Çevik Hərəkat Qüvvələri (ÇHQ) Azərbaycan Respublikasında daxili təhlükəsizlik sahəsinin çevik reaksiya alətidir və hüquq-mühafizə orqanlarının inzibati strukturlarında xüsusi rol oynayır. Müasir təhlükə modellərində sürətli qərarvermə, yüksək mobilite və şəhər mühitində taktiki elastiklik həlledici əhəmiyyət kəsb etdiyindən, bu qüvvə 2015-ci ildən etibarən Mülki Müdafiə və Daxili Qoşunlar təcrübəsinin sintezində formalaşdırılıb. Quruma kadr seçimi əsasən xüsusi təyinatlı bölmə məzunlarından, Çevik Polis Alayı veteranlarından və hərbi xidmətdə fərqlənmiş gənclərdən aparılır; namizədlər həm fiziki dözümlülük, həm də psixoloji stabillik göstəricilərinə görə filtrdən keçirlər. ÇHQ paradoksal olaraq hərbi intizam ilə polis mandatı arasında tarazlıq yaradır: silahlı risk fazasında hərbçi çevikliyini, ictimai asayişdə isə hüquq-mühafizə səlahiyyətini tətbiq edir. Ölkənin coğrafi şəraitinə uyğun olaraq dəstə Dəniz Qüvvələri, Dağ-mülki müdafiə və Şəhər Taktiki Reaksiyası kimi alt ixtisaslara bölünüb; bu, Qarabağ dağ massivində, Xəzər sahil zolağında və paytaxtın sıx infrastrukturlu məhəllələrində eyni anda effektiv olmağa imkan verir. Texniki parkda xüsusi zirehli “Dragon” mikroavtobusları, sürətli motosikletlər, pilotsuz müşahidə kvadrokopterləri və akustik dağıtma qurğuları yer alır. Beynəlxalq miqyasda təşkilat NATO-nun “Ortak Çaba” (Partnership for Peace) təlimlərinin müşahidəçi statusu ilə yanaşı Türkiyənin “Efes” hərbi manevrlərinə və Gürcüstanın “Noble Partner” ssenarilərinə dəvət alıb; burada antisabotaj, kütləvi tədbir təhlükəsizliyi və şəhər döyüşü modullarını tətbiq etmək şansı qazanıb. Qüvvənin hüquqi bazasını “Polis haqqında” Qanunun 18-ci maddəsi, “DİN xüsusi təyinatlı bölmələrin əsasnaməsi” və aidiyyət üzrə Nazir əmrləri müəyyənləşdirir. Ümumi personal sayı rəsmi rəqəmlərdə açıqlanmasa da, ekspertlər 3 000 ətrafında olduğunu, çevik dəstə rotasiyasının üç növbəlilik prinsipi ilə tənzimləndiyini bildirirlər. ÇHQ, təkcə əməliyyat çevikliyi deyil, eyni zamanda risk kommunikasiya mədəniyyəti, tibbi-psixoloji reabilitasiya və peşəkar etikaya dair inteqral təlim paketləri ilə seçilir; bu isə onu regionun modern polis-taktiki modelləri sırasında önə çəkir.
Yaranma zərurəti və institusional baza
Çevik Hərəkat Qüvvələrinin təşkili XX əsrin sonlarında artan şəhər təhlükəsizliyi tələblərinin, kütləvi tədbirlərin və transsərhəd mütəşəkkil cinayətin birgə təzyiqi nəticəsində gündəmə gəldi. 2014-cü ildə Dövlət Proqramında “çevik reaksiya alaylarının modernləşdirilməsi” strateji hədəf kimi qeyd olundu, 2015-ci ilin fevralında isə Daxili İşlər Nazirinin əmri ilə ÇHQ rəsmi status aldı.
Institusional baxımdan bölmə Polis Akademiyası, Daxili Qoşunların Əməliyyat Briqadası və FHN-ə məxsus poliqon resurslarının ortaq istifadəsi mexanizmi ilə strukturlaşdırıldı. Maliyyələşdirmə daxili büdcə ilə bərabər, antiterror fondlarının texniki qrantları hesabına da həyata keçirilir; nəticədə avadanlıq parkı üçün beynəlxalq tenderlər açıq prosedurla aparılır.
Təşkilati struktur və ixtisaslaşmış taborlar
ÇHQ-nın baş qərargahı Bakıda yerləşir və əməliyyat-idarəetmə, logistika, kəşfiyyat, müharibə ssenariləri simulyasiyası, habelə şəxsi heyətin psixoloji təminatı üzrə beş əsas idarədən ibarətdir. Hər idarə üzrə zabit şurası fəaliyyət göstərir; şura qərarları əməliyyat planlarına dönmədən öncə etika komissiyasından keçərək hüquqi uyğunluq baxımından yoxlanılır.
Taktiki səviyyədə qüvvə üç ixtisaslaşdırılmış tabora ayrılıb: “Sahil Reaksiya” su-torpaq əməliyyatları üçün, “Dağ Qartalı” dağlıq və sərhəd zonasında, “Şəhər Sipəri” isə sıx yaşayış məhəllələrində asayiş-antiterror rolunu icra edir. Hər tabor 100-120 nəfərlik rotalardan ibarət olmaqla modul-strukturlu əməliyyata çıxa bilir.
Seçim prosesi və kadr hazırlığı
Namizədlər ilkin fiziki testdə 3 200 metrlik qaçışı 14 dəqiqədən az müddətdə tamamlamalı, 50 push-up və 15 tək barfiks göstəricisinə nail olmalıdırlar. Psixoloji qiymətləndirmə Minnesota Multiphasic Personality Inventory əsasında aparılır; stres dözümlülüyü aşağı olan namizədlər prosesdən kənarlaşdırılır.
Təlim modulu üç fazadan ibarətdir: fundamental atəş hazırlığı, taktiki hərəkət və şəhər döyüşü simulyasiyası. Hər kursant minimal 120 saat taktiki tibbi hazırlıq keçməli, NATO-nun TCCC (Combat Casualty Care) sertifikatını almalıdır. Kursu bitirənlər bir illik sınaq dövründə real əməliyyatlarda təcrübəli instruktorun müşahidəsi altında çıxış edir.
Silahlanma və texniki platformalar
Əsas fərdi silah “MPT-76 AZ” avtomatıdır, əlavə olaraq “MP5” yarıavtomat pulemyot, “Glock-17” tapançası və 40 mm çaplı qısa dəstəli qumbaraatan komplektdədir. Qrup səviyyəsində “Remington 700P” snayper sistemi, “FN-Minimi” yüngül pulemyotu və “Bora-12” uzaqmənzilli tüfəngi istifadə olunur.
Texniki platforma sırasında “Ford Raptor” şassi üzərində qurulmuş zirehli pikap, “Otokar Dragon” mikroavtobusu və “Can-Am Outlander” amfib motosikletləri var. Şəhər əməliyyatlarında “NMS” (New Mobility Series) adlı elektrikli kütləvi nəzarət robotu asayiş ssenarisində qabaqcıl texnika sayılır.
Əməliyyat sahələri və tipik missiyalar
ÇHQ-nın məsuliyyət zonası kütləvi tədbir təhlükəsizliyi, sürətli anti-terror reydləri, yüksək riskli şəxslərin ekstradisiyası, kiber-kəşfiyat nəticəsində lokallaşdırılmış obyekt basqınları və fövqəladə humanitar evakuasiyanı əhatə edir. Paytaxtda keçirilən “Formula-1”, “Baku Jazz Festival” kimi kütləvi tədbirlərdə görünməz təhlükəsizlik perimetri məhz bu qüvvə tərəfindən təmin olunur.
Regionlarda isə sərhədkeçmə qanunsuzluğuna qarşı birgə sərhəd əməliyyatlarında DTX və DSX strukturları ilə sinxron çıxış edilir. Dağlıq ərazidə yerləşən yanacaq infrastrukturunun sabotaj riskinə qarşı tətbiq olunan “kəşf-təcrid-təhlükəsizləşdir” üçlü modelinin də əsas icraedici sütunu ÇHQ-dir.
Beynəlxalq əməkdaşlıq və təlimlər
ÇHQ 2018-ci ildən NATO-nun “Partnership for Peace” proqramı çərçivəsində “Ortak Çaba” təlimlərində müşahidəçi, 2022-ci ildən iştirakçı statusuna malikdir. Türkiyənin “Efes” və Qazaxıstanın “Steppe Eagle” təlimlərində kəşfiyyat-drone sintezli şəhər döyüşü ssenarilərini sınaqdan keçirib.
Qurum Avropa Polis Təşkilatı (EUROPOL) ilə informasiya paylaşımı protokoluna qoşularaq transsərhəd insan alveri risklərinə dair briefing alır. Eyni zamanda BMT-nin “MİNUSMA” missiyasında təhlükəsizlik analitiki kimi bir zabitin rotasiyası ÇHQ-nın beynəlxalq profilini yüksəldir.
Sosial kommunikasiya və ictimai etimad
Çevik Hərəkat Qüvvələri rəsmi “112-ÇHQ” sosial media kanalı vasitəsilə əməliyyat videolarının senzuralı versiyasını paylaşır və bu, şəffaflıq indeksinin artmasında rol oynayır. Təşkilat 9 may və 26 iyun tarixlərində şəhid ailələri ilə görüş layihəsini mütəmadi keçirir, həmçinin orta məktəblərdə “Polisə inam” mövzusunda seminarlar təşkil edərək təbliğat yox, etibarlılıq platforması qurmağa çalışır.
Sosioloji sorğularda (Bakı Sosiologiya Mərkəzi, 2024) vətəndaşların 68 faizi ÇHQ-nı “yüksək güvən” kateqoriyasında qiymətləndirib. Ən çox rəğbət doğuran fəaliyyət istiqaməti kütləvi tədbir təhlükəsizliyi hesab olunur; burada effektiv və eyni zamanda görünməz taktika mülki rahatlığın qorunmasına xidmət edir.
| Bölmə | Ştat sayı | Uzmanlıq | Əsas texnika |
|---|---|---|---|
| Sahil Reaksiya | 800 | Dəniz-torpaq amfibiya | Zirehli sürətli kater, Raptor pikap |
| Dağ Qartalı | 650 | Dağ-sərhəd əməliyyatı | Alpin nəqli, termal dron |
| Şəhər Sipəri | 900 | Kütləvi tədbir, urban döyüş | Dragon mikroavtobus, akustik yayıcı |
| Kəşfiyyat/Təhlil | 250 | Drone və OSINT | DJI Matrice 350, SIEM panel |
| Tibbi/Təlim | 200 | TCCC, reabilitasiya | Mobil xəstəxana, simulyator poliqon |
Çevik Hərəkat Qüvvələri Azərbaycan hüquq-mühafizə sisteminin adaptiv, texnologiya yönümlü və çoxvektorlu cavab mexanizmini təmsil edir. Qüvvə yaranma tarixindən etibarən bank təhlükəsizliyi, kütləvi tədbir qorunması, antiterror və humanitar evakuasiya kimi müxtəlif əməliyyat spektrini eyni təlim çərçivəsində sintez etmək bacarığının praktiki nümunəsinə çevrilib. Seçim prosesində sərt fiziki test, psixoloji qiymətləndirmə və beynəlxalq sertifikatlar tələb olunması personal keyfiyyətini davamlı yüksəldir. Təşkilati strukturun modul prinsipi – su-torpaq, dağ və urban ixtisaslı taburlar – coğrafi müxtəlif şəraitdə çevik tətbiqi təmin edir və strateji resurslara qənaət etməklə yanaşı, əməliyyat uğur faizini artırır. Silahlanmada NATO-standartlı avadanlıqla lokal istehsal arasında balans qurulması logistika xərclərini optimallaşdırır, təchizat prosesində təhlükəsizlik risklərini azaldır. Beynəlxalq təlimlərdə aktiv iştirak, EUROPOL və BMT platformalarında bazar-siyasi proseslərin monitorinqi ÇHQ-nın bilik bankını genişləndirir və praktiki səriştəni qlobal standartlara uyğunlaşdırır. İctimaiyyətlə müntəzəm kommunikasiya, şəhid ailələrinə dəstək və təhsil müəssisələrində maarifləndirmə ÇHQ-nın brendini “görünən qoruyucu” mövqeyinə çıxarır. Rəqəmsal dövrün təhlükə xəritəsi dəyişdikcə, qurumun dron-kəşfiyyat, süni intellekt dəstəkli qərarvermə və tibbi reabilitasiya istiqamətlərinə investisiya etməsi, gələcək əməliyyatlarında həlledici olacaq. Beləliklə, Çevik Hərəkat Qüvvələri təkcə taktiki birlik deyil, eyni zamanda dövlətin milli təhlükəsizlik mozaikasında çevik koordinasiya, sosial etimad və texnoloji modernliyin inteqral simvolu kimi formalaşır
Ən Çox Verilən Suallar
Rəsmi əmrlə 2015-ci ildə təşkil edilib, lakin kökləri 2000-ci illərin əvvəllərindəki Çevik Polis Alayı və xüsusi təyinatlı polis dəstələrinə dayanır. Yaranma məqsədi sürətli antiterror reaksiyası və kütləvi tədbir təhlükəsizliyinin modern tələblərini qarşılamaq idi. Bu tarixdən sonra bölmə məqsədli şəkildə ixtisaslaşmış üç tabora ayrıldı.
Namizədlər fiziki testdə 3 200 metrlik qaçışı 14 dəqiqədən, 50 push-up və 15 barfiks normativini keçməlidirlər. Psixoloji baxımdan MMPI testi ilə stresə davamlılıq və qərarvermə reflexi yoxlanılır. Əksər hallarda hərbi xidmətdə fərqlənmə və ya Polis Akademiyası məzunluğu üstünlük kimi dəyərləndirilir.
Əsasən üç tabur mövcuddur: “Sahil Reaksiya” dəniz-torpaq əməliyyatları üçün, “Dağ Qartalı” sərhəd və dağ zolağı üçün, “Şəhər Sipəri” urban asayiş və anti-terror missiyaları üçün. Hər tabur modul-rota prinsipilə fəaliyyət göstərir və zərurətdə qarışıq qruplar yaradıla bilir.
Əsas fərdi silah “MPT-76 AZ” avtomatıdır, əlavə olaraq “MP5” yarıavtomat pulemyot və “Glock-17” tapançası var. Snayper və yüngül pulemyot kimi “Remington 700P” və “FN-Minimi” də inventara daxildir. Silah seçimi əməliyyat tipinə görə dəyişir.
ÇHQ NATO-nun “Partnership for Peace” təlimlərində əvvəllər müşahidəçi, 2022-dən aktiv iştirakçı statusundadır. Türkiyənin “Efes” manevrlərində kəşf-drone sintezli şəhər döyüşü ssenarisini, Qazaxıstanın “Steppe Eagle” təlimində isə sərhəd-antiterror modullarını icra edib.
Görünməz perimetr prinsipi tətbiq olunur: forma geyimli polis səddi arxasında gəzən mülki geyimli kəşfiyyat qrupları, dron ilə real vaxt video, akustik dağıtma qurğuları və sürətli moto-qrupların koordinasiyası təmin edilir. Məqsəd minimal müdaxilə ilə riskin önlənməsidir.
Hər şəxsi heyət ən azı 120 saat TCCC (Combat Casualty Care) proqramı üzrə təlim keçib. Bölmədə mobil xəstəxana və reanimobil dəstəsi mövcuddur, real əməliyyatlarda zərərçəkənləri golden hour içində tam tibbi yardıma çatdırmaq prioritetdir.
Rəsmi “112-ÇHQ” sosial media kanalı əməliyyatın senzuralı videolarını, brifinq məlumatlarını, həmçinin karyera çağırışlarını paylaşır. Şəhid ailələri ilə görüş və məktəb seminarları da ictimai etimad platforması yaradılması üçün mühüm rol oynayır.
Rəsmi rəqəm açıqlanmasa da, 2025-ci il struktur planında Dağ Qartalı taburunun 15 faiz genişləndirilməsi və kiber-kəşfiyyat bölməsinin ayrıca rota kimi formalaşdırılması nəzərdə tutulur. Bu, sərhəd-dağ əməliyyat imperativlərinin artması ilə bağlıdır.
Süni intellekt əsaslı qərar dəstək sistemi, 5G-uğurlu taktiki rabitə şəbəkəsi və elektrikli zirehli platformaların tətbiqi prioritet sayılır. Həmçinin tam avtonom yüklü kvadrokopterlərin əməliyyata inteqrasiyası və dağlıq zonada passiv radar şəbəkəsinin qurulması planlaşdırılır.
