Azərbaycan xalqının qədim inancları, dərin mənəvi anlamı və zəngin mədəniyyəti ilə sıx bağlı olan adətlərdən biri də Çərşənbə axşamlarıdır. Xüsusilə Novruz bayramına hazırlıq dövründə qeyd olunan bu axşamlar, xalqımızın təbiətlə və kosmik aləmlə münasibətini, keçmişdən gələcəyə uzanan irsini aydın şəkildə əks etdirir. Çərşənbə axşamları həm bayramın müjdəçisidir, həm də ailə və toplum birliyinin, xoşbəxtliyin, ümidin və paklığın simvoludur.
Çərşənbə axşamları nədir?
Novruz bayramına gedən yolda qarşılanan dörd müqəddəs çərşənbə axşamı — Su, Od, Yel, Torpaq çərşənbələri xalq arasında “ilaxır çərşənbələr” kimi tanınır. Bu çərşənbələr təbiətin oyanmasını, baharın gəlişini və yeni ilin yaxınlaşmasını xəbər verir. Hər biri təbiətin bir ünsürünü simvolizə edir və qədim türk mifologiyası, zərdüştilik, islam və xalq inanclar ilə formalaşmışdır.
Dörd çərşənbənin ardıcıllığı:
| Çərşənbə | Element | Rəmzi |
|---|---|---|
| Su çərşənbəsi | Su | Saflıq, təmizlik, həyatın başlanğıcı |
| Od çərşənbəsi | Od | İşıq, istilik, ruhun təmizlənməsi |
| Yel çərşənbəsi | Hava | Ruhların hərəkəti, dirçəliş, canlanma |
| Torpaq çərşənbəsi (İlaxır çərşənbə) | Torpaq | Bərəkət, doğum, məhsuldarlıq, yenilik |
Çərşənbə axşamı adətləri
Azərbaycanlılar çərşənbə axşamlarını xüsusi coşqu ilə qeyd edir. Hər çərşənbənin öz simvolik ritualları və ənənəvi mərasimləri var.
Ənənəvi çərşənbə axşamı adətləri:
- Su üstündən atlanmaq: Su çərşənbəsində insanlar axar suyun yanına gedir, əllərini yuyur və niyyət edirlər. “Su çərşənbəsi gəlməyib, dərələrdən sular axmaz” deyimi bu inamı əks etdirir.
- Tonqaldan tullanmaq: Od çərşənbəsində ailələr tonqal qalayır və üzərində “ağrım-uğrım oda” deyərək tullanır. Bu, pisliklərdən təmizlənmə və sağlamlığa qovuşmaq rəmzidir.
- Yel əsdirmə mərasimləri: Yel çərşənbəsində evlərdə pəncərələr açılır, küləyin gəlməsi sevinclə qarşılanır. Yel ruhların hərəkətini, həyatın oyanmasını simvolizə edir.
- Torpağa hörmət: Torpaq çərşənbəsində evlərdə təmizlik işləri aparılır, bağlarda, həyətlərdə torpaq bellənir, bərəkət üçün dualar edilir.
Digər adətlərə qulaq falı, niyyət tutmaq, papaq atmaq, şam yandırmaq, yumurta boyamaq, xonça düzəltmək kimi əyləncəli və simvolik mərasimlər də daxildir.
Çərşənbə axşamı duası
Çərşənbə axşamlarında ailələr bir araya gəlib dua edir, dualarda bərəkət, ruzi, sağlamlıq və ruhi təmizlik dilənir. Rəsmi dini qaydalara bağlı olmayan, xalq arasında yaranmış dualardan biri belə səslənə bilər:
“İlaxır çərşənbə xeyirli olsun,
Qapımız ruziyə, evimiz bərəkətə açıq olsun.
Ocağımız sönməsin, niyyətimiz qəbul olsun.
Yanan od kimi, işıqlı gələcək diləyirik.
Allah hər evə xeyir, hər könülə sevinc versin. Amin.”
Bu tip dualar nəsillərdən-nəsillərə keçərək həm mənəvi bağ, həm də ailə birliyinin simvoluna çevrilmişdir.
Çərşənbə axşamı təbrikləri
Çərşənbə axşamları yaxınlara təbrik mesajları göndərmək, onları evə qonaq çağırmaq, xonça ilə ziyarət etmək ən möhtəşəm adətlərdəndir.
Populyar çərşənbə təbrik mesajları olaraq aşağıdakı kimi yazmaq olar:
- “Su kimi saf, od kimi canlı, yel kimi azad, torpaq kimi bərəkətli bir ömür arzulayıram. Çərşənbəniz mübarək!”
- “Baharın müjdəçisi olan çərşənbələr həyatınıza yenilik, sevinc və uğur gətirsin!”
- “Od çərşənbəsində tonqalınız parlasın, yel çərşənbəsində ruhunuz canlansın!”
Bu mesajlar həm telefonla, həm sosial şəbəkələrdə, həm də xonçaların içində bəzəkli kartlar şəklində paylaşılır.
Çərşənbə axşamının müasir həyatda rolu
Zaman dəyişsə də, çərşənbə axşamları öz əhəmiyyətini itirməyib. Əksinə, son illərdə bu ənənə daha da canlanıb. Məktəblərdə, universitetlərdə, mədəniyyət mərkəzlərində çərşənbə tədbirləri keçirilir. Gənclər tonqal başında yığışır, xalq oyunları, mahnılar və rəqslərlə bu günü qeyd edirlər.
Çərşənbə axşamları Azərbaycan xalqının təbiətə bağlılığını, dərin mənəviyyatını, ailə və dostluq münasibətlərinə verdiyi dəyəri əks etdirən unikal mədəni irs nümunəsidir. Su, od, yel və torpağın dili ilə yeniləşmək, saflaşmaq, ümidlə gələcəyə baxmaq – çərşənbə axşamlarının bizə verdiyi ən möhtəşəm dərsdir.
Əgər bu dəyərləri qoruya bilsək, çərşənbələr təkcə təqvimdə deyil, ürəklərimizdə də hər zaman işıq saçacaq.
