Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (BSEC): Tarixi, Məqsədləri

Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (BSEC) regional əməkdaşlığı gücləndirmək, iqtisadi inkişafı stimullaşdırmaq və üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı faydalı münasibətləri möhkəmləndirmək məqsədilə yaradılmış mühüm beynəlxalq qurumlardan biridir. Bu təşkilat yalnız Qara Dəniz hövzəsinə daxil olan ölkələri deyil, eyni zamanda geniş coğrafiyada yerləşən bir çox dövlətləri əhatə edir. Təsis olunduğu vaxtdan bəri, BSEC regionda iqtisadi inteqrasiya, ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi, infrastruktur layihələrinin inkişafı və sosial-mədəni əməkdaşlıq kimi sahələrdə böyük rol oynamışdır.

Tarixi və yaranma məqsədi

BSEC-in əsası 25 iyun 1992-ci ildə İstanbulda qoyulub. Təşkilatın yaranması o dövrdə postsovet məkanında və Şərqi Avropada baş verən siyasi-iqtisadi dəyişikliklərlə sıx bağlı idi. Qara Dəniz regionu strateji baxımdan mühüm mövqeyə malik olduğu üçün bu bölgədə əməkdaşlıq təşəbbüsləri həm siyasi sabitliyin, həm də iqtisadi tərəqqinin əsas şərtlərindən biri hesab edilirdi. İlk mərhələdə BSEC iqtisadi əməkdaşlıq platforması kimi nəzərdə tutulsa da, sonrakı illərdə fəaliyyəti nəqliyyat, energetika, ekologiya, turizm, elm və texnologiya kimi sahələri də əhatə etməyə başladı.

Üzv dövlətlər

BSEC-in hazırda 13 üzv dövləti mövcuddur. Bunlara Azərbaycan, Albaniya, Ermənistan, Bolqarıstan, Gürcüstan, Yunanıstan, Moldova, Rumıniya, Rusiya, Serbiya, Türkiyə, Ukrayna və Şimali Makedoniya daxildir. Bu dövlətlərin əksəriyyəti Qara Dəniz hövzəsində yerləşir, digərləri isə regionla tarixi, mədəni və iqtisadi əlaqələrə malikdir. Üzv ölkələrin coğrafi mövqeyi təşkilata həm Avropa, həm də Asiya ilə iqtisadi körpü funksiyası qazandırır.

“BSEC ailəsi”: parlament, bank və beyin mərkəzi

BSEC-in təsirini artıran “ailə” qurumları var. PABSEC — BSEC Parlament Assambleyası — 1993-cü ildən fəaliyyət göstərir və bu gün 13 üzv ölkədən 81 deputatı bir araya gətirən parlament platformasıdır; assambleya BSEC qərarlarını qanunvericilik müstəvisində dəstəkləməyə xidmət edir. Qara dəniz Ticarət və İnkişaf Bankı (BSTDB) isə təşkilatın maliyyə qoludur; mənzili Yunanıstanın Saloniki şəhərindədir və 1999-cu ildən bəri trade/project finance, zəmanət və kapital yatırımları ilə regiondakı dövlət və özəl layihələri maliyyələşdirir. Beynəlxalq Qara dəniz Tədqiqatları Mərkəzi (ICBSS) Afina mənzilli BSEC-ə bağlı beyin mərkəzidir; BSEC–Aİ qarşılıqlı əlaqəsi üzrə ekspert qrupunun koordinatoru kimi siyasət sənədləri, araşdırmalar və tematik dialoqlar təşkil edir. Həmçinin biznes tərəfdaşlığını gücləndirən BSEC Business Council və yol daşıyıcılarını birləşdirən BSEC-URTA kimi platformalar özəl sektorun səsini regional prosesə gətirir.

Əsas məqsədlər və fəaliyyət istiqamətləri

BSEC-in əsas məqsədi region dövlətləri arasında ticarət-iqtisadi əməkdaşlığı genişləndirmək, sərbəst ticarət mühitinin formalaşmasına şərait yaratmaq və investisiya imkanlarını artırmaqdır. Bununla yanaşı, təşkilat nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı, enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, ətraf mühitin qorunması və turizm potensialının artırılması kimi prioritetlərə də diqqət yetirir.

Fəaliyyət istiqamətləri arasında ən mühüm sahələrdən biri nəqliyyat və logistika sektorudur. Qara Dəniz regionu beynəlxalq ticarət yollarının kəsişmə nöqtəsində yerləşdiyi üçün burada limanların modernləşdirilməsi, dəmir yolu xətləri və avtomobil yollarının inkişaf etdirilməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

İqtisadi əhəmiyyəti

BSEC-in üzv ölkələri böyük enerji ehtiyatlarına, kənd təsərrüfatı potensialına və sənaye gücünə malikdir. Region təbii qaz, neft, kömür və digər xammal mənbələri ilə zəngindir. Eyni zamanda, Qara Dəniz vasitəsilə həyata keçirilən ticarət əməliyyatları üzv ölkələrin iqtisadi inkişafında mühüm yer tutur. Təşkilat, həmçinin, kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı, sənaye məhsullarının istehsalı və emalı, turizm xidmətlərinin inkişafı üçün də platforma yaradır.

Əməkdaşlıq mexanizmləri

BSEC öz fəaliyyətini daimi katiblik, işçi qrupları və nazirlər səviyyəsində keçirilən görüşlər vasitəsilə həyata keçirir. Təşkilatın qərargahı İstanbul şəhərində yerləşir. Burada qəbul olunan qərarlar üzv ölkələr tərəfindən könüllü icra prinsipi əsasında həyata keçirilir. Bundan başqa, BSEC-in nəzdində fəaliyyət göstərən bank və maliyyə institutları regionda iqtisadi layihələrin maliyyələşdirilməsində mühüm rol oynayır.

Enerji və nəqliyyat layihələri

BSEC çərçivəsində həyata keçirilən ən mühüm sahələrdən biri enerji layihələridir. Regionda mövcud olan neft və qaz ehtiyatlarının beynəlxalq bazarlara çıxarılması üçün boru kəmərləri, enerji dəhlizləri və elektrik şəbəkələrinin inkişafı üzərində iş aparılır. Nəqliyyat sektorunda isə TRACECA və digər beynəlxalq dəhlizlərin BSEC strategiyası ilə uyğunlaşdırılması diqqət mərkəzindədir.

Sosial və mədəni əməkdaşlıq

Təşkilat yalnız iqtisadi deyil, həm də mədəni sahədə əməkdaşlığı təşviq edir. Mədəniyyət günləri, sərgilər, tələbə mübadiləsi proqramları və idman tədbirləri region xalqları arasında qarşılıqlı anlaşmanı möhkəmləndirir. Bu, BSEC-in sosial inteqrasiya prosesində də mühüm rol oynamasına şərait yaradır.

Çətinliklər və gələcək perspektivlər

BSEC-in fəaliyyətinə təsir edən əsas çətinliklərdən biri regiondakı siyasi münaqişələr və geosiyasi gərginliklərdir. Müxtəlif dövlətlər arasında mövcud olan sərhəd problemləri, iqtisadi sanksiyalar və siyasi qarşıdurmalar təşkilatın bəzi layihələrinin icrasını ləngidir. Lakin buna baxmayaraq, BSEC üzv dövlətlər üçün əməkdaşlıq platforması olaraq öz əhəmiyyətini qoruyur.

Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı həm regional, həm də beynəlxalq miqyasda iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq üçün mühüm bir platformadır. Onun fəaliyyəti region xalqlarının rifahına, iqtisadi inkişafına və qarşılıqlı etimadın formalaşmasına töhfə verir. Müxtəlif sahələrdə həyata keçirilən layihələr yalnız üzv ölkələrin iqtisadi potensialını gücləndirmir, həm də Qara Dəniz regionunu qlobal iqtisadi sistemdə daha mühüm mövqeyə gətirir.

Ən Çox Verilən Suallar