Buve Adası : Coğrafi Mövqe, Vulkanik Mənşə

Buve adası (norveçcə Bouvetøya) dünya xəritəsində ən ekstremal, ən tənha və ən az tədqiq olunmuş ərazilərdən biri kimi diqqət çəkir. Atlantik okeanının cənub hissəsində, insan yaşayışından uzaq, sərt iqlimi və sirli təbiəti ilə tanınan bu ada, həm coğrafi, həm tarixi, həm də ekoloji baxımdan maraqlı bir tədqiqat obyektidir. Okeanda tək-tənha, bəzən dumanlar, bəzən də sərt fırtınalar arasında gizlənən Buve adası həm alimlərin, həm də səyahət həvəskarlarının maraq dairəsindədir. Sahəsi cəmi 49 kvadrat kilometr olan, lakin ərazisinin təxminən 93%-i buzla örtülü bu ada, dünya materiklərindən ən uzaqda yerləşən üçüncü adadır. Onun sahibi Norveç Krallığıdır və dövlətin ən ucqar ərazisi kimi tanınır.

Buve adasının unikal xüsusiyyətləri onu bir çox beynəlxalq ekspedisiyalar və alimlərin diqqətinə səbəb olub. Burada insan yaşamır, infrastruktur və ya təsərrüfat fəaliyyəti yoxdur. Adanın vulkanik mənşəyi, unikal iqlimi, ekosistemi, eləcə də hüquqi statusu və tarixi maraqlı tədqiqat istiqamətlərini meydana çıxarır.

Ada və onun coğrafi mövqeyi

Buve adası Atlantik okeanının cənubunda, Antarktida materikinə daha yaxın bir ərazidə yerləşir. Onun dəqiq koordinatları 54°26′ cənub enliyi və 3°24′ qərb uzunluğudur. Bu mövqe onu tamamilə izolyasiya olunmuş bir əraziyə çevirir. Ən yaxın quru hissəsi Cənubi Afrikadadır və ada bu materikdən təxminən 2 600 km, Antarktidadan isə təxminən 1 700 km uzaqlıqdadır. Ada ətrafında başqa heç bir yaşayış məskəni və ya ada yoxdur. Bu, Buve adasını dünyanın ən təcrid olunmuş torpaq sahələrindən biri edir.

Adanın səthi əsasən qayalıqlardan, dik yamaclardan və qalın buz təbəqəsindən ibarətdir. Burada yer səthinin təxminən 93%-ni qalın buz örtüyü əhatə edir. Adanın ən yüksək nöqtəsi Olavtoppen zirvəsidir və onun hündürlüyü 780 metrdir. Sahil xətti dik və əlçatmazdır, bu da adanın hər tərəfdən okean dalğalarından müdafiə olunmasına səbəb olur. Çox zaman adaya yan almaq texniki baxımdan olduqca çətindir.

Adanın vulkanik mənşəyi və yaranma prosesi

Buve adası təbii olaraq vulkanik mənşəlidir. O, Cənubi Atlantikdə yerləşən vulkanik silsilənin bir parçasıdır. Geoloji tədqiqatlar göstərir ki, ada təxminən bir neçə milyon il əvvəl okean dibi aktiv vulkanizm nəticəsində yaranıb. Burada müxtəlif dövrlərdə vulkan püskürmələri qeydə alınıb və bu proses indiyə qədər tam bitməyib. Adanın əsas hissəsi bazalt və digər vulkanik süxurlardan ibarətdir. Qalın buz təbəqəsi və daimi şaxta səbəbindən vulkanik aktivlik yavaş tempdə davam edir.

Adada hələ də aktiv və ya yarı-aktiv vulkanik ventlər olduğu güman edilir. 20-ci əsrdə keçirilən bəzi ekspedisiyalar buzun və torpağın alt qatlarında yüksək temperaturun, bəzən isə qaz çıxışlarının qeydə alındığını göstərib. Bütün bunlar adanın dinamik və qeyri-sabit geoloji quruluşa malik olmasına dəlalət edir.

İqlim şəraiti və hava dəyişkənliyi

Buve adasının iqlimi çox sərt və soyuqdur. Bütün il boyu hava temperaturu mənfi dərəcələrdə olur. Yayda belə orta temperatur –1°C ilə 1°C arasında dəyişir. Qış aylarında isə temperatur –10°C-yə qədər enə bilir. Adada il boyu yağıntı bol olur və əsasən qar, buz və çovğun şəklində düşür. Güclü küləklər, tez-tez duman və fırtına adanın iqliminin səciyyəvi xüsusiyyətlərindəndir.

Havanın dəyişkənliyi burada insan üçün yaşamağı tamamilə qeyri-mümkün edir. Hətta müvəqqəti ekspedisiyalar və tədqiqatçılar da adada uzun müddət qala bilmir. Fırtına və buzla örtülü qayalar gəmi və digər nəqliyyat vasitələrinin adaya yaxınlaşmasını çətinləşdirir.

Təbiəti və canlı aləmi

Buve adası insan yaşayışı üçün əlverişli olmasa da, burada özünəməxsus ekosistem formalaşıb. Adanın böyük hissəsi buzla örtülü olsa da, bəzi sahillərdə və qayalıq bölgələrdə canlılar müşahidə olunur. Əsas canlılar dəniz quşları, suitilər və müxtəlif mikroorqanizmlərdir. Adada kral pinqvinləri, macar pinqvinləri, müxtəlif qağayı növləri, kaftarquşlar və digər dəniz quşları yuva qurur. Sahil sularında və buzların arasında müxtəlif növ suitilər və bəzən balinalar müşahidə edilir.

Adanın bitki örtüyü demək olar ki, yoxdur. Yalnız bəzi likenlər, yosunlar və mikroskopik bitkilər buz və qayaların üstündə inkişaf edə bilir. Sərt iqlim və güclü şaxtalar səbəbindən burada meşə və ya iri bitkilər heç vaxt inkişaf etməyib.

Tarixi araşdırmalar və kəşflər

Buve adası ilk dəfə 1739-cu ildə fransız dənizçi Jan-Batist Şarls Buve de Losier tərəfindən kəşf olunub. O, adanı tapdıqdan sonra öz adını ona verib. Sonrakı illərdə ada uzun müddət az qala unudulmuş, yalnız nadir ekspedisiyaların diqqətində olub. XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində burada müxtəlif ölkələrin ekspedisiyaları tədqiqat aparıblar. 1927-ci ildə Norveç ekspedisiyası adaya Norveç bayrağı sancıb və 1930-cu ildə Buve adası rəsmi olaraq Norveç Krallığına birləşdirilib.

Tarixən Buve adası həm elmi, həm də hüquqi baxımdan maraqlı olub. XX əsrin ortalarında ABŞ, Böyük Britaniya və SSRİ də adaya maraq göstərsələr də, hüquqi olaraq ada Norveçin ərazisi kimi tanınıb və 1971-ci ildə bu status BMT tərəfindən də təsdiqlənib.

Hüquqi status və idarəetmə

Buve adası Norveçin tərkib hissəsi hesab olunur və dövlətin ən ucqar inzibati ərazisidir. Rəsmi olaraq burada daimi yaşayış və iqtisadi fəaliyyət yoxdur. Ada Norveç ərazisi kimi beynəlxalq hüquqla qorunur və dövlət tərəfindən mühafizə olunur. Adanın hüquqi statusu, eyni zamanda, onun təbii ehtiyatlarının və ekosisteminin qorunmasına yönəlmişdir.

Norveç hökuməti adada ekoloji tarazlığın qorunması, nadir quş və heyvan növlərinin mühafizəsi üçün bir sıra qanunlar və qaydalar tətbiq edir. Hər hansı tədqiqat və ya elmi ekspedisiya yalnız dövlətin xüsusi icazəsi ilə mümkündür. Balıqçılıq, ovçuluq və digər təsərrüfat fəaliyyəti tamamilə qadağandır.

Elmi ekspedisiyalar və tədqiqat layihələri

20-ci əsrin sonlarından etibarən Buve adası əsasən beynəlxalq elmi tədqiqatların obyektinə çevrilib. Burada əsasən Norveç, Almaniya, Böyük Britaniya və digər ölkələrin ekspedisiyaları yer elmləri, iqlim dəyişiklikləri, okeanoqrafiya və biologiya sahəsində araşdırmalar aparıblar. Bəzən Antarktida istiqamətində olan ekspedisiyalar adada qısa müddətli düşərgə qurur və buz nümunələri toplayırlar.

Ekspedisiyaların əsas məqsədi adanın geoloji quruluşunu, vulkanik fəallığını, buz təbəqəsinin dəyişkənliyini və burada yaşayan canlıların uyğunlaşma mexanizmlərini öyrənməkdir. Son illərdə peyk müşahidələri və uzaqdan idarə olunan avadanlıqların köməyi ilə adada ekoloji dəyişikliklərin monitorinqi aparılır.

Adanın beynəlxalq və ekoloji əhəmiyyəti

Buve adası həm beynəlxalq, həm də ekoloji baxımdan böyük əhəmiyyətə malikdir. Okeanın ortasında yerləşən bu təcrid olunmuş ada dünyanın ekosistemi üçün xüsusi rol oynayır. Burada mikroiqlim dəyişikliklərinin, buzların əriməsinin və dəniz səviyyəsinin qalxmasının monitorinqi üçün unikal şərait mövcuddur. Adanın təbii sərvətləri və ekoloji vəziyyəti alimlər tərəfindən xüsusi nəzarətdə saxlanılır.

Ada, eyni zamanda, beynəlxalq hüquq, dəniz sərhədləri və ərazi iddiaları baxımından da maraq doğurur. Burada beynəlxalq elmi əməkdaşlıq, ətraf mühitin qorunması və insan fəaliyyəti nəticəsində baş verə biləcək dəyişikliklərin minimallaşdırılması prioritet sayılır.

Maraqlı faktlar və Buve adasının müasir statusu

Buve adası dünyada ən az ziyarət olunan yerlərdən biridir. Onun təbiəti, sərt iqlimi və ərazisinin izolyasiyası burada uzun müddət qalmağı mümkünsüz edir. Adada heç bir liman, hava limanı, daimi bina və ya infrastruktur yoxdur. Yalnız bir neçə ekspedisiya üçün müvəqqəti sığınacaq və elmi avadanlıqlar qurulub. Adada tez-tez müşahidə olunan fırtınalar və qalın buz örtüyü onu ən təhlükəli və macəralı yerlərdən birinə çevirir.

Müasir dövrdə Buve adası əsasən elmi-tədqiqat məqsədilə ziyarət olunur. Ada Norveç tərəfindən ekoloji və hüquqi baxımdan ciddi nəzarət altındadır. Hər hansı bir iqtisadi və ya kommersiya fəaliyyəti tamamilə yasaqlanıb və yalnız dövlətin və beynəlxalq təşkilatların elmi layihələrinə icazə verilir.

Buve adası dünyanın ən tənha, ən çətin, ən sirli və ən az tədqiq olunmuş ərazilərindən biridir. Onun təbii sərvətləri, vulkanik və buzlu mənzərəsi, unikal ekosistemi və elmi əhəmiyyəti dünya ictimaiyyətinin və tədqiqatçılarının diqqətindədir. Ada bütün il boyu buzla örtülü, sərt iqlim şəraitində qalır və yalnız müvəqqəti ekspedisiyaların ayaq basdığı bir məkan kimi qalır. Buve adası həm Norveç dövlətinin, həm də bütün insanlığın qorunan təbii irsidir. Onun geoloji, ekoloji və tarixi xüsusiyyətləri gələcək nəsillər üçün tədqiq və mühafizə olunmalı bənzərsiz bir təbii laboratoriyadır.

Ən Çox Verilən Suallar