Müasir dövrdə qlobal ticarət, gömrük əməliyyatları və xarici iqtisadi fəaliyyət sahələrində bir çox texniki terminlər istifadə olunur. Bu anlayışlardan biri də “CIF kod” ifadəsidir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən hüquqi və fiziki şəxslər, xüsusilə də idxal-ixracla məşğul olan sahibkarlar üçün CIF kodu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. CIF kod təkcə rəqəmlərdən ibarət bir kod kimi deyil, həm də beynəlxalq ticarətin hüquqi və maliyyə çərçivələrini əhatə edən bir identifikasiya sistemidir. Lakin əhali arasında bu termin bəzən yanlış başa düşülür və təhrif edilmiş formada izah olunur.
Əslində CIF kodu beynəlxalq ticari razılaşmalar və gömrük tənzimləmələri baxımından olduqca vacib bir anlayışdır. Onun düzgün başa düşülməsi və tətbiq edilməsi idxalçı və ixracatçı üçün hüquqi məsuliyyətlər və maliyyə öhdəlikləri baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu səbəbdən də CIF kod nədir, hansı hallarda tətbiq olunur, necə işləyir və hansı sahələrdə istifadə edilir suallarına cavab vermək zərurəti yaranır.
CIF kod anlayışının mənşəyi
“CIF” abbreviaturası ingilis dilində “Cost, Insurance and Freight” ifadəsinin qısaltmasıdır. Bu termin Beynəlxalq Ticarət Palatasının (International Chamber of Commerce – ICC) hazırladığı “Incoterms” qaydaları çərçivəsində formalaşdırılmış və beynəlxalq ticarət müqavilələrində istifadə olunan standartlardan biridir. İlk dəfə 1936-cı ildə Incoterms-də istifadə edilən bu anlayış zamanla daha da genişlənmiş və hüquqi normaya çevrilmişdir.
CIF ticarət terminlərinin bir hissəsi olaraq satıcının öhdəliklərini, alıcının məsuliyyətlərini və malın daşınma mərhələsindəki xərclərin hansı tərəf tərəfindən qarşılanacağını müəyyənləşdirir. Azərbaycanda CIF kod dedikdə isə, adətən gömrük sistemində istifadə edilən mal təsnifat və identifikasiya kodları nəzərdə tutulur.
CIF kodun texniki tərifi
Texniki baxımdan CIF kod – malın gömrükdə təsnifatı və onun ticarət dövriyyəsindəki statusunu müəyyənləşdirən statistik və funksional identifikasiya nömrəsidir. Azərbaycanda bu kodlar Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən müəyyən edilir və tətbiq olunur. Əslində CIF kod dedikdə burada “gömrük tarif kodu” (və ya “mal nomenklaturası kodu”) nəzərdə tutulur.
Bu kod sistemləri əsasən “Harmonized System (HS)” və ya “Harmonized Commodity Description and Coding System” adlı beynəlxalq sistemə uyğun olaraq müəyyənləşdirilir. Hər bir mal növü bu sistemdə xüsusi bir koda malikdir. Məsələn, 0401.10.11.00 kimi bir kod süd məhsullarını təsnif edən CIF kod ola bilər.
CIF kodun funksiyaları və tətbiq sahələri
CIF kodların əsas funksiyaları aşağıdakılardır:
- Malların gömrükdə düzgün təsnifatı – Gömrük orqanları bu kod vasitəsilə gətirilən və ya ixrac edilən malın növünü və kateqoriyasını müəyyən edir.
- Statistik məlumatların formalaşdırılması – İdxal və ixrac əməliyyatları üzrə statistikalar bu kodlar əsasında tərtib olunur.
- Vergilərin və rüsumların hesablanması – Malın CIF koduna əsasən hansı vergi dərəcəsi tətbiq olunacağı müəyyənləşdirilir.
- Beynəlxalq ticarət sənədlərinin tərtibi – Ticarət müqavilələri, konosament, faktura və digər sənədlərdə doğru CIF kodun göstərilməsi hüquqi zərurətdir.
- Gömrükdə malın yoxlanması və nəzarəti – Kodlara əsasən risk qrupları müəyyən olunur.
CIF kodun hüquqi və normativ əsasları
Azərbaycan Respublikasında CIF kodların istifadəsi və tətbiqi Azərbaycan Respublikası Gömrük Məcəlləsi və Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarları ilə tənzimlənir. Gömrük Məcəlləsinə əsasən, bütün mallar “Malların Xarici İqtisadi Fəaliyyət üzrə Əmtəə Nomenklaturası”na (MXİFƏN) uyğun olaraq kodlaşdırılır.
Bundan başqa, Dünya Gömrük Təşkilatı (WCO) tərəfindən tənzimlənən Harmonized System (HS) və Kombinə edilmiş Nomenklatura (CN) strukturları da hüquqi baza rolunu oynayır. Bu sistemlər dünya miqyasında ticarətin asanlaşdırılması üçün tətbiq edilir və ölkələr arasında informasiya axınını standartlaşdırır.
CIF kodun strukturu və oxunuşu
CIF kodlar adətən 8-12 rəqəmdən ibarət olur. Bu rəqəmlər sistematik şəkildə bölünür:
İlk 2 rəqəm – malın əsas kateqoriyasını göstərir.
Sonrakı 2 rəqəm – alt kateqoriya.
Növbəti 2 və ya 4 rəqəm – daha dəqiq təsnifat.
Əlavə rəqəmlər – malın xüsusi xüsusiyyətləri (məsələn, qablaşdırma növü, tərkib, təyinat).
Məsələn:
0401.10.11.00 – bu kodun strukturu belə izah olunur:
04 – süd və süd məhsulları
01 – təzə süd
10 – tərkibində yağ az olanlar
11 – qablaşdırılmış şəkildə
00 – əlavə kod (gömrükdəki xüsusi məqsədlər üçün)
CIF və FOB arasındakı fərq
Beynəlxalq ticarətdə CIF ilə yanaşı FOB (Free On Board) anlayışı da geniş istifadə olunur. Bu iki termin arasında əsas fərq məsuliyyət bölgüsündə və xərclərin hansı tərəf tərəfindən ödənilməsindədir.
CIF (Cost, Insurance and Freight): Satıcı malı göndərdiyi ölkədə gəmiyə yükləyir, sığorta və nəqliyyat xərclərini özü qarşılayır.
FOB (Free On Board): Satıcı yalnız malı gəmiyə yükləyənə qədər məsuliyyət daşıyır, yəni nəqliyyat və sığorta alıcıya aiddir.
Azərbaycanda malların qiymətləndirilməsi zamanı CIF dəyəri əsas götürülür. Yəni, gömrük rüsumları malın sığorta və daşınma xərcləri də daxil olmaqla ümumi dəyəri əsasında hesablanır.
CIF kodun düzgün tətbiq edilməməsinin riskləri
CIF kodların yanlış seçilməsi və ya qeyri-dəqiq tətbiqi sahibkar üçün ciddi hüquqi və maliyyə nəticələrinə səbəb ola bilər. Əsas risklər bunlardır:
Vergilərin səhv hesablanması – yanlış kod seçildikdə mal daha yüksək vergi kateqoriyasına daxil edilə bilər.
Gömrük cərimələri – Qəsdən və ya səhlənkarlıqdan doğan səhvlər inzibati məsuliyyətə səbəb ola bilər.
Gömrük rəsmiləşməsinin gecikməsi – kodların uyğun olmaması səbəbilə mallar gömrükdə əlavə yoxlamaya məruz qala bilər.
Ticarət müqavilələrinin pozulması – Sənədlərdə uyğunsuzluqlar yarandıqda beynəlxalq tərəfdaşlarla mübahisə yarana bilər.
Azərbaycanda CIF kod necə təyin edilir?
Azərbaycanda CIF kodlar Dövlət Gömrük Komitəsinin rəsmi platformaları üzərindən təqdim edilir. Aşağıdakı addımlarla CIF kodu müəyyən etmək mümkündür:
Gömrük Komitəsinin rəsmi saytına daxil olmaq
“Mal Nomenklaturası” bölməsinə keçid
Malın adı və xüsusiyyətlərini daxil etmək
Təklif olunan kodların siyahısından ən uyğun olanını seçmək
Bundan əlavə, sahibkarlar Gömrük məsləhət xidmətləri və brokerlərdən də yardım ala bilərlər. Doğru kodun seçilməsi üçün məhsulun texniki pasportu, sertifikatı və digər sənədlər təqdim edilməlidir.
CIF kodların gələcək perspektivləri
İqtisadi qloballaşma və rəqəmsallaşma şəraitində CIF kodların əhəmiyyəti daha da artır. Yaxın gələcəkdə süni intellekt əsaslı sistemlər vasitəsilə məhsulların avtomatik kodlaşdırılması, blockchain texnologiyası ilə məlumatların doğrulanması və inteqrasiya olunmuş ticarət platformaları CIF kodların idarəsini daha çevik və dəqiq edəcək.
Eyni zamanda, gömrük qaydalarının sərtləşdirilməsi və gömrükdə şəffaflığın artırılması da CIF kodların düzgün istifadəsini zəruri edir. Sahibkarlar üçün bu sahədə təlim və maarifləndirmə tədbirləri də mühüm rol oynayacaq.
CIF kod ticarət və gömrük əməliyyatlarının ayrılmaz bir hissəsinə çevrilmiş hüquqi və texniki mexanizmdir. Onun düzgün tətbiqi həm hüquqi məsuliyyətdən yayınmaq, həm də maliyyə itkilərindən qorunmaq baxımından vacibdir. Beynəlxalq sistemlərə uyğunlaşdırılmış bu kod strukturu Azərbaycan da daxil olmaqla bir çox ölkədə gömrük siyasətinin əsas alətinə çevrilmişdir. Sahibkarlar, hüquqi şəxslər və gömrük mütəxəssisləri CIF kod sistemini dərindən bilməli, düzgün tətbiq etməli və texniki dəyişiklikləri daima izləməlidirlər.
Ən Çox Verilən Suallar
CIF kod beynəlxalq ticarətdə malların qiymətinə, sığorta və nəqliyyat xərclərinə daxil olan identifikasiya və təsnifat kodudur.
CIF – Cost, Insurance and Freight deməkdir. Bu, satıcının malın nəqli və sığortalanması məsuliyyətini öz üzərinə götürdüyünü göstərir.
CIF kodlar malın xarakterinə, təsnifatına və Harmonized System (HS) kodlarına əsasən müəyyən edilir.
FOB-da alıcı nəqliyyat və sığorta xərclərini özü qarşılayır, CIF-də isə bu məsuliyyət satıcının üzərinə düşür.
Malların düzgün təsnifatı, gömrük rüsumlarının hesablanması və ticarət müqavilələrinin tərtibi üçün istifadə olunur.
CIF kod 8-12 rəqəmdən ibarət olur və əsas kateqoriya, alt qrup, məhsul tipi və əlavə xüsusiyyətləri əks etdirir.
Vergilərin səhv hesablanması, cərimələr və gömrükdə gecikmələr kimi ciddi nəticələrə gətirib çıxara bilər.
Azərbaycan Gömrük Məcəlləsi, Beynəlxalq Gömrük Sistemi (HS), və ICC-nin Incoterms sənədləri əsas normativ bazadır.
Dövlət Gömrük Komitəsinin rəsmi saytında malın adı və təsnifatı üzrə axtarış apararaq kod təyin edilə bilər.
Rəqəmsallaşma ilə CIF kodların avtomatlaşdırılmış sistemlərlə idarə olunması gözlənilir, bu da dəqiqlik və sürətlilik yaradacaq.
