Çimir Almaq : Mənası, Məcazi Mənada İstifadəsi

Azərbaycan dilinin zənginliyi təkcə ədəbi sözlərdə, klassik və müasir əsərlərdə deyil, həm də gündəlik danışıqda işlədilən məişət ifadələrində, regionların özünəməxsus ləhcələrində və xalqın dil yaddaşında qorunub saxlanır. Belə söz və ifadələrdən biri də “çimir almaq”dır. Bu ifadə bəzi bölgələrdə və ailə danışığında “mürgüləmək”, yəni qısa müddətli, səthi yuxuya getmək mənasında işlədilir. Çimir almaq əsasən yorğunluq, haldan düşmə və ya istirahət zamanı insanın birdən-birə, dərin yuxuya getmədən, sadəcə yüngül şəkildə mürgüləməsi halını təsvir edir. Xalq arasında bu ifadə məişətdə canlı şəkildə qorunur, köhnə nəsil tərəfindən nisbətən daha çox istifadə edilir və özündə bədii, mədəni və psixoloji qatları ehtiva edir. Çimir almaq sözünün bu xüsusi mənası həm dilçilik, həm folklor, həm də gündəlik həyatın psixologiyası baxımından diqqətəlayiqdir.

Çimir almaq ifadəsinin əsas mənası

Çimir almaq Azərbaycan dilində mürgüləmək, yəni qısa müddət yuxuya getmək, səthi və dərin olmayan yuxu halına düşmək deməkdir. Bu ifadə əsasən insanın tam yatmadan, bir neçə dəqiqəlik, xüsusilə yorğun və halsız olduğu anda, bəzən oturduğu yerdə, bəzən başını əyərək gözlərini yumduğu vaxtda üzə çıxır. Çimir almaq ifadəsi tez-tez aşağıdakı mənalarda istifadə olunur

Gözlərin yavaşca yumulub, beş-on dəqiqə yüngül mürgüləmək
Dərsdə, avtobusda, evdə, işdə yorğun halda gözünə yuxu getməsi
Bəzən qocaların və ya uşaqların kresloda, stulda, divanda bir az yuxuya getməsi
Sübh tezdən işləyən adamların nahardan sonra, ağır işdən sonra dincəlmək üçün bir az gözünü yumması

Çimir almaq ifadəsi həmişə dərin və gecə yuxusu deyil, günorta, qısa istirahət vaxtı, gündəlik qayğılar arasında insana bir neçə dəqiqəlik rahatlıq və yüngüllük gətirən mürgü halıdır. İnsan tam olaraq yatmır, sadəcə yuxu ilə oyaqlıq arasında bir vəziyyətdə olur. Əksər hallarda, bir az rahatlıq tapmaq, yorğunluğu atmaq üçün mürgüləmək çimir almaq kimi təsvir edilir.

Çimir almaq ifadəsinin etimologiyası və mənşəyi

Çimir almaq ifadəsinin kökü qədim türk dillərinə gedib çıxır. “Çimir” və “çimmək” sözləri qədim türk dillərində “yuyulmaq”, “rahatlanmaq”, “bədəni su ilə örtmək” mənası daşıyırdı. Lakin zaman keçdikcə və müxtəlif regionlarda işlənməyə başladıqca, bu kökdən yaranan çimir almaq ifadəsi su ilə bağlı rahatlama hissindən psixoloji, istirahət halına, yəni mürgüləmək mənasına keçib. Türk dillərinin bir çoxunda “çimmək” və “çimir almaq” həm təmizlik, həm də bədənin, ruhun yüngülləşməsi, sərinləməsi kimi anlaşılırdı. Azərbaycan xalqının həyatında, təbiətə yaxın mühitdə bədənin yüngül və dincəlmiş vəziyyəti üçün suya girmək və ya qısa yuxuya getmək eyni təbiiliklə bir arada mövcud olub. Bu səbəbdən mürgüləmə və qısa istirahət də çimir almaq kimi adlandırılıb.

Çimir almağın məişətdəki yeri və işlədilmə nümunələri

Çimir almaq ifadəsi Azərbaycan kənd və şəhər məişətində xüsusilə yay aylarında, istirahət vaxtlarında və ağır işdən sonra tez-tez istifadə olunur. Bir çox ailələrdə yaşlılar və uşaqlar günorta yeməyindən sonra, ya da işdən gələndə bir az çimir aldığını, yəni mürgülədiyini söyləyir. Bəzən dərs vaxtı, avtobusda uzun yol gedəndə, gecələr yuxusuz qalandan sonra gündüz saatlarında, adam istər-istəməz mürgüləyir və bu hal çimir almaq kimi təsvir edilir.

Danışıqda və gündəlik nitqdə belə nümunələr var

Ana axşam yeməyindən sonra kresloda bir az çimir aldı
Uşaq gündəlik dərsini oxuyarkən yoruldu və bir az çimir aldı
Babam televizorun qabağında mürgülədi, çimir aldı
Sürücü yol yoldaşı gözlərini yumdu və bir neçə dəqiqə çimir aldı

Çimir almaq sözünün sinonimləri və antonimləri

Çimir almaq ifadəsi sinonim baxımından zəngindir.

Əsas sinonimlər aşağıdakılardır:

mürgüləmək
yüngül yuxuya getmək
gözə yuxu getmək
kəllə yuxusu
gözlərini yumub istirahət etmək

Antonimləri isə oyaq qalmaq,yatmamaq ,dərin və uzun yuxuya getmək

Regionlara və dialektlərə görə, mürgü vurmaq, başı yuxuya qoymaq, yüngül göz yuxusu kimi ifadələr də sinonim sayılır.

Ədəbi və folklor dilində işlənməsi

Azərbaycan ədəbiyyatında, xüsusilə kənd, ailə və uşaqlıq həyatını təsvir edən əsərlərdə, xalq şeirində, hekayə və romanlarda çimir almaq tez-tez işlədilir. Bədii ədəbiyyatda bu ifadə insanın həyat ritmini, gündəlik qayğılardan bir anlıq ayrılıb rahatlıq tapmasını və ruhun dincliyini təsvir edir. Folklorda isə “çimir almaq” adətən bolluq, istirahət, rahatlıq və hətta xoşbəxtliklə bağlanır. Yaz aylarında uşaqların ağac kölgəsində, yaşlıların kənd evində, işdən qayıdan adamın bağçada mürgüləməsi Azərbaycan ailəsində adi və təbii haldır. Bəzən atalar sözlərində və bayatılarda da çimir almaq yuxu, istirahət və bədənin yüngülləşməsi simvolu kimi işlədilir.

Psixoloji və sağlamlıq baxımından çimir almaq

Qısa müddətli mürgülər və yüngül yuxu insanın bədən və psixoloji sağlamlığı üçün faydalı sayılır. Elmi baxımdan günorta mürgüsü və ya istirahət zamanı qısa yuxu yaddaşı möhkəmləndirir, yorğunluğu azaldır, zehni fəaliyyəti gücləndirir, stressi azaldır və immuniteti artırır. Ənənəvi Azərbaycan kəndində bu təcrübə yaşlı nəsildə özünü daha aydın göstərir. Uşaqlar üçün də gündəlik qayğı və hərəkətdən sonra belə bir mürgü fiziki və ruhi güc verir.

Çimir almaq ifadəsinin məcazi işlənməsi

Çimir almaq bəzən məcazi və bədii mənada da işlədilir. Bu zaman insan bir işdən, gündəlik qayğılardan, həyatdan bir anlıq aralanır, dincəlir, daxili rahatlıq tapır. Həyatda, ədəbiyyatda, eləcə də gündəlik danışıqda belə işlədilir

bu günün qayğılarından bir az çimir aldım
uzun yoldan sonra bir az çimir almaq insana çox yaxşı təsir edir

Maraq doğuran sosial və mədəni nüanslar

Çimir almaq ifadəsi Azərbaycan dilində təkcə bir vəziyyəti yox, həm də bir mədəniyyətin, ailə münasibətinin, kənd həyatının, sadəliyin və rahatlığın simvoludur. Yaşlılar üçün bu, günorta dincəlmək, uşaqlar üçün isə gün boyu hərəkət və oyundan sonra istirahət deməkdir. Hətta bəzi ailələrdə “səhər-səhər bir az çimir almaq yaxşıdır” kimi atalar sözünə bənzər deyimlər işlədilir. Kənd həyatında çimir almaq bəzən sosial bir ənənəyə çevrilir, yəni ailədə hər kəs nahardan sonra bir az mürgüləyir, istirahət edir, sonra günə davam edir.

Çimir almağın dildə qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi

Çimir almaq kimi ifadələr milli-mənəvi dəyərlərimizin, kənd həyatının və dilimizin rəngarəngliyinin qorunub saxlanmasının bir nümunəsidir. Müasir dövrdə şəhər həyatının sürəti bu kimi ifadələrin istifadəsini azalda bilər, amma ailə və kənd mühitində çimir almaq xalqın dilində yaşamaqda davam edir. Bu, gələcək nəsillərə ötürülməsi vacib olan məişət və dil ənənələrindəndir.

Çimir almaq ifadəsi Azərbaycan dilinin gündəlik məişət və ailə həyatında, xalq psixologiyasında və dilin bədii qatında özünəməxsus və canlı bir yer tutur. O, dərin və uzun yuxudan fərqli olaraq, insanın istirahət, rahatlıq və gündəlik yorğunluğun bir anlıq aradan qaldırılması halını təsvir edir. Bu ifadənin xalq dilində və ədəbiyyatında qorunub saxlanması milli-mənəvi irsimizin zənginliyini göstərir. Çimir almaq həm fiziki, həm ruhi, həm də sosial baxımdan insana qısa zamanda yüngüllük və rahatlıq verir, milli dilimizin özünəməxsusluğunu yaşadır.

Ən Çox Verilən Suallar