Çıxıq : Çıxıq Zamanı Nə etməli? Çıxığın Əlamətləri

Çıxıq — insan həyatında çox rast gəlinən, lakin ciddi yanaşılmalı olan ortopedik travma növlərindən biridir. Müxtəlif yaş qruplarında və hər bir insanın həyatında gözlənilmədən baş verə bilən çıxıqlar, sümüklərin oynaqlardan tam və ya qismən yerindən çıxması nəticəsində yaranır. Bu vəziyyət adətən qəfil hərəkət, yıxılma, idman, avtomobil qəzası, yüksəkdən yıxılma, evdə və ya iş yerində qəza kimi səbəblərdən baş verir. Çıxıq yalnız sümüyün bir oynağından ayrılması ilə deyil, eyni zamanda oynağı əhatə edən toxuma və damarların zədələnməsi, sinirlərin sıxılması, şiş və güclü ağrı ilə müşayiət olunur. Belə travmalar zamanı ilk yardımı düzgün göstərmək, sonradan daha ağır fəsadların qarşısını almaq və tam sağalma ehtimalını artırmaq üçün son dərəcə vacibdir. Çıxıq baş verdikdə nə etməli olduğunuzu, hansı addımları atmağın daha düzgün olduğunu bilmək, xüsusilə valideynlər, idmançılar, müəllimlər və ümumilikdə hər bir fərd üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda müasir tibbi protokollar və təcrübələr bu sahədə aydın və təsdiqlənmiş yanaşmalar təklif edir. Çıxıq zamanı həkimə nə vaxt müraciət etmək, ilk yardım qaydaları, bərpa dövrü və evdə nələrə diqqət etmək barədə ətraflı, dəqiq və təsdiqli məlumat bu məqalənin əsas məqsədidir.

Çıxıq nədir və hansı hallarda baş verir?

Çıxıq, ən sadə tərifi ilə, sümüklərin bir-biri ilə birləşdiyi oynaqlardan birinin normal mövqeyindən sürüşərək yerindən tam və ya qismən çıxmasıdır. Çıxıq travmanın kəskin və ya dolayısı nəticəsi ola bilər. Ən çox çiyin, dirsək, barmaq, ayaq biləyi, diz və çənə oynaqlarında rast gəlinir. Bir çox hallarda, çıxıq qapalı travma fonunda yaranır və bəzən sınıqla birgə müşahidə oluna bilər. Xüsusilə uşaq və yeniyetmələrdə idman zamanı, yaşlılarda isə sümük və əzələ zəifliyi fonunda baş verir. Çıxığın risk faktorlarına qəfil yıxılma, idmanda səhv hərəkət, ağır əşyaların düşməsi, avtomobil qəzası, həddindən artıq əzələ gərginliyi və əvvəllər oynağın zədələnməsi daxildir.

Çıxığın əlamətləri və diaqnozu

Çıxıq baş verdikdə bədənin zədələnmiş nahiyəsində dərhal ağrı, oynağın formasında dəyişiklik, hərəkət məhdudluğu, şişkinlik, qızartı, bəzən isə həssaslığın itməsinə rast gəlinir. Çıxıq olan oynağın ətrafında dəri üzərində deformasiyaya, sümük çıxıntısının görünməsinə və qismən qısalmasına da şahid olmaq olar. Ağrı kəskin və dözülməz ola bilər. Əgər çıxıqda sinir və damarlar sıxılıbsa, zədəli ətrafda keylik, soyuqluq, rəng dəyişikliyi, nabzın azalması müşahidə olunur. Diaqnoz üçün həkim travmatoloq klinik baxışdan sonra rentgen və bəzən KT (kompüter tomoqrafiyası) və MRT (maqnit-rezonans tomoqrafiyası) kimi müayinə metodlarından istifadə edə bilər. Diaqnozun dəqiq qoyulması düzgün müalicə üçün əsasdır.

Çıxıq zamanı ilk yardım: nələri etmək lazımdır?

Çıxıq zamanı ilk və ən vacib addım zədəli nahiyənin hərəkətsizliyini təmin etməkdir. Oynağı öz-özünə yerinə qoymağa çalışmaq qətiyyən olmaz! Oynağa və ətraf toxumalara əlavə zədə vura bilər. Zədəli nahiyə hərəkətsizləşdirilməli, əl altında varsa, bint və ya şina ilə fiksasiya edilməlidir. Ağrını və şişi azaltmaq üçün nahiyəyə soyuq (buz, soyuq su ilə yaş dəsmal və s.) qoymaq olar. Zədəli ətraf bədənin qalan hissəsindən yuxarıda saxlanmalıdır. Ağrı güclü olarsa, həkim məsləhəti ilə ağrıkəsici dərmanlar qəbul edilə bilər. Qanaxma varsa, steril materialla qanaxmanı dayandırmaq lazımdır. Əgər zədəli ətrafda soyuqluq, rəng dəyişikliyi, keylik və ya hərəkətsizlik yaranarsa, dərhal təcili tibbi yardım çağırmaq lazımdır.

Çıxıqda nələri etmək olmaz?

Çıxıq zamanı oynağı zorla yerinə qoymaq, sürtmək, dartmaq, zədələnmiş nahiyəyə isti tətbiq etmək olmaz. Evdə yanlış müdaxilə sinir və damarların zədələnməsinə, qanqrenaya, daimi funksiya pozğunluğuna və bəzən həyati təhlükəyə səbəb ola bilər. Xalq təbabəti üsulları, məlhəmlər, istənilən dərmanların özbaşına istifadəsi risklidir. Yalnız həkim və ya təcrübəli tibbi personal çıxığı düzgün və təhlükəsiz şəkildə yerinə qoya bilər.

Həkimə nə vaxt müraciət edilməlidir?

Çıxıq zamanı aşağıdakı hallarda dərhal həkimə və ya təcili yardıma müraciət etmək vacibdir:

• Zədəli nahiyədə kəskin ağrı, şiş, formasında dəyişiklik
• Ətrafda keylik, soyuqluq, rəng dəyişikliyi
• Hərəkət və ya hissiyat itirilməsi
• Qanaxma və ya açıq yaralar
• Oynağı öz-özünə yerinə qoymaq mümkün olmadıqda
• Uşaq, yaşlı və xroniki xəstəliyi olanlarda

Diaqnoz və müalicənin vaxtında aparılması uzunmüddətli fəsadların qarşısını alır.

Çıxıq zamanı tibbi yardım və müalicə

Həkim travmatoloq zədələnmiş oynağı əvvəlcə yoxlayır, zəruri hallarda rentgen müayinəsi edir. Əksər hallarda çıxıq qapalı (cərrahi olmayan) üsulla xüsusi texnika ilə yerinə qoyulur. Bəzi hallarda anesteziya və əzələləri boşaltmaq üçün dərmanlardan istifadə olunur. Yerinə qoyulduqdan sonra oynağa immobilizasiya (gips, langet, elastik sarğı və s.) tətbiq edilir. Ağrı və şişi azaltmaq üçün dərman preparatları, fizioterapiya və soyuq kompreslərdən istifadə olunur. Çıxıq ağır olduqda və ya sinir və damarlar zədələndikdə cərrahi müdaxilə də tələb oluna bilər. Həkim göstərişi olmadan, çıxıq yerini hərəkətə gətirmək, masaj və ya isti kompres etmək olmaz.

Bərpa dövrü və reabilitasiya

Çıxıq sağaldıqdan sonra bərpa dövrü başlayır. Bu dövrün əsas məqsədi oynağın hərəkət funksiyasının bərpası, əzələ gücünün və elastikliyinin artırılmasıdır. Reabilitasiya proqramı fizioterapiya, müalicəvi idman hərəkətləri, masaj və lazım olduqda dərmanlarla dəstəklənir. Oynağın yüklənməsi mərhələli şəkildə, həkim nəzarəti ilə həyata keçirilməlidir. Erken reabilitasiya və düzgün bərpa tədbirləri gələcəkdə çıxığın təkrarlanmasının və oynağın daimi zədələnməsinin qarşısını alır.

Evdə diqqət yetirilməli məqamlar

Çıxıqdan sonra evdə də bəzi qaydalara riayət olunmalıdır. Zədəli ətrafın istirahəti, ağır yüklərdən uzaq olmaq, təyin olunan dərman və təlimatlara əməl etmək vacibdir. Müntəzəm olaraq şiş, ağrı və hərəkət məhdudluğu müşahidə olunarsa, həkimə məlumat verilməlidir. Əgər bərpa dövründə yeni şikayətlər yaranarsa və ya oynağın funksiyası bərpa olunmazsa, əlavə müayinə tələb oluna bilər.

Çıxıqdan qorunmaq üçün profilaktik tədbirlər

Çıxıq riskini azaltmaq üçün gündəlik həyatda bəzi profilaktik tədbirlərə riayət etmək lazımdır. İdmanda və fiziki aktivlik zamanı düzgün isinmə hərəkətləri, qoruyucu vasitələrdən istifadə, uşaqlara təhlükəsizlik qaydalarını öyrətmək və evdə riskli əşyaları təhlükəsiz saxlamaq zəruridir. Yaşlılarda sümük və əzələ zəifliyinin qarşısını almaq üçün qida rasionuna diqqət yetirmək və aktiv həyat tərzi sürmək faydalıdır. Əvvəllər çıxıq keçirmiş şəxslər xüsusi müalicəvi idman proqramları ilə məşğul olmalıdır.

Çıxıq həyat keyfiyyətinə və gündəlik funksiyalara ciddi təsir edən, tez-tez rast gəlinən, lakin düzgün yanaşıldıqda tam sağalan bir travmadır. Müasir tibbi biliklər və təcrübələr, çıxıq zamanı düzgün ilk yardım, vaxtında həkimə müraciət və səmərəli reabilitasiya sayəsində bir çox hallarda tam bərpa mümkündür. Çıxıqla bağlı maariflənmək, əsas risk faktorlarını bilmək və profilaktik tədbirlər görmək, həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində bu travmanın mənfi nəticələrinin azalmasına kömək edir. Hər bir şəxs çıxıq zamanı nə etməli olduğunu, nələrdən çəkinməli və nə vaxt həkimə müraciət etməli olduğunu bilməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar