Uşaq sahibi olmağa hazırlaşan cütlüklər arasında doğulacaq körpənin cinsiyyəti barədə maraq qədim zamanlardan mövcuddur. Valideynlər bəzən körpənin oğlan və ya qız olacağını əvvəlcədən bilmək istəyirlər və bunun üçün müxtəlif üsullara və hesablamalara müraciət edirlər. Bəziləri bunu sadəcə maraq xatirinə etsə də, digərləri psixoloji və ya sosial səbəblərlə öyrənmək istəyirlər. Bu marağın kökləri tarixə, mədəniyyətə, adət-ənənələrə və bəzi hallarda isə elmi yanaşmalara əsaslanır.
Tarixən bu məqsədlə istifadə olunan üsullar arasında Çin və Yapon təqvimləri, sidik testləri, ovulyasiya nəzəriyyələri və hətta müəyyən riyazi cədvəllər mövcuddur. Bu metodların bir qismi xalq arasında geniş yayılmış inanclara əsaslanır, digərləri isə müasir tibbin təklif etdiyi genetik texnologiyalarla həyata keçirilir. Məsələn, preimplantasiya genetik diaqnostika (PGT) sayəsində valideynlər hamiləlikdən əvvəl embrioların cinsiyyətini müəyyən edə bilirlər.
Cinsiyyət hesablama ilə bağlı yanaşmaların müxtəlifliyi göstərir ki, bu məsələ təkcə tibb və genetika ilə deyil, həm də psixoloji, mədəni və sosial aspektlərlə sıx bağlıdır. Ən əsası, bu mövzuya yanaşarkən düzgün məlumatlanma, elmi əsaslara söykənən metodların tanınması və yanlış inanclarla elmi biliklərin fərqləndirilməsi vacibdir. Valideynlərin ehtiyaclarını və maraqlarını düzgün anlamaq, eyni zamanda etik çərçivələri qorumaq hər bir cəmiyyət üçün önəmlidir.
Cinsiyyətin genetik əsasları
İnsanlarda cinsiyyət X və Y xromosomları vasitəsilə müəyyən olunur. Qadınlar XX, kişilər isə XY xromosom daşıyıcısıdır. Yumurtalıq yalnız X xromosomu verdiyi halda, sperma həm X, həm də Y xromosomu daşıya bilər. Mayalanma zamanı sperma Y xromosomu daşıyırsa, oğlan (XY), X daşıyırsa, qız (XX) uşağı dünyaya gəlir.
Bu mexanizm təsadüfi baş verir və təbii yolla uşağın cinsiyyətinə nə qadın, nə də kişi nəzarət edə bilməz. Lakin genetik səviyyədə bu sadə mexanizm cinsiyyətin bioloji əsasını təşkil edir. Genetik baxımdan cinsiyyət birmənalıdır və ətraf mühit faktorları bu mexanizmə ciddi təsir göstərə bilməz.
Eyni zamanda, bəzən cinsiyyət xromosomları ilə bağlı nadir genetik anomaliyalar da mövcuddur. Məsələn, Turner sindromu (XO), Klinefelter sindromu (XXY) kimi hallar cinsiyyətin müəyyən edilməsində və inkişafında fərqliliklərə səbəb ola bilər. Bu hallar nadirdir və xüsusi tibbi diaqnostika tələb edir.
Çin və Yapon təqviminə əsaslanan cinsiyyət proqnozları
Ən çox istifadə edilən xalq metodlarından biri Çin cinsiyyət təqvimidir. Bu təqvimə əsasən, ananın yaşı və hamilə qalma ayı əsas götürülərək körpənin oğlan və ya qız olacağı təxmin edilir. Təqvim minilliklər əvvəl hazırlanmış və təbiətin ritmlərinə əsaslanan qrafiklər üzərində qurulub.
Yapon təqvimi isə həm ananın, həm də atanın doğum aylarını nəzərə alır. Cədvəldə əvvəlcə bu doğum ayları arasındakı əlaqə tapılır, daha sonra hamilə qalma ayına uyğun nəticə əldə edilir. Hər iki təqvimdə də elmi əsas zəifdir və tibbi dairələrdə bu metodlar rəsmi olaraq qəbul edilmir.
Bu təqvimlər daha çox əyləncə və mədəni ənənə kimi istifadə olunur. Valideynlər bəzən sadəcə maraqla bu təqvimlərə müraciət edərək ehtimalı yoxlayırlar, lakin nəticəni ciddi tibbi diaqnoz kimi qəbul etmək doğru deyil.
Sidik və qan testləri ilə erkən təyinat
Tibbi praktikada bəzi erkən cinsiyyət təyin etmə testləri mövcuddur. Məsələn, hamiləliyin 8-10-cu həftəsindən etibarən ananın qanından fetal DNT alınaraq körpənin cinsiyyəti müəyyən edilə bilər. Bu testlər kommersiya məqsədli olsa da, düzgün aparıldıqda çox yüksək dəqiqliyə malikdir.
Digər bir üsul sidik vasitəsilə cinsiyyət təyini testləridir. Bu testlər evdə istifadə üçün nəzərdə tutulub və hormonal səviyyələrə əsaslanır. Lakin bu testlərin etibarlılığı qan testləri ilə müqayisədə daha aşağıdır.
Əksər hallarda bu testlər sadəcə ilkin məlumat verir. Daha dəqiq təyinat üçün ultrasəs və ya genetik testlərə müraciət olunur. Həkimlər erkən mərhələdə alınan nəticələrin yalnız informasiya xarakteri daşıdığını vurğulayırlar.
Genetik diaqnostika və PGT texnologiyası
Müasir reproduktiv texnologiyalar sahəsində preimplantasiya genetik test (PGT) vasitəsilə embrioların genetik xüsusiyyətləri və cinsiyyəti əvvəlcədən müəyyən edilə bilər. Bu, əsasən süni mayalanma (IVF) zamanı tətbiq edilir və yalnız genetik xəstəliklərin qarşısının alınması məqsədilə icazə verilir.
Etik baxımdan bu üsul mübahisəlidir, çünki bir çox ölkələrdə cinsiyyətə görə seleksiya (seçmə) qanunla qadağandır. Amma genetik xəstəliklərin qarşısını almaq məqsədilə bu texnologiya olduqca faydalıdır.
PGT vasitəsilə 100%-ə yaxın dəqiqliklə uşağın cinsiyyəti müəyyən oluna bilər. Bu proses laborator şəraitdə embriodan bir neçə hüceyrə götürülərək analiz olunur. Beləliklə, həm sağlamlıq riski olan genetik mutasiyalar aşkarlanır, həm də cinsiyyət öncədən məlum olur.
Ultrason və digər tibbi üsullar
Ən geniş yayılmış və etibarlı cinsiyyət təyini üsulu ultrasəs müayinəsidir. Hamiləliyin 16-20-ci həftələrində aparılan ultrasəs müayinəsində körpənin cinsiyyət orqanları vizual olaraq görünə bilər. Bu üsul həm təhlükəsiz, həm də münasibdir.
Bəzi hallarda körpənin mövqeyi, maye miqdarı və digər texniki faktorlar ultrasəsin dəqiqliyini azalda bilər. Bu səbəbdən bəzi analar üçün ikinci müayinə tövsiyə olunur.
Ultrasəs müayinəsi təkcə cinsiyyət təyini üçün deyil, eyni zamanda dölün sağlamlığı, inkişafı və hərəkətləri haqqında da əhəmiyyətli məlumatlar verir. Bu səbəblə mütəmadi hamiləlik nəzarətinin tərkib hissəsi hesab olunur.
Sosial və psixoloji baxışlar
Cinsiyyət hesablama bəzən valideynlərin daxili arzularına bağlı olur. Bəziləri ailədə balans yaratmaq, bəziləri isə sosial gözləntilərə uyğun hərəkət etmək məqsədilə bu mövzuya diqqət ayırır. Məsələn, bəzi mədəniyyətlərdə oğlan uşağına üstünlük verildiyindən, cinsiyyət hesablama daha həssas məsələyə çevrilir.
Bu yanaşma bəzi hallarda qadınların təzyiqə məruz qalmasına səbəb olur və cəmiyyətdə gender bərabərliyini pozur. Etik baxımdan, uşağın cinsiyyətinə görə seçim etmək insan haqları ilə ziddiyyət təşkil edir.
Psixoloji cəhətdən, valideynlər uşaq doğulandan sonra cinsiyyətlə bağlı gözləntiləri qarşılanmayanda məyusluq və stress yaşayırlar. Bu səbəbdən, hamiləlik dövründə sağlam psixoloji mühitin təmin olunması və real gözləntilərin formalaşdırılması vacibdir.
Cinsiyyət hesablama və etik prinsiplər
Cinsiyyət hesablama bəzi hallarda tibbi və etik dilemmlərə səbəb olur. Xüsusilə süni mayalanma və genetik diaqnostika vasitəsilə cinsiyyət seçimi bir çox ölkədə qadağandır. Bu qadağalar gender balansının pozulmasının qarşısını almaq məqsədi daşıyır.
Etik cəhətdən, hər bir uşaq, istər oğlan, istərsə də qız, eyni hüquqa malikdir. Cinsiyyət seçimi uşağın insan olaraq dəyərini azaltmamalıdır. Tibbi texnologiyaların bu məqsədlə istifadəsi yalnız genetik xəstəliklərin qarşısını almaq məqsədilə məhdudlaşdırılır.
Sonda cinsiyyət planlaşdırması məsələsində maariflənmək, düzgün mənbələrdən istifadə etmək və fərdi, dini və mədəni dəyərlərə hörmət göstərmək hər bir valideynin borcudur.
Cinsiyyət hesablama sadəcə tibbi və elmi sahə deyil, eyni zamanda sosial, psixoloji və mədəni yönləri olan mürəkkəb bir anlayışdır. Müxtəlif dövrlərdə və cəmiyyətlərdə bu məsələyə fərqli yanaşmalar formalaşıb. Çin və Yapon təqvimləri kimi ənənəvi metodlar daha çox əyləncə və maraq üçün istifadə olunur. Ovulyasiya nəzəriyyələri və sidik testləri isə müəyyən səviyyədə elmi əsaslara malik olsa da, nəticələr dəqiq olmaya bilər.
Ən etibarlı nəticə isə ultrasəs və genetik testlər vasitəsilə əldə edilir. Bu testlərə müraciət etməzdən əvvəl tibbi məsləhət almaq, məlumatlı qərar vermək və etik prinsiplərə uyğun davranmaq vacibdir. Ailələr övladlarının cinsiyyətindən asılı olmayaraq onları sevməli, tərbiyə etməli və bərabər imkanlar yaratmalıdır. Unutmaq olmaz ki, hər bir uşaq dəyərlidir və cinsiyyət yalnız bioloji fərqlilikdir, dəyər ölçüsü deyil.
Ən Çox Verilən Suallar
Cinsiyyət hesablama doğulacaq körpənin oğlan və ya qız olmasını əvvəlcədən təyin etməyə çalışan metod və yanaşmalar toplusudur. Bu metodlar həm elmi, həm də ənənəvi üsulları əhatə edə bilər.
Çin təqvimi elmi əsaslara söykənmir və daha çox xalq arasında yayılan inanclara əsaslanır. Bəzi insanlar təsadüfən düzgün nəticə əldə edə bilsə də, bu üsul dəqiq hesab olunmur.
Yapon təqvimi ananın və atanın doğum aylarını müqayisə edərək ehtimal hesablayır. O da Çin təqvimi kimi əyləncə xarakterlidir və elmi etibarlığı yoxdur.
Ovulyasiya zamanı mayalanma anı və sperma növü nəzərə alınaraq oğlan və ya qız ehtimalı hesablanır. Lakin bu üsulda nəticə 100% dəqiq olmur.
Ultrasəs müayinəsi adətən hamiləliyin 16-20-ci həftəsində körpənin cinsiyyətini vizual olaraq göstərə bilir. Dəqiqlik uşaq mövqeyi və cihazın keyfiyyətindən asılıdır.
Qan testi ananın qanından fetal DNT analiz edərək uşağın cinsiyyətini müəyyənləşdirir. Bu testlər hamiləliyin 8-10-cu həftəsində yüksək dəqiqliklə aparılır.
Preimplantasiya genetik test embriodan alınan hüceyrələrlə həyata keçirilir və embrioların cinsiyyəti 100%-ə yaxın dəqiqliklə təyin olunur. Bu üsul əsasən genetik xəstəlik riski olan ailələrdə istifadə olunur.
Çox ölkələrdə cinsiyyətə görə süni seçmə qadağandır. Bu, cinslər arasında balansı pozmamaq və etik normaları qorumaq məqsədi daşıyır.
Xeyr. Cinsiyyətin əvvəlcədən təyini uşağın sağlamlığına birbaşa təsir göstərmir. Lakin yalnız genetik testlər sağlamlıq risklərinin aşkar olunmasına kömək edə bilər.
Cinsiyyət hesablama zəruri deyil və əsasən valideynlərin şəxsi marağına bağlıdır. Əsas olan körpənin sağlam və təhlükəsiz inkişafıdır.
