Cinsiyyət Testi: Növləri, Dəqiqliyi, Etibarlılığı

İnsan orqanizmi bir çox sirrlərlə doludur və bu sirlərdən biri də dünyaya gələcək körpənin cinsiyyəti ilə bağlıdır. Texnologiyanın inkişafı ilə yanaşı, tibbi elmdə də bir çox yeniliklər baş vermiş və insanlar üçün əhəmiyyətli suallara cavab tapmaq daha əlçatan olmuşdur. Gözlənilən körpənin qız, yoxsa oğlan olması ilə maraqlanmaq həm qədim dövrlərdə, həm də bu gün aktualdır. Tarix boyu analar və atalar müxtəlif inanclara, xalq təbabətinə, bədən dilinə, hətta yuxulara əsaslanaraq cinsiyyətlə bağlı təxminlər yürütməyə çalışıblar. Müasir dövrdə isə bu maraq daha elmi və dəqiq üsullarla təmin olunur. Məhz bu nöqtədə cinsiyyət testi anlayışı meydana çıxır və bir çox valideynin diqqətini cəlb edir.

Cinsiyyət testləri tibbi baxımdan həm körpənin inkişafının müşahidəsi, həm də müəyyən genetik xəstəliklərin erkən aşkarlanması məqsədilə tətbiq olunur. Hamiləliyin müəyyən həftəsindən sonra aparılan bu testlər nəticəsində valideynlər övladlarının bioloji cinsini öyrənə bilirlər. Ancaq bu testlər yalnız marağı ödəmək üçün yox, bəzən həyati əhəmiyyət daşıyan qərarların verilməsi üçün də əsas ola bilər. Bu baxımdan, onların necə aparıldığı, hansı növlərinin olduğu və nə zaman etibarlı nəticə verdiyi barədə geniş məlumat sahibi olmaq vacibdir.

Cinsiyyət testinin mahiyyəti

Cinsiyyət testi dedikdə əsas məqsəd döldəki bioloji cinsiyyətin – kişi və ya qadın olmasının müəyyən olunmasıdır. Bu testlər əsasən hamiləliyin erkən mərhələlərində və ya genetik skrininq zamanı aparılır. Texniki olaraq cinsiyyətin müəyyən edilməsi kişi və qadın xromosomlarının (XY və XX) təhlilinə əsaslanır. Yəni, kişilərdə Y xromosomu olduğu halda, qadınlarda bu xromosom yoxdur. Bəzi testlər, məhz Y xromosomunun izlərini tapmaqla körpənin oğlan olub olmadığını müəyyən edir. Əgər bu xromosom tapılmazsa, nəticə qız kimi dəyərləndirilir.

Bu testlər ya qan nümunəsi, ya da ultrasəs vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Ümumilikdə, məqsəd hamiləlik dövründə dölün genetik materialına çatmaq və onu analiz etməkdir. Prosedurlar fərqli olsa da, nəticə eyni məqsədə – dölün cinsiyyətini dəqiqliklə öyrənməyə xidmət edir. Təbii ki, testlərin dəqiqliyi, tətbiq müddəti və tibbi təhlükəsizlik səviyyəsi də əsas suallardan biridir.

Cinsiyyət testinin növləri

Cinsiyyətin təyin olunması üçün bir neçə üsul mövcuddur və onların hər biri müxtəlif dövrlərdə və məqsədlərlə istifadə olunur. Ən çox istifadə olunan test növlərinə aşağıdakılar daxildir:

1. Qan testi (NIPT – Non-invasive prenatal testing):
Ana qanı vasitəsilə aparılan bu testdə döldəki DNA fraqmentləri analiz olunur. Bu test yalnız cinsiyyəti müəyyənləşdirmir, eyni zamanda Down sindromu, Edwards sindromu kimi genetik pozuntuların da aşkarlanmasına imkan verir. Hamiləliyin 9-10-cu həftəsindən etibarən icra oluna bilər və çox yüksək dəqiqliklə nəticə verir.

2. Ultrasəs müayinəsi:
Ən çox yayılan və həm dölün inkişafını, həm də cinsiyyətini izləmək üçün tətbiq olunan üsuldur. Hamiləliyin 16-20-ci həftələri arası cinsiyyətin aydın görünməsi mümkündür. Ultrasəs cihazı vasitəsilə cinsiyyət orqanı vizual şəkildə müşahidə olunur və buna əsasən nəticə müəyyən edilir.

3. Amniosentez və ya xorion villus nümunəsi:
Bu üsullar genetik xəstəliklərin diaqnozu məqsədilə istifadə olunur və cinsiyyət də bu analizlər vasitəsilə dəqiqliklə təyin oluna bilir. Lakin riskli proseduralar hesab olunduğundan yalnız tibbi zərurət hallarında tövsiyə olunur.

Cinsiyyət testinin nə vaxt aparılması düzgündür

Cinsiyyətin müəyyən olunması üçün ən uyğun vaxt hamiləliyin növbəti mərhələləridir. Qan testi kimi üsullar daha erkən mərhələdə tətbiq edilə bilər, ultrasəs müayinəsi isə bir qədər gec dövrlərdə daha dəqiq nəticə verir. Hamiləliyin 9-10-cu həftəsində alınan qan testi ilə təxminən 99% dəqiqliklə nəticə əldə olunur. Ultrasəs vasitəsilə cinsiyyətin müəyyən olunması üçün isə 16-cı həftədən sonra daha uyğun sayılır. Çünki bu dövrdə dölün cinsiyyət orqanları kifayət qədər formalaşmış olur və görüntüləmə daha aydın olur.

Cinsiyyət testi üçün vaxt seçimində əsas məqsəd təhlükəsizlik və dəqiqlik olmalıdır. Erkən mərhələdə testlər həyəcan doğura bilər, lakin texnologiyanın dəqiqliyi bu narahatlığı minimuma endirə bilir.

Testlərin dəqiqliyi və etibarlılığı

İstifadə olunan üsul və testin aparıldığı mərhələ testin dəqiqliyinə birbaşa təsir edir. Qan analizi ilə aparılan testlər adətən 98-99% dəqiqliklə nəticə verir. Ultrasəs müayinəsində bu dəqiqlik bir qədər aşağı ola bilər və həkimin təcrübəsindən də çox asılıdır. Hər iki halda da dölün vəziyyəti, ana bətnindəki mövqeyi və inkişaf səviyyəsi testin nəticəsinə təsir göstərir. Bəzən test nəticələri səhv çıxa bilər. Bu səbəbdən bir neçə mənbədən təsdiq almaq daha məqsədəuyğundur. Tibbi mərkəzlərdə və peşəkar heyətlə aparılan testlər daha etibarlıdır.

Ailələr üçün psixoloji baxış

Gözlənilən övladın cinsiyyətinin əvvəlcədən bilinməsi bəzi ailələrdə həm sevinc, həm də narahatlıqla qarşılanır. Bəzi cütlüklər üçün bu məlumat maddi və ya sosial planlamalarda rahatlıq yaratsa da, digərləri üçün məyusedici ola bilər. Cinsiyyətə görə uşağa münasibətin dəyişməsi və ya ailə daxili təzyiqlər ciddi psixoloji təsirlər yarada bilər. Bu səbəbdən bu tip testlərin tətbiqindən əvvəl ailələrə psixoloji hazırlıq və maarifləndirmə çox vacib sayılır. Hər bir cinsin özünəməxsus gözəlliyi və dəyəri olduğu unudulmamalıdır.

Qeyri-tibbi testlər və xalq arasında tətbiqlər

Bəzi insanlar cinsiyyətin təyinində tibbi üsullardan əlavə olaraq qeyri-elmi və xalq arasında yayılan üsullara da üstünlük verirlər. Ana qarnının forması, nəbz sayı, hamiləlikdə yeyilən qidalar və hətta üzün dəyişməsi kimi əlamətlər əsasında cinsiyyətin müəyyən olunması kimi inanclar hələ də geniş yayılmışdır. Halbuki, bu metodlar heç bir elmi əsas daşımır və yalnız təsadüfi nəticələrə səbəb ola bilər. Bəzən bu tip inanclar yanlış gözləntilər yaradaraq emosional narahatlıqlara səbəb ola bilər.

Genetik risklər və cinsiyyət testinin əhəmiyyəti

Bəzi genetik xəstəliklər yalnız müəyyən cinsiyyətlə əlaqələndirilir. Məsələn, hemofiliya və ya Duçenne əzələ distrofiyası kimi xəstəliklər daha çox oğlanlarda müşahidə olunur. Bu tip hallarda ailədə genetik xəstəlik tarixi varsa, cinsiyyət testi təkcə maraq deyil, sağlamlıq və gələcək planlama baxımından da böyük əhəmiyyət daşıyır. Genetik konsultasiya və genetik analizlər əsasında düzgün yanaşmaların inkişaf etdirilməsi vacibdir.

Hüquqi və etik məsələlər

Cinsiyyət testləri ilə bağlı bəzi ölkələrdə hüquqi məhdudiyyətlər tətbiq olunur. Xüsusilə cinsiyyət seçiminə əsaslanan abort hallarının qarşısını almaq üçün bu cür testlərə məhdudiyyət qoyulur. Azərbaycanda bu baxımdan açıq qaydalar olmasa da, etik baxımdan həkimlərin test nəticələrini təqdim etmə prosesi dəqiq tənzimlənməlidir. Həkim məsuliyyəti və ailə məsuliyyəti balanslı şəkildə qorunmalıdır.

Cinsiyyət testi müasir dövrdə həm tibbi məqsədlə, həm də valideynlərin marağını ödəmək üçün istifadə olunan praktik vasitələrdən biridir. Bu testlər texnoloji dəqiqliyə əsaslandığı üçün nəticələri etibarlı şəkildə təqdim edir. Lakin testlərin yalnız məlumat vermə məqsədilə deyil, eyni zamanda genetik xəstəliklərin diaqnozu və risklərin öncədən müəyyənləşdirilməsi üçün əhəmiyyət daşıdığı da nəzərə alınmalıdır. Tibbi məsləhət və düzgün tətbiq yolu ilə cinsiyyət testi ailələr üçün həm rahatlıq, həm də hazırlıq imkanı yaradır. Bu prosesi sağlam, elmi və etik çərçivədə dəyərləndirmək, onunla bağlı suallara cavab tapmaq və düzgün nəticələrə əsasən qərarlar qəbul etmək vacib məsələdir.

Ən Çox Verilən Suallar