Cəfəri göyü (Petroselinum crispum var. neapolitanum) Azərbaycan mətbəxində və xalq təbabətində mühüm yer tutan, həm qida, həm də dərman məqsədilə istifadə edilən yaşıl bitkilərdən biridir. Bu bitki cəfəri ailəsinə aid olmaqla yanaşı, xüsusilə uzun, düz yarpaqları və xoş ətri ilə seçilir. Cəfəri göyü təzə halda salatlarda, müxtəlif yeməklərin bəzədilməsində və dadlandırılmasında geniş istifadə olunur. Onun qida dəyəri yüksəkdir və tərkibində insan orqanizmi üçün vacib olan vitaminlər, minerallar və antioksidant maddələr mövcuddur. Cəfəri göyünün xüsusilə A, C, K vitaminləri ilə zəngin olması, həmçinin dəmir, kalsium, kalium və maqnezium kimi minerallar baxımından faydalı olması onu sağlam qidalanma menyularının ayrılmaz hissəsinə çevirir. Əsrlər boyu xalq təbabətində böyrəklərin fəaliyyətini tənzimləmək, ödemin qarşısını almaq, həzm prosesini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə olunub. Onun antiinflamatuar və immunitet gücləndirici təsiri elmi araşdırmalarla da təsdiqini tapıb. Cəfəri göyünün yetişdirilməsi nisbətən asandır və Azərbaycanda həm açıq sahədə, həm də istixanalarda əkilir. Yaz və payız mövsümlərində daha bol məhsul verən bu bitki, həm də dekorativ görünüşü ilə mətbəx bağçalarının sevimli bitkilərindən biridir. Xüsusilə təzə toplanmış cəfərinin ətri və dadı, yeməklərə əlavə edildikdə fərqli bir ləzzət yaradır. Cəfəri göyü yalnız kulinariya baxımından deyil, həm də kosmetologiyada, dərini və saçları qidalandırmaq məqsədilə istifadə olunur. Onun yarpaqlarından hazırlanan təbii maskalar dəriyə canlılıq və parlaqlıq bəxş edir. Yüksək tərkibli uçucu yağlar və flavonoidlər isə cəfərinin orqanizm üçün təbii təmizləyici rolunu gücləndirir. Müasir dövrdə sağlam həyat tərzinin tərəfdarları cəfəri göyünü gündəlik rasionlarında daim istifadə edir, bu da onun populyarlığını daha da artırır.
Cəfəri göyünün botaniki xüsusiyyətləri
Cəfəri göyü, ikiillik ot bitkisi olub, əsasən birinci ildə yarpaq, ikinci ildə isə çiçək və toxum əmələ gətirir. Yarpaqları hamar və ya azca dişli, uzun saplaqlı, tünd yaşıl rəngdədir. Onun kökü incə və azca ətli quruluşa malikdir. Cəfərinin çiçəkləri kiçik, sarımtıl-yaşıl rəngdə olub, mürəkkəb çətir quruluşuna sahibdir. Çiçəkləmə dövrü əsasən yay aylarına təsadüf edir. Bitkinin toxumları xırda, oval və qəhvəyi rəngdədir, ətirli uçucu yağlar ehtiva edir.
Cəfərinin botaniki quruluşu onun həm mətbəx, həm də tibbi məqsədlər üçün əlverişli istifadəsinə şərait yaradır. Yarpaqlarında toplanan uçucu yağlar ona özünəməxsus ətir verir. Toxumlarının tərkibində isə həm ədviyyat kimi istifadə edilən, həm də bəzi tibbi qarışıqlara qatılan maddələr mövcuddur. Cəfərinin kökü də bəzi Avropa mətbəxlərində qida kimi istifadə olunur, lakin Azərbaycanda əsasən yarpaqları daha çox işlədilir.
Cəfəri göyünün kimyəvi tərkibi
Cəfəri göyü yüksək qida dəyəri ilə seçilir. Onun tərkibində A vitamini (beta-karoten şəklində), C vitamini, K vitamini və fol turşusu kimi vacib vitaminlər vardır. Mineral baxımından isə kalsium, dəmir, maqnezium, kalium və fosforla zəngindir. Həmçinin tərkibində flavonoidlər, uçucu yağlar, apiol və miristin kimi bioaktiv maddələr mövcuddur. Bu maddələr orqanizmdə antioksidant təsir göstərərək hüceyrələri sərbəst radikallardan qoruyur.
Tərkibindəki yüksək C vitamini miqdarı immunitet sisteminin möhkəmlənməsinə kömək edir. A vitamini isə göz sağlamlığını qorumaqda mühüm rol oynayır. K vitamini sümük sağlamlığı və qanın laxtalanması üçün əhəmiyyətlidir. Cəfərinin tərkibindəki dəmir və fol turşusu isə qan azlığının qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.
Cəfəri göyünün qida dəyəri (100 qram təzə məhsula görə)
| Qida maddəsi | Miqdarı | Faydası |
|---|---|---|
| Enerji dəyəri | 36 kkal | Az kalorili, pəhrizlər üçün uyğundur |
| Zülal | 3.0 q | Əzələ və toxuma bərpasını dəstəkləyir |
| Yağ | 0.8 q | Sağlam yağ turşuları təmin edir |
| Karbohidrat | 6.3 q | Bədənə enerji verir |
| Lif | 3.3 q | Həzm sistemini tənzimləyir |
| A vitamini | 8424 IU | Göz sağlamlığı və dəri üçün vacibdir |
| C vitamini | 133 mq | İmmuniteti gücləndirir, antioksidant təsir göstərir |
| K vitamini | 1640 mkq | Qan laxtalanmasını və sümük sağlamlığını dəstəkləyir |
| Fol turşusu (B9) | 152 mkq | Hüceyrə bölünməsi və qan əmələ gəlməsi üçün vacibdir |
| Kalsium | 138 mq | Sümük və diş sağlamlığı üçün faydalıdır |
| Dəmir | 6.2 mq | Qan azlığının qarşısını alır |
| Maqnezium | 50 mq | Əzələ və sinir funksiyasını dəstəkləyir |
| Kalium | 554 mq | Qan təzyiqini tənzimləyir |
Cəfəri göyünün sağlamlığa faydaları
Cəfəri göyünün faydaları çoxşaxəlidir. Onun diuretik təsiri bədəndən artıq mayeni xaric etməyə və ödemin qarşısını almağa kömək edir. Həzm sistemini stimullaşdırır, iştahanı artırır və qarında köpün azalmasına səbəb olur. Antioksidant maddələr isə orqanizmdə iltihabı azaldır.
Qan təzyiqinin tənzimlənməsi, böyrək və sidik yollarının sağlamlığı üçün də faydalıdır. Xalq təbabətində cəfəri suyu böyrək daşlarının və sidik yolları problemlərinin qarşısının alınmasında geniş istifadə edilir. Həmçinin tərkibindəki maddələr qaraciyərin detoks proseslərini dəstəkləyir.
Cəfəri göyünün kulinariyada istifadəsi
Azərbaycan mətbəxində cəfəri göyü təzə halda salatlar, şorbalar, qızartmalar və ət yeməklərinə əlavə edilir. Xüsusilə yay aylarında təzə göyərtilərlə hazırlanan plovlarda və kükülərdə mühüm rola malikdir. Cəfəri həm dad, həm də rəng baxımından yeməyə fərqli bir gözəllik qatır.Qurudulmuş cəfəri tozu isə ədviyyat kimi istifadə edilir. O, qış mövsümündə təzə göyərti əvəzi kimi yeməklərə əlavə olunur. Cəfəri yağı isə bəzi soslarda və marinadlarda xüsusi ətir vermək üçün istifadə olunur.Cəfəri göyü toxumdan çox asanlıqla yetişdirilir. Toxumlar yazın əvvəlində və ya payızda torpağa səpilir. İşıqlı və rütubətli yerləri sevir, amma birbaşa güclü günəş şüalarına davamlıdır. Torpağı üzvi maddələrlə zəngin və yumşaq olmalıdır.Yetişmə dövründə torpağın nəm saxlanması vacibdir. Bitki soyuğa davamlı olduğundan ilboyu yetişdirilə bilər. Ev şəraitində qablarda əkilərək mətbəxdə daim təzə istifadə imkanı yaradır.
Cəfəri göyünün tibbi istifadəsi
Xalq təbabətində cəfəri göyü böyrək xəstəlikləri, ödem, həzm problemləri və iltihablı proseslərin müalicəsində istifadə olunur. Cəfəri suyunun sidikqovucu təsiri xüsusilə böyrək funksiyasını dəstəkləyir. Yarpaqlarından hazırlanan dəmləmələr soyuqdəymə və vitamin çatışmazlığı zamanı faydalıdır.
Bəzi hallarda cəfəri toxumu və kökü də tibbi məqsədlərlə işlədilir. Toxum dəmləməsi həzm sistemini tənzimləyir, kök dəmləməsi isə bədəni toksinlərdən təmizləyir. Lakin hamilə qadınların həkim məsləhəti olmadan cəfəri suyu qəbul etməsi tövsiyə edilmir.
Cəfəri göyünün kosmetologiyada rolu
Cəfərinin təbii tərkibi dəri və saç sağlamlığı üçün də faydalıdır. Yarpaqlarından hazırlanan maskalar dərini qidalandırır, ləkələri azaldır və parlaqlıq verir. C vitamini dəri elastikliyini artırır, yaşlanma əlamətlərini gecikdirir.
Saç üçün cəfəri dəmləməsi kökləri möhkəmləndirir, saç tökülməsinin qarşısını alır. Onun antibakterial təsiri baş dərisindəki qaşınma və kəpəyi azalda bilər. Kosmetologiyada cəfəri ekstraktı bir çox təbii kremlərin tərkibinə daxildir.
Cəfəri göyünün saxlanma üsulları
Təzə cəfəri göyünü uzun müddət saxlamaq üçün soyuducuda rütubətli şəraitdə paketdə saxlamaq məsləhətdir. Qurudulmuş halda isə hava keçirməyən qabda, sərin və quru yerdə saxlanmalıdır. Dondurulmuş cəfəri də vitamin tərkibini uzun müddət qoruyur.
Saxlanma zamanı yarpaqların rəngi və ətri əsas göstəricidir. Düzgün saxlanıldıqda cəfərinin qida dəyəri uzun müddət dəyişmədən qalır. Ev şəraitində dondurmaq və qurudaraq saxlamaq ən çox üstünlük verilən üsullardandır.
Cəfəri göyünün mümkün zərərləri
Cəfəri göyü faydalı olsa da, həddindən artıq istifadəsi bəzi hallarda arzuolunmaz təsirlər göstərə bilər. Sidikqovucu təsiri səbəbindən artıq qəbul edildikdə bədəndə maye itkisinə və elektrolit balansının pozulmasına səbəb ola bilər.Hamilə qadınlarda həddindən artıq cəfəri istifadəsi uşaqlıq sancılarını artıraraq risk yarada bilər. Böyrək xəstəlikləri olan şəxslərin həkim məsləhəti ilə qəbul etməsi tövsiyə olunur. Hər zaman ölçülü istifadə sağlamlıq üçün daha faydalıdır.
Cəfəri göyü həm kulinariya, həm də tibbi və kosmetoloji baxımdan dəyərli bitkilərdən biridir. Onun zəngin vitamin-mineral tərkibi insan orqanizminin ehtiyac duyduğu qida maddələrini təmin edir. Mətbəxdə geniş istifadə sahəsi, yeməklərə qatdığı unikal dad və ətir cəfərini Azərbaycan mətbəxinin ayrılmaz hissəsinə çevirir. Həmçinin xalq təbabətində çoxdan bəri istifadə edilən bu bitki sağlamlığın qorunmasında mühüm rol oynayır. Cəfərinin təbii tərkibi immuniteti gücləndirir, həzm prosesini yaxşılaşdırır, ödemin qarşısını alır və orqanizmin təmizlənməsinə kömək edir. Onun kosmetologiyada istifadəsi də dərinin və saçların sağlam görünüşünü təmin edir. Yetişdirilməsi asan olduğundan həm kənd təsərrüfatında, həm də ev şəraitində uğurla becərilir. Müasir dövrdə sağlam həyat tərzi tərəfdarlarının rasionunda cəfərinin xüsusi yeri vardır. Ölçülü və davamlı istifadə həm sağlamlıq, həm də qida keyfiyyəti baxımından yüksək
Ən Çox Verilən Suallar
Cəfəri göyü, uzun yarpaqlı və xoş ətirli bir göyərti növüdür. O, həm mətbəxdə, həm də xalq təbabətində geniş istifadə olunur. Zəngin vitamin və mineral tərkibi ilə sağlamlıq üçün çox faydalıdır.
Cəfəri göyü A, C, K vitaminləri ilə zəngindir. Bundan əlavə dəmir, kalsium, maqnezium və kalium kimi minerallar da ehtiva edir.
Cəfəri göyü immuniteti gücləndirir, həzm sistemini yaxşılaşdırır, ödemin qarşısını alır və orqanizmi təmizləyir.
Cəfəri göyü toxumdan əkilir, işıqlı və nəmli torpaqlarda yaxşı inkişaf edir. Soyuğa davamlıdır və ilboyu yetişdirilə bilər.
Təzə halda salatlar, şorbalar, ət və balıq yeməklərinə əlavə edilir. Qurudulmuş halda isə ədviyyat kimi istifadə olunur.
Yarpaqlarından hazırlanan maskalar dəriyə parlaqlıq və canlılıq verir. Saç üçün dəmləmələri saç tökülməsinin qarşısını ala bilər.
Həddindən artıq istifadəsi bədəndə maye itkisinə səbəb ola bilər. Hamilə qadınlar üçün çox miqdarda istifadəsi risklidir.
Soyuducuda rütubətli paketdə, qurudulmuş halda isə hava keçirməyən qabda saxlamaq olar. Dondurmaq da mümkündür.
Böyrək sağlamlığını dəstəkləyir, sidikqovucu təsir göstərir, vitamin çatışmazlığında faydalıdır.
Yaz və payız mövsümlərində daha bol və keyfiyyətli məhsul verir.
