CəmiyyətDinElmSosial

Çərəkə Kitabı: Dini Məzmun, Dua Mətnləri

Çərəkə kitabı Azərbaycan mədəni irsində xüsusi yer tutan, dini, mənəvi və tarixi baxımdan dəyərli mənbələrdən biridir. Ənənəvi olaraq bu kitab müxtəlif bölgələrdə fərqli adlarla tanınsa da, onun əsas mahiyyəti dini mərasimlər, dua və ayinlərin düzgün icrası üçün yol göstərici olmasıdır. Çərəkə kitabının məzmununda Quran ayələri, peyğəmbər hədisləri, dualar, zikrlər, həmçinin dini mərasimlərdə oxunan mətnlər yer alır. Bu kitab əsrlər boyu həm məscidlərdə, həm də evlərdə istifadə olunub və xalqın dini həyatında mühüm rol oynayıb.

Tarixi mənbələr göstərir ki, çərəkə kitabı əsasən əlyazma halında hazırlanır, ustad mollalar və ya dini alimlər tərəfindən yazılırdı. Hər bir nüsxə bölgə mədəniyyətinə uyğun olaraq müəyyən əlavələr və şərhlərlə zənginləşdirilirdi. Bəzi çərəkə kitabları yalnız dini məzmun daşımır, eyni zamanda əxlaq dərsləri, nəsihətlər və xalq hikmətlərini də ehtiva edirdi.

Reklam

turkiyede tehsil

Bu kitab xüsusilə də dini mərasimlərdə – toy, yas, mevlud, Quran xətm mərasimlərində, bayramlarda və dini mərasimlərdə istifadə edilirdi. Çərəkə kitabı oxuyan şəxs məclisə dini ruh gətirir, mərasim iştirakçılarını birliyə və mənəvi düşüncəyə yönəldirdi.

Müasir dövrdə isə çərəkə kitabı həm ənənəvi formada, həm də çap versiyasında mövcuddur. Bununla belə, əlyazma çərəkə kitabları hələ də mədəni irsin nadir nümunələri hesab olunur. Onlar həm dini icmalar, həm də folklor tədqiqatçıları üçün əvəzsiz mənbədir. Çərəkə kitabının qorunması, öyrənilməsi və gələcək nəsillərə ötürülməsi milli-mənəvi irsimizin mühüm vəzifələrindən biri olaraq qalır.

Çərəkə kitabının tarixi mənşəyi

Çərəkə kitabının tarixi yüzillər əvvələ gedib çıxır. Onun yaranması İslamın Azərbaycana gəlişi və dini maarifçilik hərəkatı ilə sıx bağlıdır. İlk nüsxələr əsasən dini məktəblərdə tədris və mərasim məqsədləri üçün yazılırdı. Bu kitablar dini bilikləri sadə dildə xalqa çatdırmaq üçün nəzərdə tutulurdu. Əsasən ərəb və fars dillərində olan mətnlər, Azərbaycan türkcəsində şərhlərlə izah edilirdi.

Reklam

turkiyede tehsil

Orta əsrlərdə çərəkə kitabı təkcə dini mərasimlərdə deyil, həm də xalq arasında dini maarifçilik işində mühüm vasitə idi. Onun vasitəsilə savadsız və ya dini təhsil almayan insanlar da İslamın əsas qaydaları ilə tanış olurdu. Beləliklə, çərəkə kitabı həm dini, həm də mədəni identikliyin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.

Əlyazma çərəkə kitablarının xüsusiyyətləri

Əlyazma çərəkə kitabları çox vaxt gözəl xəttatlıq nümunələri ilə seçilirdi. Onların üz qabıqları dəri və ya parça ilə bəzədilir, iç səhifələr gül naxışları və ornamentlərlə işlənirdi. Bu kitablar ustad xəttatlar tərəfindən xüsusi kağız üzərində, təmiz mürəkkəblə yazılırdı ki, yazılar əsrlərlə silinməsin.

Hər bir əlyazma çərəkə kitabı fərdi idi. Müəlliflər bəzi mətnlərə öz bölgələrinin dini ənənələrinə uyğun əlavələr edirdi. Məsələn, müəyyən bölgələrdə yas mərasimlərində oxunan mətnlər fərqli ola bilərdi. Buna görə də hər çərəkə kitabı, onu yazan şəxs və bölgənin mədəniyyətinə dair mühüm məlumat daşıyırdı.

Dini məzmun və dua mətnləri

Çərəkə kitabının əsas hissəsini dua mətnləri və Quran ayələri təşkil edir. Burada əsasən İxlas, Fələq, Nas, Ayətül-Kürsü kimi surələr, həmçinin Peyğəmbərin (s) duaları yer alır. Dualar mərasimlərin mövzusuna görə seçilirdi. Məsələn, yas mərasimlərində ölən şəxsin ruhuna bağışlanma dilənir, toy və nişan mərasimlərində isə xoşbəxt ailə həyatı üçün dua edilirdi.

Dua mətnləri çox vaxt həm ərəb dilində, həm də Azərbaycan türkcəsində verilirdi. Bu, dini mərasimlərdə iştirak edən hər kəsin mətni başa düşməsinə imkan yaradırdı. Bəzi çərəkə kitablarında isə hər surə və dua üçün ayrıca izah bölməsi də olurdu ki, bu da oxucuların dini biliklərini artırırdı.

Çərəkə kitabının sosial həyatda rolu

Çərəkə kitabı sadəcə dini mətn toplusu deyil, həm də sosial münasibətləri gücləndirən bir vasitə idi. Mərasimlərdə oxunan dualar və ayələr insanları bir araya gətirir, birlik və həmrəylik hissini gücləndirirdi. Xüsusilə də yas mərasimlərində çərəkə oxunması ailələrə təsəlli verən, onların mənəvi dəstək almasını təmin edən ənənəvi bir adət idi.

Bundan əlavə, çərəkə kitabı vasitəsilə gənc nəsil dini dəyərlərlə yanaşı milli-mənəvi ənənələrlə də tanış olurdu. Hər mərasimdə bu kitabın istifadəsi həm dini maarifçilik, həm də mədəni irsin qorunmasına xidmət edirdi.

Müasir dövrdə çərəkə kitabı

Müasir zamanda çərəkə kitabı həm çap, həm də elektron formatda mövcuddur. Əvvəllər yalnız əlyazma şəklində mövcud olan bu kitab, indi nəşriyyatlar tərəfindən çoxsaylı nüsxələrdə çap olunur. Bununla yanaşı, qədim əlyazma çərəkə kitabları muzeylərdə, şəxsi kolleksiyalarda qorunur.

Texnologiyanın inkişafı ilə bərabər, bəzi dini icmalar çərəkə kitabının mobil tətbiqlərini də hazırlayıblar. Lakin ənənəvi icmalarda hələ də kağız üzərindəki nüsxələrə üstünlük verilir, çünki onlar həm tarixi, həm də mənəvi baxımdan daha dəyərlidir.

Çərəkə kitabının qorunması və tədqiqi

Əlyazma çərəkə kitabları həm dini, həm də elmi baxımdan mühüm mənbədir. Onların qorunması üçün xüsusi şərait tələb olunur. Kağızın köhnəlməsinin qarşısını almaq üçün rütubət və temperatur sabit saxlanmalı, səhifələrə zərər verməmək üçün diqqətlə istifadə edilməlidir.

Tədqiqatçılar bu kitablar vasitəsilə həm dini mətnlərin tarixi inkişafını, həm də bölgələr üzrə fərqli dini ənənələri araşdırırlar. Bu səbəbdən çərəkə kitabları yalnız dini icmalar üçün deyil, həm də tarix, filologiya və mədəniyyətşünaslıq sahələri üçün dəyərli mənbədir.

Çərəkə kitabının mədəni irsdə yeri

Azərbaycan mədəniyyətində çərəkə kitabı həm dini, həm də bədii dəyərə malikdir. Onun tərtibatı, xəttatlıq nümunələri, ornamentləri milli incəsənətin inkişaf tarixində mühüm iz buraxıb. Bu kitablar əsrlərdir davam edən dini mərasim mədəniyyətinin canlı şahididir.

Gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün bu kitabların həm fiziki, həm də rəqəmsal surətlərinin yaradılması vacibdir. Beləliklə, həm dini ənənələr, həm də mədəni irs davamlı olaraq qorunmuş olacaq.

Çərəkə kitabında yer alan bəzi mətnlər xalq ədəbiyyatının nümunələri ilə də səsləşir. Burada nəsihətamiz şeirlər, hikmətli sözlər, mərasim nəğmələri də yer alır. Bu xüsusiyyət çərəkə kitabını yalnız dini deyil, həm də folklor mənbəsi kimi dəyərləndirməyə imkan verir.

Belə mətnlər xalqın mənəvi dünyasını zənginləşdirir, milli kimliyin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Çərəkə kitabı bu baxımdan həm dini, həm də mədəni irsin qorunmasında mühüm körpü rolunu oynayır.

Çərəkə kitabı Azərbaycan xalqının dini və mədəni həyatında əsrlər boyu mühüm yer tutub. Onun tarixi, məzmunu və sosial rolu göstərir ki, bu kitab təkcə dini mərasimlərin bir hissəsi deyil, həm də milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasında əvəzsiz vasitədir. Əlyazma nüsxələrin zəngin bədii tərtibatı milli incəsənətin inkişafında mühüm iz qoyub.

Müasir dövrdə çərəkə kitabı həm ənənəvi formada, həm də yeni texnologiyalar vasitəsilə mövcuddur. Bu, onun geniş auditoriyaya çatmasına şərait yaratsa da, tarixi nüsxələrin qorunması məsələsi hələ də aktualdır. Çünki hər bir qədim çərəkə kitabı təkcə dini mətn deyil, həm də tarixi sənəd, mədəniyyət nümunəsidir.Onun qorunması yalnız dini icmaların deyil, bütün cəmiyyətin vəzifəsidir. Muzeylərdə, kitabxanalarda və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılan çərəkə kitabları gələcək tədqiqatlar üçün qiymətli mənbədir. Onların hər biri bir bölgənin, bir dövrün mədəni və dini həyatını özündə əks etdirir.Dini mərasimlərdə çərəkə kitabının oxunması bu gün də davam edir və insanların mənəvi birliyini möhkəmləndirir. Gələcəkdə bu ənənənin davam etməsi üçün həm tədris, həm də maarifçilik fəaliyyəti gücləndirilməlidir. Beləliklə, çərəkə kitabı milli-mənəvi irsimizin mühüm hissəsi olaraq yaşayacaq və nəsildən-nəsilə ötürüləcək

Ən Çox Verilən Suallar

1. Çərəkə kitabı nədir?

Çərəkə kitabı əsasən dini mətnlərin toplusu olan, dua, zikr və dini qaydaları ehtiva edən bir kitabdır. Bu kitab İslam mədəniyyətində xüsusilə bəzi bölgələrdə məşhur olmuşdur və ibadət zamanı istifadə edilən mətnlərdən ibarət olur. Çərəkə kitabları çox vaxt əllə yazılmış nüsxələr şəklində nəsildən-nəsilə ötürülmüşdür.

2. Çərəkə kitabı hansı məqsədlə istifadə olunur?

Bu kitab əsasən ibadət zamanı müəyyən duaların, zikrlərin oxunması üçün istifadə olunur. Xüsusən dini mərasimlərdə, xüsusi günlərdə və fərdi ibadətlərdə möminlər bu kitabdakı mətndən faydalanır. Məqsəd dini ayinləri düzgün və ardıcıllıqla yerinə yetirməkdir.

3. Çərəkə kitabının tarixi nə qədər qədimdir?

Çərəkə kitablarının tarixi əsrlər əvvələ gedib çıxır. Orta əsrlərdə dini biliklərin və duaların yazılı şəkildə qorunması üçün bu tip kitablar hazırlanmışdır. Xüsusən Şərq mədəniyyətində dini mətnlərin qorunması üçün belə kitablar mühüm yer tutmuşdur.

4. Çərəkə kitabının məzmununda nələr olur?

Məzmun əsasən Quran ayələri, Peyğəmbər hədisləri, dualar və dini tövsiyələrdən ibarətdir. Həmçinin bəzi çərəkə kitablarında əxlaqi nəsihətlər və gündəlik ibadətlər üçün xüsusi mətndə yazılmış zikrlər də olur. Mətnlər çox vaxt ərəb dilində və ya tərcüməsi ilə birlikdə verilir.

5. Çərəkə kitabı hansı bölgələrdə daha çox yayılıb?

Çərəkə kitabı xüsusilə Azərbaycan, İran, Türkiyə və Orta Asiya bölgələrində yayılmışdır. Bu bölgələrdə yaşayan müsəlman icmaları dini mərasimlərdə və fərdi ibadətlərdə belə kitabdan istifadə etmişdir. Ənənəvi icmalarda bu kitablar hələ də qorunur.

6. Çərəkə kitabının dini dəyəri nədir?

Bu kitab dini təlimlərin və ibadət qaydalarının qorunmasında mühüm rol oynayır. Möminlər üçün ilahi kəlamın və duaların düzgün oxunmasını təmin edir. Ənənəvi dini həyatın davamlılığı baxımından çərəkə kitabı dəyərli bir qaynaq sayılır.

7. Çərəkə kitabı yalnız din xadimləri üçünmü nəzərdə tutulub?

Xeyr. Çərəkə kitabı həm din xadimləri, həm də adi möminlər üçün nəzərdə tutulub. Din xadimləri dini mərasimlərdə ondan istifadə edir, möminlər isə fərdi ibadət və zikr üçün istifadə edə bilirlər.

8. Müasir dövrdə çərəkə kitabı necə qorunur?

Müasir dövrdə çərəkə kitabları həm çap, həm də rəqəmsal formatda qorunur. Kitabxanalarda, muzeylərdə və dini mərkəzlərdə qədim əlyazma nümunələri saxlanılır. Bundan əlavə, elektron versiyaları internetdə yayımlanır.

9. Çərəkə kitabını kimlər yaza bilərdi?

Tarixi dövrlərdə bu kitabları adətən dini alimlər, mollalar və xattatlar yazırdı. Onlar dini bilikləri, Quran ayələrini və duaları xüsusi yazı üslubunda kitab halına gətirirdilər. Əlyazma çərəkələr çox vaxt bədii şəkildə bəzədilirdi.

10. Çərəkə kitabı bugünkü cəmiyyətdə hansı rolu oynayır?

Bu kitab bugünkü cəmiyyətdə daha çox dini irsin qorunması baxımından əhəmiyyətlidir. Ənənəvi icmalar üçün hələ də ibadətdə istifadə olunsa da, çox zaman tarixi-mədəni bir miras kimi qiymətləndirilir. Gənc nəsil üçün isə dini maarifçilik baxımından əhəmiyyətli bir qaynaqdır.

Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir

Back to top button