dövlət proqramları və sahibkarlara dəstək tədbirləri də mövcuddur.
Bildirçinlərin Təbii Düşmənləri və Təhlükələri
Təbiətdə bildirçinlərin əsas düşmənləri yırtıcı quşlar, tülkülər, çaqqallar, pişiklər, ilbizlər və böyük həşəratlardır. Yumurtalarını və cücələrini tez-tez itirirlər. Ona görə təbii şəraitdə yaşamaq və artmaq üçün gizlənmək, sürətlə qaçmaq kimi müdafiə mexanizmləri inkişaf edib.
Ev şəraitində isə əsas təhlükə gigiyena qaydalarına əməl edilməməsi, yem çatışmazlığı, qəfəsin həddindən artıq sıx olması və stressdir. Bildirçinlər həm də səs-küyə və qəfil dəyişikliklərə qarşı həssasdırlar.
Fermerlər və quşçuluqla məşğul olanlar bildirçinləri qorumaq üçün qəfəslərin təhlükəsizliyinə, təmizliyinə və qida balansına xüsusi diqqət yetirməlidirlər.
Bildirçinlərin Azərbaycanda Yayılması və Ənənəvi Rolu
Azərbaycanda bildirçin təbiətdə geniş yayılmış və ənənəvi ov obyektlərindən biridir. Eyni zamanda son illər ev təsərrüfatlarında bildirçin yetişdirilməsi getdikcə artır. Onun yumurtası və əti yerli mətbəxdə, xüsusilə pəhriz qidası və xüsusi tədbirlərdə istifadə edilir.
Ənənəvi kənd həyatında bildirçin həm qida, həm də bəzək quşu kimi saxlanılır. Uşaqlar və gənclər üçün də maraqlı quşlardan sayılır. Müasir dövrdə isə bildirçin təsərrüfatları yeni iş yerləri, əlavə gəlir və sağlam məhsulların istehsalı üçün əlverişli imkanlar yaradır.
Azərbaycanda bildirçinçilik kənd təsərrüfatının innovativ və perspektivli istiqamətlərindən biri hesab olunur. Yerli şəraitə tez uyğunlaşan bildirçin növləri daha məhsuldar və sağlam olur.
Bildirçin Ətinin və Yumurtasının Faydaları
Bildirçin əti və yumurtası insan sağlamlığı üçün qiymətli məhsullardır. Əti yüngül, zülalla zəngin, xolesterini az, mineral və vitaminlərlə zəngindir. Yumurtası isə allergen olmadığı üçün uşaqlara, yaşlılara və xəstələrə tövsiyə edilir. Onun tərkibində A, B, D, E vitaminləri, dəmir, fosfor, kalsium, kalium və digər vacib maddələr var.
Bildirçin yumurtası görmə qabiliyyətinin yaxşılaşdırılması, immun sisteminin gücləndirilməsi, qan təzyiqinin tənzimlənməsi, allergiyaların və bronxial xəstəliklərin profilaktikası üçün dəyərli hesab olunur. Həmçinin sinir sistemi, dəri və sümük sağlamlığı üçün də faydalıdır.
Ət və yumurtanın orqanizmə asan həzm olunan, təbii və keyfiyyətli protein mənbəyi olması bildirçini pəhriz rasionunun vacib elementi edir.
Bildirçin canlılar aləmində xüsusi yer tutan, həm təbiətdə, həm də ev təsərrüfatında özünəməxsus yeri olan bir quş növüdür. Onun bioloji xüsusiyyətləri, qidalanma və yumurtlama qabiliyyəti, müxtəlif iqlimlərə uyğunlaşması, az xəstələnməsi və yüksək məhsuldarlığı bildirçini digər ev quşlarından fərqləndirir. Bildirçinlərin ət və yumurtası sağlamlıq üçün olduqca dəyərlidir və müasir qida rasionunda mühüm yer tutur. Azərbaycanda bildirçinçilik sahəsi sürətlə inkişaf edir, həm ailə, həm də təsərrüfat səviyyəsində geniş yayılır.
Bildirçinlərə göstərilən qayğı, onların düzgün bəslənməsi, gigiyena və profilaktika tədbirlərinə əməl edilməsi daha yüksək məhsuldarlıq və sağlam nəslin yetişməsini təmin edir. Bildirçin təsərrüfatı ailələr üçün əlavə gəlir, kənd təsərrüfatı üçün isə strateji inkişaf istiqamətidir. Bu quş növünün biologiyasının, qidalanmasının, yayılma və təsərrüfatdakı rolunun düzgün öyrənilməsi fermerlər və ev təsərrüfatı sahibləri üçün faydalı və vacibdir. Bildirçin təkcə qida mənbəyi deyil, həm də təbiət üçün balans və biomüxtəliflik göstəricisidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Bildirçinlər quşlar sinfinə, qartalquşlar dəstəsinə və bildirçinkimilər fəsiləsinə aiddir. Onlar kiçik ölçülü, çevik və yüksək adaptasiya qabiliyyətli quşlardır. Yüksək məhsuldarlığı və dayanıqlılığı ilə seçilirlər. Təbii mühitdə və süni şəraitdə asanlıqla yaşaya bilirlər.
Təbii şəraitdə bildirçinlər taxıl, toxum, dənli bitkilər, həşəratlar və sürfələrlə qidalanır. Ev şəraitində isə rasiona buğda, arpa, qarğıdalı, darı, vitaminli yemlər, yaşıl yemlər və zülalla zəngin əlavələr daxil edilir. Həmçinin suyun təmizliyi və davamlılığı xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Qidalanma balanslı olmalıdır.
Bildirçin yumurtası orta hesabla 16-18 gün inkubasiya müddətindən sonra çıxır. İnkubasiya zamanı yumurtaların toplanması, istilik və rütubətə xüsusi nəzarət etmək lazımdır. Yaxşı şəraitdə yumurtadan çıxma faizi yüksək olur. Cücələr sürətlə böyüyür və inkişaf edir.
Bildirçin yumurtası zülal, vitamin və minerallarla zəngindir, xüsusilə A, B, D, E vitaminləri və dəmir, fosfor ehtiva edir. Allergiya yaratma riski azdır, buna görə uşaqlara və həssas şəxslərə tövsiyə olunur. İmmun sistemi gücləndirir, qan azlığı və vitamin çatışmazlığı üçün faydalıdır. Həzm sistemini yüngülləşdirir və orqanizmə asan mənimsənilir.
Bildirçin əti az yağlı, yüksək proteinli, asan həzm olunan və faydalı bir pəhriz məhsuludur. Xolesterin səviyyəsi aşağı olduğu üçün ürək-damar xəstəliklərində tövsiyə edilir. İmmunitet və ümumi bədən sağlamlığı üçün faydalıdır. Xüsusilə uşaqlar və xəstələr üçün dəyərli sayılır.
Bildirçinlər üçün təmiz, havalandırılan, kifayət qədər geniş və işıqlı qəfəs, təzə su və balanslı yem vacibdir. Qəfəsin sıx olmaması, stressin azaldılması, temperatur və işıq rejiminin tənzimlənməsi məhsuldarlığı artırır. Rasiona əlavə vitamin və mineral vermək faydalıdır. Müntəzəm təmizlik və gigiyena şərtdir.
Bildirçinlər az yer tutur, tez böyüyür, çox yumurta verir və asan saxlanılır. Onların məhsulları yüksək tələbat görür və qida baxımından qiymətlidir. Qısa dövrdə böyük məhsuldarlıq əldə etmək mümkündür. Fermerlər və ailə təsərrüfatları üçün sərfəli təsərrüfat növüdür.
Əsas xəstəliklər arasında infeksion xəstəliklər, parazitlər, tənəffüs yolları xəstəlikləri və vitamin çatışmazlıqları var. Ən çox salmonellyoz, kolibakterioz və helmintozlar müşahidə olunur. Xəstəliklərə qarşı profilaktik tədbirlər və baytar nəzarəti vacibdir. Təmiz su, təmiz qəfəs və balanslı qida xəstəlik riskini azaldır.
Azərbaycanda bildirçinçilik sürətlə inkişaf edən və gəlirli təsərrüfat sahəsinə çevrilib. Fermerlər və fərdi təsərrüfatlar bu quşların yüksək məhsuldarlığı və bazar tələbatına görə onları geniş şəkildə yetişdirirlər. Dövlət dəstəyi və maarifləndirici tədbirlər sahənin inkişafına şərait yaradır. Yaxın illərdə bu istiqamət daha da genişlənəcək.
Təbiətdə bildirçinlərin düşmənləri yırtıcı quşlar, pişiklər və tülkülərdir. Ev şəraitində əsas təhlükə gigiyenasızlıq, yanlış qidalanma və qəfəsin həddən artıq sıx olmasıdır. Səs-küy və qəfil dəyişikliklər də quşlarda stress yarada bilər. Təhlükələrin qarşısı vaxtında tədbirlərlə alınmalıdır.
