XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəlləri insanlıq tarixində sarsıdıcı dəyişikliklərlə yadda qaldı. Bu dövr imperiyaların dağılmaqda olduğu, müstəmləkə altındakı xalqların oyanaraq azadlıq uğrunda mübarizəyə qalxdığı bir zaman idi. Hindistan da bu geosiyasi çevrilişlərin mərkəzində yer alırdı. Sömürgəçiliyə qarşı hərəkat Hindistanda yalnız silahla deyil, ideya ilə də aparılırdı. Bu ideoloji mübarizənin önündə gedənlərdən biri də Cəvahirləl Nehru oldu – bir millətin tale yükünü çiyinlərində daşıyan və onu yenidən formalaşdıran siyasi düha.
Ailədən gələn irs və Qərb təhsili
Cəvahirləl Nehru 1889-cu il noyabrın 14-də Britaniya Hindistanının Əlahabad şəhərində varlı və nüfuzlu brahman ailəsində doğulmuşdu. Atası Motilal Nehru Hindistanın ilk nəsil sekulyar və liberal düşüncəli hüquqşünaslarından idi. Bu ailə mühiti Cəvahirləlinin gələcək siyasi düşüncəsinin əsasını qoydu. Nehru əvvəlcə evdə fərdi müəllimlər vasitəsilə təhsil aldı, sonra isə Londonda Harrow məktəbində və Kembric Universitetində oxudu. O, burada hüquq üzrə ixtisaslaşdı və Qərb dünyasının elmi, fəlsəfi və siyasi düşüncələri ilə yaxından tanış oldu.
Avropada keçirdiyi illər Nehrunun dünya görüşünü kökündən dəyişdi. O, marksizm, sosializm, liberalizm kimi ideologiyaları dərindən mənimsədi. Həmçinin Avropanın demokratik institutlarının formalaşma prosesi, dövlət idarəçiliyi və vətəndaş cəmiyyəti haqqında biliklər əldə etdi. Bu biliklər onun Hindistan üçün düşünəcəyi gələcək modelin bünövrəsinə çevrildi.
Mahatma Qandi ilə yolların kəsişməsi
Nehrunun siyasi fəaliyyətə başlaması Hindistana qayıtdıqdan sonra Hindistan Milli Konqresinə qoşulması ilə baş verdi. Lakin onun siyasi kimliyini formalaşdıran əsas məqam Mahatma Qandi ilə görüş oldu. Qandi Nehrunu ideoloji baxımdan təsirləndirdi. Qandinin sülh yolu ilə müqavimət (Satyagraha) fəlsəfəsi və qeyri-zorakılıq prinsipi Nehrunun düşüncə sistemində önəmli yer tutdu. O, Qandini həm bir müəllim, həm də mənəvi rəhbər kimi qəbul edirdi.
Nehrunun Qandi ilə əməkdaşlığı Hindistan Milli Konqresini daha təsirli, xalq yönümlü və milli bir qüvvəyə çevirdi. Nehru öz nitqlərində xalqın dilini, ehtiyaclarını və arzularını ifadə etməyi bacarırdı. Onun danışıq tərzi sadə, aydın və emosional idi – bu da onu kütlələr üçün əlçatan və etibarlı liderə çevirirdi.
Müstəqilliyə aparan uzun yol
1930-cu illərdə Nehru artıq Hindistanın əsas siyasi fiqurlarından birinə çevrilmişdi. O, öz nitqlərində Britaniya imperializmini sərt tənqid edir, xalqı vətəndaş itaətsizliyinə və sülh yolu ilə müqavimətə səsləyirdi. Britaniya tərəfindən dəfələrlə həbs olunmasına baxmayaraq, geri çəkilmədi. Onun bu dönəmdə yazdığı “Hindistanın Kəşfi” adlı əsəri Hind xalqının keçmişinə olan marağını oyatmaqla milli şüurun formalaşmasına xidmət etdi.
1947-ci ildə Hindistan müstəqilliyini elan edəndə, Cəvahirləl Nehru ölkənin ilk baş naziri seçildi. O gün söylədiyi tarixi “Tale ilə vədələşməyin anı” adlı nitqi, Hindistan tarixində dönüş nöqtəsinə çevrildi. Bu nitq təkcə siyasi deyil, mədəni və ideoloji bir manifest kimi qəbul olundu.
Dövlət quruculuğu və yeni Hindistanın formalaşdırılması
Nehru baş nazir olaraq təkcə siyasi azadlığı deyil, sosial və iqtisadi bərabərliyi də ön planda tuturdu. Onun məqsədi ölkəni müasir, demokratik və elmi əsaslara söykənən bir dövlətə çevirmək idi. Nehru planlı iqtisadiyyat modelini tətbiq etdi, dövlətə məxsus iri sənaye müəssisələri tikildi, hidroelektrik bəndlər, universitetlər, institutlar yaradıldı.
Aşağıdakı cədvəldə Nehrunun baş nazirliyi dövründə atdığı əsas islahat addımları göstərilib:
| Sahə | Görülən İşlər | Əhəmiyyəti |
|---|---|---|
| Təhsil | IIT, IIM universitetlərinin yaradılması | Elmi kadrların yetişməsi və modern təhsil sistemi |
| Sənaye | Ağır sənaye müəssisələrinin qurulması | İqtisadi müstəqillik və inkişaf |
| Kənd təsərrüfatı | Suvarma sistemlərinin inkişafı, bəndlər tikilməsi | Quraqlığın qarşısını alma və ərzaq təhlükəsizliyi |
| Elm və texnologiya | Kosmik tədqiqatların təşkili (ISRO-nun əsası) | Texnoloji irəliləyiş və strateji üstünlük |
| Xarici siyasət | NAM (Qoşulmama Hərəkatının) yaradıcılarından biri | Hindistanın neytral diplomatik statusu |
Beynəlxalq siyasətdə neytrallıq fəlsəfəsi
Soyuq müharibə dövründə supergüclər – ABŞ və SSRİ arasında tərəf seçmək bir çox ölkə üçün qaçılmaz idi. Lakin Nehru öz xarici siyasətini tam fərqli istiqamətdə qurdu. O, üçüncü yol fəlsəfəsini təbliğ etdi və buna əsaslanaraq NAM (Qoşulmama Hərəkatı) adlı beynəlxalq təşkilatın əsasını qoydu. Bu təşkilat müstəqil ölkələrin öz suverenliklərini qoruyaraq heç bir güc mərkəzinə qoşulmamasını müdafiə edirdi.
Bu siyasət Hindistanın müstəqilliyini beynəlxalq arenada da təsdiqlədi və onu dünyada dinlənilən bir ölkəyə çevirdi. Nehrunun bu diplomatik zəkası və tərəfsiz mövqeyi, onu XX əsr beynəlxalq münasibətlər tarixində unikallardan biri etdi.
Mədəniyyət, tarix və maarifçilik
Cəvahirləl Nehru təkcə siyasətçi yox, həm də dərin intellektual idi. Onun yazdığı əsərlər Hindistan tarixinin və mədəniyyətinin daha dərindən anlaşılması üçün mühüm mənbə sayılır. “Uşaqlar üçün tarix” və “Hindistanın Kəşfi” əsərləri sadə, aydın və maarifləndirici dillə yazıldığı üçün geniş oxucu kütləsi tərəfindən sevilirdi. Nehrunun bir ata kimi yazdığı məktublar da diqqətəlayiqdir. Qızı İndira Qandiyə ünvanladığı məktublarda o, həm tarixi izah edir, həm də azadlıq, məsuliyyət, vətənpərvərlik kimi anlayışları dərin fəlsəfi baxışla izah edirdi.
Cəvahirləl Nehru 1964-cü ilin mayında vəfat etdi. Onun ölümü Hindistan üçün yalnız bir liderin yoxluğu deyildi, həm də bir dövrün sonu idi. Amma onun qoyduğu təməl üzərində Hindistan daha da gücləndi. Nehrunun qızı İndira Qandi və nəvəsi Raciv Qandi onun siyasi mirasını davam etdirdilər. Bu sülalə Hindistanın siyasi tarixində uzunmüddətli təsir qoydu.
Nehrunun adı bu gün də Hindistanda uşaq bayramlarında, təhsil günlərində, diplomatik məqalələrdə hörmətlə anılır. Onun barəsində yalnız hind xalqı deyil, dünyanın bir çox ziyalısı və siyasi təhlilçisi fikir bildirir. O, müasir dövlətin necə qurulmalı olduğunu göstərən bir nümunədir.
Ən Çox Verilən Suallar
Cəvahirləl Nehru Hindistanın ilk baş naziri və müasir Hindistanın qurucusu kimi tanınır. O, həm də Mahatma Qandinin yaxın silahdaşı, qeyri-zorakılıq hərəkatının aparıcı simalarından biri və Hindistanın elmi, iqtisadi və diplomatik inkişafında əsas fiqur idi.
Cəvahirləl Nehru 14 noyabr 1889-cu ildə Britaniya Hindistanının Əlahabad şəhərində dünyaya gəlmişdir. Onun doğum günü Hindistanda Uşaq Günü kimi qeyd olunur.
O, əvvəlcə Londonda Harrow məktəbində, daha sonra isə Kembric Universitetində hüquq təhsili alıb. Təhsil illəri onun Qərb liberalizmi və siyasi ideologiyalarla tanışlığına böyük təsir göstərib.
Nehru və Qandi yaxın siyasi müttəfiqlər idi. Qandinin qeyri-zorakılıq fəlsəfəsi Nehrunun siyasi baxışlarına dərin təsir göstərmiş və onu Hindistan Milli Konqresində önəmli liderlərdən birinə çevirmişdir.
O, planlı iqtisadiyyat modelini tətbiq edib, sənaye obyektləri, universitetlər və texnoloji institutlar açıb. Nehru həmçinin elmin, təhsilin və kənd təsərrüfatının inkişafına böyük əhəmiyyət verib.
O, Qoşulmama Hərəkatının banilərindən biri kimi neytrallıq siyasətini müdafiə edirdi. Hindistanın nə ABŞ, nə də SSRİ blokuna daxil olmamasını təmin edərək müstəqil xarici siyasət yürüdürdü.
Nehru elm və texnologiyanı Hindistanın inkişafının təməli sayırdı. O, Hindistan Texnologiya İnstitutlarını (IIT) və Hindistan Kosmik Tədqiqatlar Təşkilatını (ISRO) yaratmağa təşəbbüs göstərib.
Nehru bir çox maarifləndirici əsərin müəllifidir. “Hindistanın Kəşfi” və “Uşaqlar üçün Tarix” kimi kitabları onun ziyalı düşüncəsini və milli kimlik anlayışını ortaya qoyur.
O, 27 may 1964-cü ildə vəfat edib. Ölümündən sonra onun siyasi və ideoloji irsi Hindistanın gələcək liderləri, xüsusən qızı İndira Qandi tərəfindən davam etdirilib.
Onun qurduğu dövlət strukturu, təhsil sistemi və diplomatik yanaşması bu gün də Hindistanın inkişafında əsas sütunlardan biri sayılır. Nehru həm də Hindistanda dünyəvi və demokratik dəyərlərin qoruyucusu kimi xatırlanır.
