Böyük summativ qiymətləndirmə (BSQ) Azərbaycan təhsil sistemində şagirdlərin fənn üzrə tədris ili ərzində əldə etdikləri bilik və bacarıqları ümumi şəkildə ölçən, rəsmi qiymətləndirmə formasıdır. Bu qiymətləndirmə növü adətən fənn proqramının böyük bir hissəsini əhatə edir və tədris planına əsasən dərs ilinin sonunda və ya müəyyən mərhələlərdə keçirilir.
BSQ-nin əsas məqsədi, şagirdin yalnız müəyyən mövzular üzrə deyil, bütövlükdə fənn üzrə ümumi anlayışını, məntiqi düşünmə bacarığını, analitik yanaşmasını və tətbiq qabiliyyətini yoxlamaqdır. Bu proses həm şagirdlərin təlim nəticələrinin obyektiv şəkildə qiymətləndirilməsinə, həm də gələcək tədris strategiyalarının düzgün qurulmasına imkan verir.
BSQ-nin məqsədi
Böyük summativ qiymətləndirmənin əsas məqsədləri bunlardır:
- Şagirdlərin fənn üzrə ümumi bilik və bacarıq səviyyəsini müəyyən etmək.
- Təlim prosesində əldə olunan nəticələri ümumiləşdirmək.
- Müəllimlərə tədris prosesində hansı mövzuların daha çox çətinlik yaratdığını müəyyənləşdirməkdə kömək etmək.
- Şagirdlərin gələcək təhsil pillələrinə daha hazırlıqlı keçidini təmin etmək.
BSQ-nin keçirilmə qaydaları
Böyük summativ qiymətləndirmə adətən aşağıdakı mərhələlər üzrə aparılır:
- Planlaşdırma mərhələsi – Qiymətləndirmə tarixi, mövzular və tapşırıq növləri müəyyənləşdirilir.
- Tapşırıqların hazırlanması – Müəllimlər dövlət təhsil standartlarına uyğun test, yazılı iş və praktiki tapşırıqlar hazırlayır.
- Qiymətləndirmə prosesi – Şagirdlər müəyyən edilmiş vaxt ərzində sualları cavablandırır və tapşırıqları yerinə yetirir.
- Nəticələrin təhlili – Şagirdlərin cavabları qiymətləndirilir, nəticələr təhlil edilir və valideynlərə təqdim olunur.
Qiymətləndirmə meyarları və bal bölgüsü
BSQ-də qiymətləndirmə adətən aşağıdakı meyarlara görə aparılır:
| Meyar | Təsvir | Maksimum Bal |
|---|---|---|
| Bilik və Anlama | Mövzular üzrə anlayışları düzgün izah etmə, əsas fakt və qaydaları bilmə | 6 bal |
| Tətbiq | Bilikləri nümunələrdə və praktiki tapşırıqlarda tətbiq etmə | 6 bal |
| Analiz və Qiymətləndirmə | Məlumatları müqayisə, analiz və nəticə çıxarma bacarığı | 6 bal |
| Yazı və İfadə Səliqəsi | Cavabların səliqəli, düzgün və ardıcıl şəkildə təqdim olunması | 4 bal |
| Ümumi | Toplam bal | 22 bal |
Tapşırıq növləri
Böyük summativ qiymətləndirmədə aşağıdakı tip tapşırıqlar yer ala bilər:
- Qapalı tipli suallar – Test formatında, bir və ya bir neçə doğru cavab.
- Açıq tipli suallar – Şagirdin fikirlərini sərbəst ifadə etdiyi yazılı cavablar.
- Uyğunlaşdırma tapşırıqları – Anlayışları və faktları uyğunlaşdırmaq.
- Praktiki tapşırıqlar – Hesablama, xəritə üzərində iş və ya qrafik təhlili.
BSQ-nin keçirilmə qaydaları
BSQ-nin keçirilməsi Təhsil Nazirliyinin müəyyən etdiyi təlimatlara əsaslanır. Adətən qiymətləndirmə yazılı testlər, açıq suallar, layihə işləri, təqdimatlar və praktik tapşırıqlar formasında təşkil olunur. Suallar tədris ilində keçilən bütün mövzuları əhatə etməli və müxtəlif çətinlik səviyyələrində hazırlanmalıdır. Qiymətləndirmə zamanı həm nəzəri biliklər, həm də onların praktik tətbiqi bacarığı yoxlanılır.
Qiymətləndirmə meyarları
Qiymətləndirmə zamanı şagirdlərin cavabları əvvəlcədən müəyyən edilmiş meyarlara görə dəyərləndirilir. Bu meyarlar fənn proqramına uyğun olaraq tərtib edilir. Misal üçün, riyaziyyat fənnində düzgün hesablama, məntiqi izah və formulun tətbiqi əsas meyarlar kimi götürülürsə, ədəbiyyat fənnində isə bədii mətnin təhlili, dil qaydalarına riayət və yaradıcı yanaşma ön planda olur.
BSQ və Formativ Qiymətləndirmə fərqləri
Formativ qiymətləndirmə tədris prosesinin gedişində şagirdin inkişafını izləmək üçün tətbiq olunan qiymətləndirmə növüdür. BSQ isə tədris müddətinin sonunda keçirilən yekun qiymətləndirmədir. Formativ qiymətləndirmə daha çox inkişaf yönümlüdür, BSQ isə nəticəyönümlüdür.
BSQ-nin üstünlükləri
- Tədris prosesinin ümumi nəticəsini obyektiv ölçür.
- Şagirdlərin güclü və zəif tərəflərini üzə çıxarır.
- Təhsil keyfiyyətinin artırılması üçün statistik baza yaradır.
- Valideynlərə uşaqlarının təhsil səviyyəsi barədə dəqiq məlumat verir.
BSQ-nin tətbiqi zamanı diqqət ediləcək məqamlar
- Tapşırıqlar mövzuların bütün əsas istiqamətlərini əhatə etməlidir.
- Şagirdlərə əvvəlcədən qiymətləndirmə meyarları izah olunmalıdır.
- İmtahan mühiti sakit, ədalətli və bərabər şəraitdə təmin edilməlidir.
- Cavabların qiymətləndirilməsi obyektiv olmalıdır.
BSQ nümunə cədvəli
| Şagirdin Adı | Bilik və Anlama | Tətbiq | Analiz | Yazı və Səliqə | Ümumi Bal | Qiymət |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Əli Məmmədov | 5 | 6 | 5 | 4 | 20 | Yüksək |
| Aygün Qasımova | 4 | 5 | 4 | 3 | 16 | Orta |
| Murad Əliyev | 3 | 4 | 3 | 3 | 13 | Orta |
Böyük summativ qiymətləndirmə təhsil prosesində mühüm rol oynayan qiymətləndirmə formasıdır. Onun düzgün təşkili və obyektiv aparılması şagirdlərin real bilik səviyyəsinin müəyyən edilməsinə və tədrisin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə kömək edir. Əgər BSQ yalnız formal olaraq aparılarsa, təhsil prosesindəki boşluqları aşkara çıxarmaq mümkün olmaz. Bu səbəbdən həm müəllimlərin, həm də şagirdlərin qiymətləndirməyə ciddi yanaşması vacibdir. BSQ nəticələrinin düzgün təhlili, gələcəkdə daha effektiv təlim strategiyalarının qurulmasına imkan verir və ümumi təhsil keyfiyyətinin artmasına şərait yaradır.
Ən Çox Verilən Suallar
Böyük summativ qiymətləndirmə tədris ilinin sonunda və ya böyük mövzular bitdikdən sonra şagirdlərin ümumi bilik və bacarıqlarını ölçmək üçün aparılan yekun qiymətləndirmədir.
BSQ-nin məqsədi şagirdlərin əldə etdiyi bilik və bacarıqların təhsil proqramının tələblərinə uyğun olub-olmamasını müəyyən etməkdir.
BSQ bütün fənlər üzrə aparıla bilər və hər fənnin özünəməxsus proqram və qiymətləndirmə meyarları əsasında hazırlanır.
Adətən tədris ilinin sonunda və ya böyük mövzu blokları bitdikdən sonra keçirilir.
BSQ yazılı, test, layihə işi və ya qarışıq formada təşkil oluna bilər.
Cavabların düzgünlüyünə görə bal toplanır və müəyyən edilmiş qiymətləndirmə cədvəlinə uyğun olaraq yekun qiymət qoyulur.
Mövzu üzrə dərslikləri təkrar etmək, müəllim qeydlərini oxumaq və əvvəlki illərin suallarını həll etmək tövsiyə olunur.
Bəli, BSQ illik qiymətin müəyyən hissəsini təşkil edir və yekun balın formalaşmasında mühüm rol oynayır.
Əsaslı səbəb olduqda onlar üçün əlavə tarixdə qiymətləndirmə imkanı verilir.
Kiçik summativ qiymətləndirmə müəyyən mövzular üzrə, BSQ isə daha geniş və yekun səviyyədə aparılır.
