Çıxarış daşınmaz əmlak üzərində mülkiyyət və digər əşya hüquqlarını rəsmən təsdiqləyən ən vacib sənəddir. Bu sənəd olmadan ev, torpaq və ya qeyri-yaşayış sahəsi üzrə alqı-satqı, ipoteka, miras, hədiyyə və digər hər hansı əqdin hüquqi qüvvəyə minməsi mümkün deyil. Azərbaycan Respublikasının “Dövlət rüsumu haqqında” Qanunu daşınmaz əmlak reyestrində aparılan bütün qeydiyyat əməliyyatlarına görə ödənilən rüsumun məbləğini və ödəniş qaydasını müəyyən edir. 2025-ci ildə qanunvericilik bazası sabit qalsa da, elektron hökumət xidmətlərinin genişlənməsi müraciət prosesini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirib. Vətəndaşlar artıq bank şöbələrində növbə gözləmədən, eyni gündə onlayn ödəniş edərək ərizələrini rəqəmsal platforma üzərindən təqdim edə bilirlər. Ödənişin vaxtında və düzgün edilməsi son nəticədə çıxarışın alınmasının əsas şərtidir, çünki rüsum ödənilmədikdə qeydiyyat orqanı müraciəti icra etmir. Rüsum dərəcələri daşınmaz əmlakın kateqoriyasına, məkanına, əməliyyatın növünə və icra sürətinə görə fərqləndirilir, lakin ailə tərkibində şəhid ailələri və müəyyən sosial həssas qruplar üçün güzəştlər tətbiq olunur. Çıxarışın elektron formatda təqdim edilməyə başlanması həm ərizəçinin, həm də dövlət qurumlarının xərclərini azaldaraq, prosesin şəffaflığını və izlənəbilənliyini yüksəldib. Əmlak bazarının dinamik inkişaf etdiyi indiki dövrdə rüsum məbləğlərini dəqiq bilmək maliyyə planlaşdırması üçün əhəmiyyətlidir: ipoteka krediti götürənlər aylıq ödənişdən öncə yekun xərcləri hesablaya bilir, alıcı-satıcı tərəflər isə real büdcə çərçivəsində qərar verir. Bundan başqa, rüsumun gecikdirilməsi halında hesablanan dəbbə pulu və cərimələr daşınmaz əmlakın qeydiyyatını ləngidir və tərəflərin razılaşmalarını risk altına qoyur. Elə bu səbəbdən 2025-ci il üçün aktual rəqəmləri, elektron ödəniş alətlərini, rüsuma dair güzəşt mexanizmlərini və prosedur ardıcıllığını aydın şəkildə mənimsəmək hər bir əmlak sahibinə vaxt və maliyyə baxımından üstünlük verir.
Dövlət rüsumu və çıxarışın hüquqi mahiyyəti
Dövlət rüsumu daşınmaz əmlak reyestrində aparılan hər bir əməliyyatın hüquqi təsdiqinə görə dövlətə ödənilən məbləğdir. Qanuna əsasən, rüsum ödənilmədən çıxarış, ipoteka qeydi, yüklülük, icarə və digər əşya hüquqları rəsmiləşdirilmir. Bu yanaşma əmlak bazarında dövriyyənin təhlükəsizliyini və vergi hüququ sisteminin dayanıqlığını təmin edir.
Çıxarışsız alqı-satqı müqaviləsi mülkiyyət hüququnu tam təsdiqləmir, buna görə banklar ipoteka vermədən əvvəl çıxarışın təqdim edilməsini tələb edirlər. Sənəd dövlət reyestrində qeydiyyat tarixini, sahənin ölçüsünü, yüklülük olub-olmadığını, həmçinin mülkiyyətçinin şəxsiyyətini dəqiq göstərir.
2025-ci il üçün rüsum məbləğləri
2025-ci ildə yaşayış evi və mənzil üzrə ilkin qeydiyyat rüsumu 30 manat, qeyri-yaşayış sahəsi üçün 60 manat, torpaq sahələri üçün isə 40 manat səviyyəsində saxlanılıb. İkinci və sonrakı dəyişikliklərdə məbləğ bu dərəcədən 20 faiz aşağı hesablanır.
Sənəddə dəyişiklik – misal üçün sahənin düzəlişi və ya ünvan korreksiyası – üçün ödənilən rüsum 10 manatdan başlayır. İpoteka qeydinin rəsmiləşdirilməsi 20 manat, ipoteka silinməsi isə 15 manat olaraq təsbit edilib.
| Əməliyyat növü | Yaşayış sahəsi (manat) | Qeyri-yaşayış sahəsi (manat) | Torpaq sahəsi (manat) |
|---|---|---|---|
| İlkin qeydiyyat | 30 | 60 | 40 |
| Yenidən qeydiyyat | 24 | 48 | 32 |
| İpoteka qeydinin qoyulması | 20 | 20 | 20 |
| İpoteka qeydinin silinməsi | 15 | 15 | 15 |
Ödəniş üsulları və elektron xidmətlər
Rüsumu ödəmək üçün ənənəvi bank kassaları ilə yanaşı, internet bankçılıq, mobil bank tətbiqləri, e-Gov və ASAN ödəniş platformalarından istifadə mümkündür. Elektron kvitansiya avtomatik yarandığı üçün sənədi çap etməyə ehtiyac qalmır; sistemdə rəqəmsal imza ilə təsdiqlənən ödəniş dərhal reyestr qurumunun bazasına ötürülür.
Onlayn ödəniş real vaxt rejimində bağlandığından, ərizəçi eyni gün ərzində çıxarış müraciətini formalaşdıra, skan edilmiş sənədləri yükləyə və statusu şəxsi kabinetindən izləyə bilir. Bu yanaşma həm kağız dövriyyəsini, həm də uzun növbələri aradan qaldırır.
Çıxarış üçün müraciət proseduru
Ərizəçinin şəxsiyyət vəsiqəsi, əmlakın texniki pasportu, kadastr planı və rüsum barədə ödəniş qəbzi əsas tələb olunan sənədlərdir. Müraciət e-Gov portalı üzərindən edildikdə, şəxsiyyətin identifikasiyası Şəxsi Kabinet vasitəsilə elektron imza ilə təsdiqlənir.
Sənədlər qəbul edildikdən sonra reyestr qurumu 7 iş günü müddətində müraciəti araşdırır. Elektron formata keçid sürətli icra seçimi üçün əlavə 30 manat xidmət haqqı ödəyənlərə 2 iş gününə qədər çıxarış təqdim etməyə imkan yaradır.
Sürətli icra və prioritet xidmət haqları
Standart icra müddətini qısaltmaq istəyənlər sürətli icra paketini seçərək dövlət rüsumuna əlavə xidmət haqqı ödəyirlər. Bu məbləğ yaşayış sahələri üçün 30 manat, qeyri-yaşayış üçün 50 manat, torpaq sahələri üçün 40 manat təşkil edir.
Prioritet paket seçildikdə ərizə elektron reyestrdə “təcili” statusu alır və sistem işçi yükünü dinamik balanslaşdıraraq sənədi önə çəkir. Beləliklə, ipoteka və ya alqı-satqı müqaviləsi gözləmədən bağlana bilir, tərəflər notariusda əlavə vaxt itirmir.
Güzəştlər və rüsumdan azadolmalar
Şəhid ailələri, I və II qrup əlillər, azyaşlılar və valideyn himayəsindən məhrum olan yetkinlik yaşına çatmamış şəxslərin adına rəsmiləşən ilk yaşayış evi qeydiyyat zamanı rüsumdan azaddır. Eləcə də dövlət sosial ipoteka proqramı çərçivəsində alınan mənzillərə görə ilkin qeydiyyat üçün rüsum ödənilmir.
Enerji-səmərəli və ekoloji sertifikatlı yaşıl binalar üçün 2025-ci ildən tətbiq edilən 50 faiz güzəşt mexanizmi ekoloji təşəbbüsləri stimullaşdırır. Güzəşt tətbiq olunması üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarından təsdiqləyici sənəd təqdim edilməlidir.
Çıxarışın ipoteka və alqı-satqı əməliyyatlarındakı əhəmiyyəti
Banklar ipoteka krediti verməzdən əvvəl çıxarışda yüklülük, həbs və ya məhkəmə qərarı olub-olmadığını yoxlayır. Sənədin rəqəmsal formatda olması kredit komitəsinin analizini sürətləndirir, çünki məlumat bazaya real vaxt rejimində yerləşir.
Alqı-satqıda çıxarış alıcıya mülkiyyətin hüquqi təmizliyinə əminlik verir. Satıcı tərəfindən təqdim edilən sənədin siyasi və hüquqi risk daşımaması üçün notarius sistemdə kəsişmə sorğusu aparır və əməliyyatı ancaq müsbət cavab aldıqdan sonra təsdiqləyir.
Rəqəmsallaşma, təhlükəsizlik və arxivləşdirmə
Çıxarışın elektron dövriyyəyə keçməsi kağız saxlanma xərclərini azaldıb, lakin kiber-təhlükəsizlik tələblərini yüksəldib. Kənar müdaxiləni minimuma endirmək üçün sistem ikifaktorlu identifikasiya, şifrələnmiş server infrastruktur və rüsum ödənişində real vaxt antifrod monitorinqi tətbiq edir.
Bütün çıxarışlar mərkəzləşdirilmiş rəqəmsal arxivdə saxlanılır, mülkiyyətçi e-Gov kabineti vasitəsilə istənilən zaman onlayn surət çıxara bilir. Bu funksiya sənəd itkilərinin qarşısını alır və məhkəmə çəkişmələrində sübut təqdimatını sadələşdirir.
Çıxarış almaq üçün dövlət rüsumu daşınmaz əmlak hüquqlarının rəsmiləşdirilməsində ayrılmaz maliyyə komponentidir. 2025-ci il üçün məbləğlərin sabit qalması bazarda stabil gözlənti formalaşdırıb, elektron ödəniş alətləri isə müraciət prosesini sürətləndirib. Yaşayış, qeyri-yaşayış və torpaq kateqoriyalarına görə fərqləndirilən dərəcələr büdcə planlaşdırılmasını asanlaşdırır, sürətli icra paketləri təcili ipoteka və alqı-satqı əməliyyatlarının vaxt itkisinin qarşısını alır. Şəhid ailələri, əlillər və sosial ipoteka proqramı iştirakçıları kimi həssas qruplar üçün nəzərdə tutulan güzəştlər sosial ədaləti təmin edir və mənzil bazarına çıxışı dəstəkləyir. Rüsumu vaxtında ödəmək ərizəçinin hüquqi təhlükəsizliyini qorumaqla yanaşı, dövlət reyestrinin dayanıqlı fəaliyyətinə töhfə verir. Rəqəmsallaşmış çıxarış sisteminin tətbiqi kargüzarlıq xərclərini azaldıb, şəffaflıq səviyyəsini yüksəldib və sahibkarlıq mühitini canlandırıb. Gələcəkdə ekoloji sertifikatlı binalar üçün güzəşt mexanizmlərinin genişlənməsi gözlənilir ki, bu da yaşıl infrastruktur layihələrini təşviq edəcək. Çıxarış və rüsum prosesi barədə dəqiq bilik ipoteka alan, evini satan və ya torpaq sahəsini yenidən qeydiyyatdan keçirən hər kəs üçün vacibdir, çünki yalnız tam hüquqi şəffaflıq əmlak dövriyyəsini dayanıqlı və təhlükəsiz edir.
Ən Çox Verilən Suallar
Yaşayış evi və mənzil üzrə ilkin qeydiyyat rüsumu 30 manat, yenidən qeydiyyat 24 manat, ipoteka qeydinin rəsmiləşdirilməsi 20 manat, ipoteka silinməsi 15 manat təşkil edir. Qeyri-yaşayış sahəsi üçün bu rəqəmlər müvafiq olaraq 60, 48, 20 və 15 manatdır. Torpaq sahələrində ilkin qeydiyyat 40 manat, yenidən qeydiyyat 32 manat dəyərindədir.
Ödəniş bank filiallarında, poçt şöbələrində, internet bankçılıq, mobil tətbiqlər, e-Gov və ASAN ödəniş sistemləri vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Elektron platforma seçildikdə ödəniş qəbzi avtomatik formalaşır və reyestr qurumunun məlumat bazasına ötürülür. Kağız kvitansiya da qəbul edilir, lakin rəqəmsal qəbz müraciəti xeyli sürətləndirir.
Rüsum ödənilmədiyi halda reyestr qurumu çıxarış müraciətini qəbul etmir və sənəd rəsmiləşdirilmir. Gecikdirilmiş ödənişə görə dəbbə pulu və cərimə hesablanır. Təkrar müraciət zamanı əvvəlki ödəniş kodu ləğv edilir, yeni kod əsasında ödəniş aparılır. Yüklülüklər silinmədiyi üçün alqı-satqı və ipoteka əməliyyatları da dayandırılır.
Sürətli icra paketi standart 7 iş günü əvəzinə 2 iş günü müddətində çıxarış almağa imkan yaradır. Bunun üçün əlavə 30-50 manat arası xidmət haqqı ödənilir. İpoteka ilə ev alanlar və ya satış prosesini sürətləndirmək istəyənlər bu xidmətdən yararlanaraq notariat əməliyyatlarını vaxtında tamamlaya bilirlər.
Şəhid ailələri, I və II qrup əlillər, valideyn himayəsindən məhrum yetkinlik yaşına çatmamış şəxslər və dövlət sosial ipoteka proqramı çərçivəsində alınan ilk yaşayış evi rüsumdan azaddır. Güzəşt tətbiq edilməsi üçün müvafiq statusu təsdiq edən rəsmi sənəd təqdim edilməlidir.
Rüsum sabit dərəcə ilə müəyyən edildiyi üçün sahənin kvadratmetri və bazar dəyəri nəzərə alınmır. Mövcud qanunvericilikdə yalnız əmlakın kateqoriyası, qeydiyyatın növü və icra sürəti əsas hesablanma meyarlarıdır. Sosial və ekoloji layihələr üçün güzəştlər tətbiq oluna bilər.
Elektron çıxarış rəqəmsal imza ilə təsdiqlənir və kağız daşıyıcıdakı sənədlə eyni hüquqi qüvvəyə malikdir. Notarius, bank və digər qurumlar sistemdə doğrulama sorğusu apararaq sənədin aktuallığını dərhal yoxlaya bilirlər. Zərurət yaranarsa, elektron çıxarışın kağız nüsxəsi də çıxarılıb istifadə oluna bilər.
Dövlət rüsumu yalnız milli valyuta – manatla qəbul edilir. Xarici valyutada ödəniş etmək istəyənlər əvvəlcə bankda mübadilə əməliyyatı aparmalı, daha sonra rüsumu manatla köçürməlidir. Sistem tərəfindən avtomatik dönüştürmə funksiyası nəzərdə tutulmayıb.
Ödəniş təyinatı düzgün göstərilməklə rüsum artıq köçürülibsə, ərizəçi müraciət edib artıq məbləği geri qaytara bilər. Bunun üçün reyestr qurumuna ərizə, ödəniş qəbzi və şəxsiyyət vəsiqəsi təqdim olunur. Araşdırma müddəti 5 iş günü təşkil edir, vəsait bank hesabına köçürülür.
Çıxarış müddətsiz sənəddir və əmlak üzərində hüquq dəyişmədiyi halda qüvvədə qalır. Lakin ipoteka, həbs və ya digər yüklülük qeydləri əlavə olunduqda yenilənmiş çıxarış alınmalıdır. Alqı-satqıdan əvvəl notarius həmişə ən son tarixli çıxarışı tələb edir.
