BSJ peyvəndi (Bacillus Calmette-Guérin) vərəm (tuberkulyoz) xəstəliyinə qarşı istifadə olunan ən geniş yayılmış peyvəndlərdən biridir. Peyvəndin adı onu ilk dəfə hazırlayan fransız alimləri Albert Calmette və Camille Guérin-in soyadlarının baş hərflərindən götürülüb. BSJ peyvəndi 1921-ci ildən etibarən tibbi praktikada tətbiq olunmağa başlanıb və bu gün də bir çox ölkələrdə, xüsusilə də vərəmin hələ də geniş yayıldığı regionlarda məcburi və ya tövsiyə olunan peyvəndlər siyahısına daxildir. Vərəm, əsasən Mycobacterium tuberculosis bakteriyasının yaratdığı yoluxucu xəstəlikdir və ən çox ağciyərlərə təsir edir. Peyvəndin əsas məqsədi xəstəliyin ağır formalarının, xüsusilə də uşaqlarda menenjit və yayılmış (disseminə) vərəmin qarşısını almaqdır.
BSJ peyvəndinin tərkibi və hazırlanma üsulu
BSJ peyvəndi zəiflədilmiş, amma tamamilə öldürülməmiş Mycobacterium bovis bakteriyasından hazırlanır. Bu bakteriya mal-qara arasında yayılan vərəm növüdür, lakin peyvənd hazırlanarkən laboratoriya şəraitində zərərsizləşdirilir və insanda xəstəlik yaratma qabiliyyəti minimuma endirilir. Zəiflədilmiş bakteriya orqanizmə daxil olduqda immun sistemi onu tanıyır və gələcəkdə vərəm bakteriyası ilə qarşılaşdıqda ona qarşı müdafiə reaksiyası formalaşdırır.
BSJ peyvəndinin tətbiqi qaydası
BSJ peyvəndi adətən doğuşdan sonra ilk 24-48 saat ərzində və ya uşağın həyatının ilk həftəsində tətbiq edilir. Peyvənd çiyin nahiyəsinin yuxarı hissəsinə, dərialtı və ya dəri içinə vurulur.
Bəzi ölkələrdə peyvəndin vurulması üçün əvvəlcə uşağa vərəm sınağı (Mantoux testi) edilir. Əgər nəticə mənfi olarsa, peyvənd vurulur. Əks halda, yəni uşaq artıq vərəm bakteriyası ilə yoluxubsa, peyvənd vurulmur.
BSJ peyvəndinin təsiri
BSJ peyvəndi vərəmin ağciyərlərdə yaranan formalarının qarşısını tamamilə ala bilməsə də, xəstəliyin ən təhlükəli növlərinə qarşı güclü qoruma təmin edir. Xüsusilə uşaqlarda vərəm menenjiti və yayılmış vərəm formalarının qarşısını almaqda çox təsirlidir.
Araşdırmalara görə, BSJ peyvəndinin effektivliyi ölkələr və bölgələr üzrə fərqlidir. Tropik bölgələrdə effektivlik 0-80% arasında dəyişə bilər, mülayim iqlimə malik ölkələrdə isə bu göstərici daha yüksəkdir.
BSJ peyvəndinin kimlərə vurulması tövsiyə olunur
- Vərəm xəstəliyinin geniş yayıldığı ölkələrdə yaşayan bütün yeni doğulmuş körpələrə
- Vərəm xəstələri ilə eyni evdə yaşayan və yoluxma riski yüksək olan uşaqlara
- Səhiyyə işçilərinə (xüsusilə vərəm dispanserlərində çalışanlara)
- Yoluxma ehtimalı yüksək olan qruplara aid şəxslərə
Peyvəndin əks göstərişləri
BSJ peyvəndi hər kəs üçün uyğun deyil. Aşağıdakı hallarda peyvəndin vurulması tövsiyə olunmur:
- İmmuniteti zəif olan uşaqlar (HİV-pozitiv, xərçəng müalicəsi alanlar və s.)
- Doğuş zamanı çəkisi çox az olan körpələr (2 kq-dan aşağı)
- Ana və ya uşaqda ağır doğuş travması halları
- Yüksək hərarətli kəskin xəstəliklər zamanı
Peyvəndin yan təsirləri
BSJ peyvəndi ümumilikdə təhlükəsiz hesab olunur, lakin bəzi hallarda yerli və ümumi yan təsirlər müşahidə edilə bilər:
- Peyvənd yerində qızartı və şişkinlik
- Kiçik irinli yara (bu yara adətən 2-4 ay ərzində sağalır)
- Qoltuqaltı və ya boyun nahiyəsində limfa düyünlərinin böyüməsi
- Nadir hallarda ağır allergik reaksiya
Bu əlamətlər çox vaxt müvəqqətidir və xüsusi müalicə tələb etmir. Lakin irinli yara çox böyüyərsə və ya limfa düyünləri irinləyərsə, həkimə müraciət edilməlidir.
BSJ peyvəndinin faydaları
- Uşaqlarda vərəmin ağır formalarının qarşısını alır
- Vərəm menenjitinin yaranma riskini azaldır
- İctimai səhiyyədə vərəmlə mübarizədə mühüm rol oynayır
- Yoluxma zəncirini zəiflədərək xəstəliyin yayılmasını azaldır
Peyvənddən sonra iz qalması
BSJ peyvəndindən sonra vurulan yerdə kiçik çapıq izi qalması normaldır. Bu iz peyvəndin effektivliyinin göstəricisi hesab edilmir, sadəcə orqanizmin peyvəndə verdiyi normal reaksiyadır.
BSJ peyvəndinin qlobal əhəmiyyəti
Dünya Səhiyyə Təşkilatının (DST) tövsiyələrinə görə, vərəmin yüksək riskli olduğu ölkələrdə BSJ peyvəndi geniş tətbiq olunmalıdır. Hazırda hər il dünyada təxminən 100 milyondan çox yeni doğulmuş körpə BSJ peyvəndi ilə peyvəndlənir.
Bu peyvəndin tətbiqi, xüsusilə aşağı və orta gəlirli ölkələrdə vərəmin ölüm hallarını ciddi şəkildə azaltmışdır.
BSJ peyvəndi dünyada ən geniş istifadə olunan və vərəmlə mübarizədə effektivliyi sübut edilmiş peyvəndlərdən biridir. O, xüsusilə uşaqlarda xəstəliyin ağır formalarının qarşısını almaqda mühüm rol oynayır və ictimai səhiyyə strategiyalarının əsas hissəsini təşkil edir. Peyvəndin əsas üstünlüyü, vərəm menenjitinə və yayılmış vərəm formalarına qarşı yüksək qoruma təmin etməsidir.
Peyvəndin tətbiqi qaydalarına, əks göstərişlərinə və mümkün yan təsirlərinə əməl etmək vacibdir. Xüsusilə risk qruplarına daxil olan şəxslərin peyvəndlənməsi həm fərdi sağlamlıq, həm də cəmiyyətin ümumi müdafiəsi baxımından əhəmiyyətlidir.
Dünya Səhiyyə Təşkilatının tövsiyələrinə uyğun olaraq, vərəmin geniş yayıldığı ölkələrdə BSJ peyvəndinin tətbiqi davamlı şəkildə həyata keçirilməli, peyvəndin əhatə dairəsi artırılmalıdır. Bu, xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaqda və minlərlə insanın həyatını xilas etməkdə mühüm addım hesab olunur.
Ən Çox Verilən Suallar
BSJ peyvəndi, vərəmin xüsusilə ağır formalarına, o cümlədən vərəm menenjitinə qarşı qoruma təmin edən canlı zəiflədilmiş vaksin növüdür.
BSJ peyvəndi adətən körpəlik dövründə, doğuşdan sonra ilk günlərdə və ya həftələrdə vurulur.
Peyvəndin əsas məqsədi uşaqlarda vərəmin ağır formalarının, xüsusilə də yayılmış vərəm və vərəm menenjitinin qarşısını almaqdır.
Bəli, peyvənd yerində qızartı, şişlik, kiçik irinləmə və nadir hallarda qızdırma ola bilər.
İmmuniteti zəif olan şəxslərə, ağır xəstəlik keçirənlərə və bəzi allergiya hallarında peyvənd tətbiq edilmir.
BSJ peyvəndinin qoruyucu təsiri illər ərzində azala bilər, lakin uşaqlıq dövründə yüksək qoruma təmin edir.
Tam qarşısını almaya bilər, amma xəstəliyin ağır formalarının yaranma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
Bəli, peyvənd yerində kiçik çapıq izi qalması normaldır.
Bəzi hallarda peyvəndin təsiri zəiflədikdə və ya risk yüksək olduqda yenidən vurula bilər.
Xeyr, vərəmin geniş yayıldığı ölkələrdə məcburi, lakin bəzi ölkələrdə yalnız risk qruplarına tətbiq edilir.
